“Rất nhiều nước coi Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) là hiến chương quan trọng thứ nhì, chỉ sau Hiến chương Liên Hợp Quốc”, Đại sứ Đặng Đình Quý, nguyên Trưởng phái đoàn Việt Nam tại Liên Hợp Quốc, nhấn mạnh tại cuộc tọa đàm “Việt Nam - Đất nước nhìn từ biển” sáng 18/6.
Cuộc tọa đàm do Ban Tuyên giáo Trung ương và Truyền hình Quốc hội Việt Nam phối hợp tổ chức, nhân dịp kỷ niệm 40 năm UNCLOS và 10 năm Luật Biển Việt Nam ra đời.
Ngày 10/12/1982 đánh dấu sự ra đời của UNCLOS - văn kiện được coi như "hiến pháp của biển và đại dương". Tiếp theo đó, ngày 16/11/1994, UNCLOS 1982 có hiệu lực. Đến nay, 167 quốc gia tham gia công ước này. Trong đó, Việt Nam là một trong hơn 100 nước đầu tiên ký và sớm tiến hành thủ tục phê chuẩn kể từ tháng 6/1994.
Bằng việc phê chuẩn UNCLOS, Việt Nam tỏ rõ ý chí thực hiện các quyền trong các giới hạn cho phép của UNCLOS, có tính đến quyền tự do của các quốc gia khác.
"Hiến chương xanh" của nhân loại
Đại sứ Nguyễn Hồng Thao, thành viên Ủy ban Luật pháp quốc tế Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2017-2021 và 2023-2027, khẳng định UNCLOS là thành quả quá trình hợp tác và xây dựng trong nhiều năm giữa các quốc gia, trong đó đóng góp của các quốc gia đang phát triển là rất lớn.
 |
| Đại sứ Trần Hồng Thao (giữa) và Tiến sĩ Trần Công Trục (phải) tại tọa đàm "Việt Nam - Đất nước nhìn từ biển" tại Hà Nội. Ảnh: Truyền hình Quốc hội Việt Nam. |
Theo Đại sứ Thao, hầu hết sáng kiến thay đổi trật tự pháp lý trên biển tới từ các nước thuộc nhóm này. Chẳng hạn, sáng kiến của Kenya năm 1972 về vùng đặc quyền kinh tế sau này cũng trở thành một nội dung quan trọng trong UNCLOS 1982.
“Trong bối cảnh loài người ào ạt tiến ra biển, sự ra đời của UNCLOS gồm 320 điều khoản và 9 phụ lục, với hơn 1.000 quy phạm pháp luật, đã giúp các quốc gia phần nào tạo ra môi trường tự nhiên và môi trường pháp lý về biển một cách ổn định”, tiến sĩ Trần Công Trục khẳng định.
Trải qua 40 năm, UNCLOS với những nguyên tắc cơ bản đã được sử dụng hiệu quả để giải quyết và kiểm soát hàng chục vụ tranh chấp trên thế giới. Cơ chế giải quyết tranh chấp của UNCLOS dựa trên nguyên tắc công bằng với tất cả các quốc gia.
Tính đến nay, UNCLOS đã giải quyết được hơn một nửa trong tổng số 500 phân định biển trên thế giới, Đại sứ Thao nói.
Tuy nhiên, bản “hiến chương xanh” của nhân loại cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức, nhất là khi công ước này không có quy chế thi hành - các phán quyết chỉ là tiền lệ pháp và việc tuân thủ phụ thuộc rất lớn vào thiện chí của các quốc gia thành viên.
Theo tiến sĩ Trần Công Trục, nguyên Trưởng ban Biên giới chính phủ, việc không có cơ chế thi hành án và một số quy định còn mang tính chung chung là điểm yếu của UNCLOS. “Các quốc gia lợi dụng sự chung chung đó để đưa ra yêu sách có lợi”, ông cho biết.
Việc Mỹ, một cường quốc hàng hải và thành viên của Hội đồng Bảo an, chưa phê chuẩn UNCLOS cũng là hạn chế rất lớn trong việc áp dụng công ước vào thực tiễn, giáo sư Thayer nhận định.
Đại sứ Nguyễn Hồng Thao và tiến sĩ Trần Công Trục cùng nhận định UNCLOS khó có thể đóng vai trò như một “trọng tài” như trong bóng đá.
“Các quốc gia có thể sai phạm, cộng đồng quốc tế có thể lên án. Nhưng các quốc gia là chủ thể của luật quốc tế, không có cơ quan nào đứng trên các quốc gia để rút ‘thẻ đỏ’”, Đại sứ Thao cho biết.
Việt Nam đang tiến ra biển "vững chắc và thành công"
Nhận thức rõ tầm quan trọng của biển, ngay sau khi thống nhất đất nước, Đảng và nhà nước đã chủ trương giải quyết tranh chấp biên giới trên đất liền và trên biển là cơ sở pháp lý đầu tiên để phát triển kinh tế.
Trước khi chính thức tham gia UNCLOS, Việt Nam đã chủ động nghiên cứu và theo dõi Hội nghị Luật Biển lần 3 và quá trình công ước ra đời. Sau khi UNCLOS chính thức có hiệu lực với Việt Nam năm 1994, Việt Nam đã thực hiện các cuộc đàm phán phân định ranh giới với Thái Lan năm 1997 và phân định Vịnh Bắc Bộ với Trung Quốc năm 2000.
 |
| Một phiên họp của Hội nghị Liên Hợp Quốc về Luật Biển lần thứ ba tại New York, Mỹ tháng 12/1973. Đây là tiền đề của UNCLOS 1982. Ảnh: Liên Hợp Quốc. |
“Việc phân định trên đều dựa trên nguyên tắc của UNCLOS. Việt Nam đã áp dụng công ước một cách tích cực và đúng luật”, tiến sĩ Trần Công Trục nhấn mạnh.
Đặc biệt, công thức ba bước được áp dụng trong phân định biển giữa Việt Nam và Trung Quốc tại Vịnh Bắc Bộ được Tòa án Công lý Quốc tế khuyến nghị sử dụng trong giải quyết tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đen giữa Ukraine và Romania năm 2009, Đại sứ Nguyễn Hồng Thao đưa ra ví dụ.
Ông cho biết hiện nay Việt Nam đã giải quyết được 7 trên tổng số 11 tranh chấp trên biển, tốc độ được các chuyên gia nước ngoài đánh giá là cao nhất trong khu vực. "Chúng ta hoàn toàn tự hào đã tiến ra biển vững chắc và thành công", ông nhận định.
Trong nhiệm kỳ Ủy viên không thường trực của Hội đồng Bảo an, Việt Nam cùng với Đức chủ trì thúc đẩy sáng kiến Nhóm bạn bè UNCLOS. Nhóm bạn bè của UNCLOS đã chính thức được thành lập ngày 30/6/2021 tại trụ sở Liên Hợp Quốc ở New York (Mỹ). Tới nay, hơn 110 quốc gia thành viên tích cực ủng hộ và tham gia vào hoạt động chung, bao gồm cả Mỹ - quốc gia chưa phê chuẩn UNCLOS.
“Hiện nay, rất nhiều quốc gia diễn giải và áp dụng luật biển theo cách của mình. Do vậy, ý tưởng thành lập nhóm bạn bè để tăng cường nhận thức chung và xây dựng đồng thuận trong việc giữ gìn hòa bình an ninh quốc tế trên biển thì được rất nhiều nước ủng hộ. Đây là cơ chế tốt cho lợi ích chung cũng như lợi ích quốc gia”, Đại sứ Đặng Đình Quý lý giải về sức hấp dẫn và tầm quan trọng của Nhóm bạn bè UNCLOS.
“Với vai trò đồng sáng lập Nhóm bạn bè, Việt Nam khẳng định mình không chỉ thực hiện UNCLOS mà còn định hướng bảo vệ UNCLOS trước một số âm mưu thay đổi giá trị của công ước”, Đại sứ Nguyễn Hồng Thao đánh giá.
28 năm Việt Nam thực thi UNCLOS
Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của EU không đến bất ngờ
Trả lời Zing, người phát ngôn Liên minh châu Âu (EU) tái khẳng định cam kết với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, bất chấp diễn biến phát sinh như chiến sự Ukraine.
Giáo sư Thayer: UNCLOS đóng góp tích cực tại Biển Đông
Vị chuyên gia người Australia cho rằng trong 40 năm qua, UNCLOS đã có đóng góp tích cực đối với việc giải quyết tranh chấp biển quốc tế nói chung và tại Biển Đông nói riêng.
Hậu trường tăng cường nhận thức về UNCLOS tại Liên Hợp Quốc
Để thoát khỏi cảnh “hữu danh, vô thực”, Nhóm bạn bè UNCLOS tổ chức thảo luận thường kỳ nhằm nâng cao nhận thức về công ước và gia tăng đồng thuận giữa các quốc gia.
UNCLOS giúp Việt Nam bảo vệ và giữ gìn môi trường biển
Đại sứ Nguyễn Hồng Thao khẳng định UNCLOS là nền tảng để bảo vệ tài nguyên và giữ gìn môi trường biển, đồng thời nhấn mạnh Việt Nam cần xây dựng nền kinh tế biển bền vững.
Không ai có quyền đánh tráo khái niệm của UNCLOS
Tiến sĩ Trần Công Trục cho rằng dù UNCLOS không thể giải quyết mọi tranh chấp trên biển, không nước nào có quyền hiểu sai, đánh tráo các khái niệm của công ước vì lợi ích riêng.
