Mọi nơi và không nơi nào
Mỗi lần xuất phát cho bất kỳ chuyến đi nào, tôi đều lọt ra khỏi vùng phủ sóng. Không ai biết tôi ở đâu. Ở điểm mà từ đó tôi khởi hành? Hay ở điểm mà tôi đang tiến đến? Liệu có một nơi ở giữa không? Tôi có giống cái ngày bị mất khi ta bay về phía đông, và đêm có thêm khi đi về phía tây đó không? Liệu tôi có bị chi phối bởi cái định luật vật lý lượng tử lừng lẫy ấy, nói rằng một hạt có thể tồn tại ở hai nơi cùng lúc? Hay một định luật khác chưa được chứng minh mà chúng ta thậm chí còn chưa nghĩ ra, nói rằng bạn có thể vừa tồn tại vừa không tồn tại ở cùng một nơi?
 |
| Nhà văn Olga Tokarczuk. Ảnh: Wojciech Wandzel |
Tôi nghĩ có nhiều người giống mình. Những người không ở quanh đây, những người đã biến mất. Họ xuất hiện đột ngột ở ga đến và bắt đầu tồn tại khi nhân viên nhập cảnh đóng dấu lên hộ chiếu của họ, hoặc khi nhân viên lễ tân lịch sự ở bất kỳ khách sạn nào đưa chìa khoá cho họ. Đến lúc này họ hẳn đã nhận thức ra tính bất ổn định và sự phụ thuộc của họ vào nơi chốn, thời gian trong ngày, vào ngôn ngữ hoặc vào một thành phố và không khí của nó. Tính uyển chuyển, tính lưu động, tính ảo ảnh - đây chính xác là những tính chất khiến chúng ta trở nên văn minh. Người dã man không xê dịch. Họ chỉ đơn giản là đi tới những đích đến hoặc tiến hành các cuộc cướp phá.
Quan điểm này được chia sẻ bởi người đàn bà mời tôi dùng trà thảo dược trong bình giữ nhiệt khi hai chúng tôi đợi xe buýt từ ga tàu đến sân bay; tay bà ta vẽ henna họa tiết phức tạp mà sau mỗi ngày lại nhạt đi một chút. Khi chúng tôi đã lên xe buýt, bà nêu giả thuyết của mình về thời gian. Bà nói rằng những dân tộc định cư, những người làm nông, thích sự an nhàn của thời gian xoay vòng, theo đó mọi sự vật hiện tượng phải quay về điểm khởi đầu, cuộn tròn lại thành phôi thai và lặp lại trình tự sinh lão bệnh tử. Nhưng những người du mục và thương gia, khi bắt đầu các hành trình họ phải nghĩ ra một loại thời gian khác cho mình, loại thời gian sẽ đáp ứng tốt hơn nhu cầu dịch chuyển của họ. Thời gian đó là thời gian tuyến tính, thực tế hơn vì có thể đo lường tiến độ nhắm tới một mục tiêu hoặc đích đến, sự tăng lên theo tỉ lệ phần trăm. Mỗi khoảnh khắc là duy nhất; không khoảnh khắc nào lặp lại. Tư duy này ủng hộ việc chấp nhận rủi ro, sống hết mình, nắm bắt từng khoảnh khắc. Thế nhưng tư tưởng mới này lại nhuốm mùi cay đắng: khi mà sự thay đổi theo thời gian là không thể đảo ngược được, thì mất mát và tiếc thương trở thành chuyện thường ngày. Vì vậy bạn sẽ không bao giờ nghe họ nói những từ như “vô ích” hoặc “trống rỗng”.
“Nỗ lực vô ích, tài khoản trống rỗng”, người đàn bà bật cười, đặt bàn tay được vẽ lên đầu. Bà nói cách duy nhất để tồn tại trong kiểu thời gian tuyến tính, bị kéo dài như thế là giữ cho mình khoảng cách, như một điệu nhảy tiến gần rồi lại lùi xa, tiến một bước, lùi một bước, sang trái một bước, sang phải một bước - các bước tương đối dễ nhớ. Và thế giới càng mở rộng ra, thì bạn càng có thể nhảy kiểu này ra một khoảng cách lớn hơn, di trú qua năm châu bốn bể, hai ngôn ngữ, cả một tín ngưỡng.
 |
| Tiểu thuyết Flights của Olga Tokarczuk. |
Nhưng tôi có một quan điểm khác về thời gian. Thời gian của mỗi lữ khách là rất nhiều thời gian trong một, một phổ khá rộng. Đó là giờ kiểu đảo, các quần đảo có trật tự trong một đại dương hỗn loạn; đó là thời gian được sản sinh từ những chiếc đồng hồ trong ga tàu, mỗi nơi mỗi khác; thời gian quy ước, thời gian tạm thời, mà chẳng ai cần phải xem là quá nghiêm túc. Những giờ biến mất trên một chiếc máy bay trên không trung, bình minh phát nhanh với buổi chiều và buổi tối đã theo sát gót. Thời gian hối hả của những thành phố lớn mà bạn chỉ ở lại một chút, muốn rơi vào cú vồ vập của buổi tối nơi đó, và thời gian lười nhác của những thảo nguyên không người ở nhìn từ trên cao.
Tôi cũng nghĩ rằng thế giới sẽ nằm vừa in vào bên trong một rãnh trên não, vào tuyến tùng - cũng có khi nó chỉ là một cái cục trong cổ họng, quả địa cầu này. Sự thực là, bạn có thể khạc nó lên và nhổ nó ra.
