 |
| Cover |
Bác sĩ Zuhal từng tự lái xe đi làm. Tuy nhiên, sau ngày 15/8, bà chuyển sang đi taxi vì e ngại các tay súng Taliban, lực lượng từng cấm phụ nữ lái xe.
Nhưng sự thay đổi nói trên không phát huy hiệu quả. Ngày 17/8, một tay súng Taliban lôi bác sĩ Zuhal ra khỏi taxi và tấn công bà vì đã ghi hình cảnh hỗn loạn xung quanh cuộc sơ tán tại sân bay Kabul qua cửa kính taxi.
Mọi thứ thay đổi chỉ trong một tuần
Kể từ khi nắm quyền kiểm soát thủ đô Kabul, Taliban đã tìm cách truyền đi thông điệp về thái độ ôn hòa hơn so với giai đoạn họ nắm quyền vào thập niên 1990.
Taliban công khai cam kết tôn trọng quyền phụ nữ trong khuôn khổ đạo Hồi. Tuy nhiên, lực lượng này chưa đưa ra những lời hứa cụ thể nào. Sự khác biệt trong cách diễn giải các điều răn của đạo Hồi có thể khiến phụ nữ ở Afghanistan bị tước quyền tự do, tờ Wall Street Journal nhận định.
Trong những ngày sau khi Taliban giành quyền kiểm soát Afghanistan, phụ nữ nước này dần lánh mặt khỏi các địa điểm công cộng.
Cựu nghị sĩ Afghanistan Fawzia Koofi, một nhà hoạt động bảo vệ quyền phụ nữ, cho biết bà không thể trả lời phỏng vấn trong hoàn cảnh hiện tại. Fatima Gailani, một trong số ít phụ nữ đàm phán với Taliban với tư cách là một phần của chính phủ Afghanistan, từ chối bình luận.
 |
| Phụ nữ Afghanistan cố gắng di tản cùng các con bằng cách chen lấn vào sân bay Kabul hôm 16/8. Ảnh: Reuters. |
Ở Kabul, nhiều phụ nữ trẻ thậm chí chưa bao giờ mặc burqa, tức loại áo dài có phần vải trùm đầu và một tấm lưới dày che mặt. Trong quá khứ, dưới sự điều hành của Taliban, phụ nữ Afghanistan buộc phải mặc loại trang phục che kín người nói trên.
Những khu phố sầm uất nhất Kabul có nhiều điểm tương đồng với phương Tây. Đàn ông và phụ nữ Afghanistan trẻ tuổi tự do ngồi cùng nhau trong các quán cà phê tương tự Starbucks.
Đó là lối sống mà Fatimah Hossaini, một nhiếp ảnh gia 28 tuổi, đã quen. Chỉ vài ngày trước, cô vẫn thường đi dạo trên đường phố Kabul để chụp ảnh phụ nữ Afghanistan và gặp gỡ bạn bè trong các quán cà phê hoặc nhà hàng. Giờ đây, cô cảm thấy e ngại khi xuất hiện ở nơi công cộng.
“Còn những thứ chúng ta đã chiến đấu để giành lấy trong hai thập kỷ qua thì sao? Bây giờ tôi ngại cho người khác xem ảnh mình chụp. Tôi đang tự ẩn mình”, cô Hossaini nói. “Tôi có quyền tự do của mình và tôi từng sở hữu sự tự do đó. Chúng tôi (phụ nữ Afghanistan) từng đi đến phòng tập thể dục và lui tới nhà hàng. Thỉnh thoảng, tôi còn không đội khăn khi ra ngoài. Mọi thứ đã thay đổi chỉ trong một tuần”.
Giấc mơ chỉ còn là dĩ vãng
Trong thập niên 1990, khi Taliban nắm quyền kiểm soát Afghanistan, hầu hết trẻ em gái bị cấm đi học và phụ nữ không được tham gia thị trường lao động, theo New York Times.
Không những vậy, nữ giới chỉ được phép xuất hiện ở nơi công cộng khi mặc trang phục che kín người và có người thân là nam giới đi cùng. Phụ nữ dưới chế độ Taliban lúc đó còn có nguy cơ bị hành hung và thậm chí hành quyết vì vi phạm các quy tắc của lực lượng này.
 |
| Phụ nữ Afghanistan biểu tình phản đối bất bình đẳng giới vào ngày 17/8. Ảnh: Reuters. |
Những phụ nữ trẻ Afghanistan sinh ra sau cuộc can thiệp của Mỹ vào năm 2001 nói rằng giấc mơ của họ đã tan vỡ chỉ sau một đêm.
“Cách đây một tuần, chúng tôi còn dự định học tập và làm việc trong kỳ học mùa thu của niên khóa đại học nhưng giờ ai cũng khiếp đảm. Giấc mơ của chúng tôi giờ chỉ còn là dĩ vãng”, một nữ sinh Afghanistan nói.
Trong cuộc họp báo vào ngày 17/8, phát ngôn viên của Taliban Zabiullah Mujahid cho biết Taliban sẽ tôn trọng quyền của phụ nữ.
“Các Tiểu vương quốc Hồi giáo (danh xưng do Taliban tự đặt ra) cam kết bảo vệ các quyền của phụ nữ trong khuôn khổ của Shariah (tức luật Hồi giáo)”, ông Mujahid nói. “Chúng tôi muốn đảm bảo với cộng đồng quốc tế rằng sẽ không có bất kỳ sự phân biệt đối xử nào đối với phụ nữ, tất nhiên là trong khuôn khổ của chúng tôi. Phụ nữ của chúng tôi là tín đồ đạo Hồi”.
Nhiều phụ nữ Afghanistan tỏ ra hoài nghi trước lời cam kết tôn trọng quyền phụ nữ của Taliban, theo Wall Street Journal.
“Dù họ nói rằng phụ nữ sẽ được phép đi làm và được học hành, tôi không thể tin tưởng điều này vì lời nói của họ không rõ ràng và họ đã gây ra rất nhiều nỗi kinh hoàng”, một công chức 31 tuổi sống ở Kabul nói. “Tôi thậm chí còn chưa đến bất kỳ cửa hàng nào. Tôi không muốn nhìn thấy họ (Taliban)”.
Hành vi của Taliban đối với phụ nữ cho đến nay đã vẽ nên một bức tranh hỗn hợp. Taliban hứa sẽ áp dụng cách tiếp cận ít cực đoan hơn với nữ giới Afghanistan. Họ nói rằng phụ nữ có quyền được học hành. Các trường nữ học ở một số khu vực được mở cửa. Các thủ lĩnh Taliban ở Doha, Qatar, đã gửi con gái của họ ra nước ngoài học đại học.
Nhưng ở một số khu vực khác của Afghanistan, Taliban đã nhanh chóng áp đặt các hạn chế đối với phụ nữ. Nhóm này cấm phụ nữ ra khỏi nhà mà không có người thân là nam giới và buộc họ phải mặc áo burqa. Một số chỉ huy Taliban còn yêu cầu các gia đình gả phụ nữ độc thân cho các chiến binh của họ.
 |
| Thành quả chống bất bình đẳng giới ở Afghanistan suốt 20 năm qua có khả năng tan thành mây khói. Ảnh: AAP. |
Tại Kabul, ngày 17/8, một quan chức cấp cao của Taliban đã trả lời phỏng vấn một nữ phóng viên của đài truyền hình Tolo.
Tuy nhiên, một ngày, một nữ nhân viên truyền thông thuộc mạng lưới truyền hình nhà nước ở Kabul cáo buộc rằng cô bị chặn lại khi đi vào tòa nhà văn phòng của mình, trong khi các đồng nghiệp nam của cô được phép đi qua.
“Tôi muốn đi làm và không đánh mất sự an đảm. Thật không may, họ đã không cho phép tôi làm điều đó”, nhà báo Shabnam Dawran kể lại trong một video. “Nếu cộng đồng quốc tế nghe thấy tiếng nói của tôi, xin hãy giúp đỡ vì cuộc sống của chúng tôi đang bị đe dọa”.
Laurel Miller, một cựu quan chức ngoại giao Mỹ từng tiếp xúc với Taliban dưới thời các cựu Tổng thống Barack Obama và Donald Trump, cho biết còn quá sớm để giải thích các tín hiệu không nhất quán của Taliban về vấn đề quyền tự do của phụ nữ.
Bởi lẽ, lực lượng này vẫn chưa thành lập chính phủ và thiết lập pháp quyền. Theo bà Miller, có thể một số hành động chống lại phụ nữ đã được thực hiện bởi các phe nhóm địa phương, không có sự chỉ đạo từ cấp trên.
Heather Barr, một chuyên gia về Afghanistan và là Phó giám đốc Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, cho rằng không có lý do gì để tin rằng Taliban đã thay đổi.
“Khi nghe những câu chuyện về Taliban, thế hệ phụ nữ lớn lên ở Afghanistan trong 20 năm qua nghĩ rằng giai đoạn ấy (lúc Taliban nắm quyền) là thời kỳ đen tối khủng khiếp mà mẹ và bà của họ đã trải qua. Họ tạ ơn thượng đế vì không phải đối đầu với điều tương tự”, bà Barr nói. “Điều không tưởng đang lặp lại ở Afghanistan sau 20 năm”.
