 |
Chiến dịch quân sự Nga phát động ở Ukraine diễn ra đúng thời kỳ bùng nổ của các loại vệ tinh giám sát thương mại, với số lượng hàng trăm chiếc trên quỹ đạo, cùng công nghệ ngày càng tiên tiến hơn.
Các công ty vệ tinh cho biết đang chuyển dữ liệu thu được cho chính phủ và các đồng minh, hỗ trợ quân đội chính phủ Ukraine ngăn cản các cuộc tấn công của lực lượng Nga, cũng như trợ giúp hoạt động cứu trợ nhân đạo và di tản thường dân, theo Wall Street Journal.
 |
| Vệ tinh của Maxar phát hiện vị trí đoàn xe quân sự Nga tiến về Kyiv. Ảnh: Maxar. |
"Mắt thần" từ vũ trụ
Ngay từ trước khi Nga đổ quân vào Ukraine, vệ tinh do thám đã giúp phương Tây nhìn rõ kế hoạch của Moscow. Khi Điện Kremlin tuyên bố binh sĩ Nga ở biên giới đang rút về, vệ tinh cho thấy điều ngược lại.
Nhờ vệ tinh thương mại, phương Tây nhận ra Nga xây một cây cầu vượt sông ở Belarus phục vụ hoạt động vận chuyển xe thiết giáp để tiến vào Ukraine.
Cây cầu tại Belarus được phát hiện nhờ ảnh vệ tinh của Planet Labs PBC. Will Marshall, CEO của công ty, cho biết Planet Labs sử dụng đội 200 vệ tinh quét toàn bộ lãnh thổ Ukraine một lần mỗi ngày. Vệ tinh của Planet Labs có độ phân giải khoảng 2,7 m, cho phép phát hiện mọi thay đổi trên mặt đất.
Các công ty vệ tinh không chỉ thu thập ảnh quang học. Nhiều vệ tinh hiện nay có thể nhìn xuyên qua mây và theo dõi hoạt động của quân đội Nga trong đêm. Ngoài vệ tinh, có những phương tiện khác thu thập tín hiệu điện tử giúp theo dõi quân đội Nga.
Dữ liệu từ các phương tiện vũ trụ thương mại không có chất lượng cao như vệ tinh do thám của Mỹ. Tuy nhiên, chúng có thể được chia sẻ dễ dàng, nhanh chóng, rộng rãi hơn mà không vấp phải hạn chế về an ninh.
 |
| Ảnh vệ tinh phơi bày thiệt hại mà các cơ sở dân sự phải gánh chịu. Ảnh: Maxar. |
Dữ liệu từ vệ tinh do thám thương mại hiện là một phần không thể thiếu trong cuộc xung đột tại Ukraine, mang tới nguồn thông tin tình báo quý giá cho chính phủ Kyiv để chống trả lực lượng Nga. Vệ tinh cũng đóng vai trò quan trọng giúp phát hiện những thiệt hại.
Giới chức an ninh Mỹ nhận định vệ tinh thương mại đã biến đổi hoàn toàn chiến tranh hiện đại. Tại Ukraine, rất khó để Nga có thể che giấu hoạt động quân sự.
Với phương Tây, nhờ thông tin công khai mà ảnh vệ tinh mang lại, giới chức các nước có thể dễ dàng chia sẻ một số tin tình báo thuộc loại mật mà họ thu được.
"Dữ liệu vệ tinh thương mại với cuộc chiến ở Ukraine có vai trò như công nghệ GPS trong chiến dịch Bão táp sa mạc ở Vùng Vịnh 30 năm trước", John Serafini, CEO tập đoàn công nghệ vệ tinh HawkEye 360, cho biết.
Maxar hiện là nhà cung cấp ảnh vệ tinh số một trong cuộc chiến ở Ukraine. Vệ tinh của Maxar sử dụng camera có độ phân giải khoảng 30 cm. Maxar cho biết có thể bố trí lại các camera trên vệ tinh giúp thu thập và cung cấp hình ảnh theo thời gian thực trên một khu vực rộng lớn, bao gồm cả biên giới giáp Ukraine.
"Đồng minh" của Ukraine
Các cơ quan tình báo có thời từng xem vệ tinh thương mại là một nguy cơ, giờ lại trở thành khách hàng thường xuyên. Mỗi vệ tinh do thám tiêu tốn của chính phủ Mỹ hàng tỷ USD cùng nhiều năm xây dựng. Vệ tinh thương mại vì thế có giá thành hợp lý hơn mà vẫn đáp ứng được nhu cầu.
Chính phủ Mỹ đang khuyến khích các công ty tư nhân chia sẻ dữ liệu họ thu thập được, Đô đốc Hải quân Robert Sharp cho biết. Ông Sharp hiện là giám đốc Cơ quan Tình báo Không gian địa lý Quốc gia Mỹ (NGA), cơ quan thu thập, phân tích và cung cấp dữ liệu từ vệ tinh do thám của Mỹ.
"Ngành công nghiệp vệ tinh thương mại là một bộ phận quan trọng mang lại đúng thông tin vào thời điểm thích hợp", ông Sharp phát biểu tại hội nghị tình báo không gian thường niên vừa được tổ chức.
Lãnh đạo các công ty vệ tinh cho biết Ukraine, quốc gia thường có điều kiện thời tiết không thuận lợi, là chiến trường hoàn hảo để thử nghiệm công nghệ vũ trụ mới có tên "Radar khẩu độ tổng hợp". Công nghệ này giúp nhìn xuyên qua mây, sương mù và tuyết.
Tập đoàn công nghệ vũ trụ MDA, đối tác của chính phủ Mỹ, cho biết đang sử dụng công nghệ này để thu thập hình ảnh, xây dựng các báo cáo cho chính phủ Mỹ. Thông tin sau đó được chia sẻ với giới chức Ukraine.
 |
| Vệ tinh của BlackSky chụp được hình ảnh đoàn xe quân sự Nga. Ảnh: BlackSky. |
Mike Greenley, CEO của MDA, cho biết vệ tinh của công ty có thể phát hiện hoạt động của các phương tiện quân sự Nga ngay cả trong thời tiết xấu. Xe tăng Nga ẩn náu trong rừng cây cũng bị MDA phơi bày.
MDA chụp ảnh chiến trường Ukraine mỗi ngày, hình ảnh có thể được sử dụng trong 15 phút sau khi chụp.
Đô đốc Sharp cho biết tình báo Mỹ đã đầu tư thêm các nguồn lực để phục vụ hoạt động liên quan cuộc chiến ở Ukraine. Các công ty vệ tinh tư nhân cũng làm điều tương tự.
Brian O'Toole, CEO tập đoàn BlackSky Technology, cho biết sau khi chiến sự bùng phát hôm 24/2, công ty đã quyết định điều chỉnh quỹ đạo của 2 vệ tinh được phóng ngày 2/4 để chúng có thể bay qua Ukraine thường xuyên hơn. Việc thay đổi quỹ đạo đòi hỏi điều chỉnh kỹ thuật khi phóng tên lửa mang theo vệ tinh cũng như sửa đổi giấy phép do chính phủ Mỹ cấp.
BlackSky cho biết hình ảnh chụp Ukraine được chuyển giao cho khách hàng trong vòng 24 giờ.
Trong khi đó, HawkEye 360 sử dụng camera với loại cảm biến khác. Vệ tinh của công ty này phát hiện và thu thập dữ liệu tần số vô tuyến của mọi nguồn phát trên mặt đất, từ tàu đánh cá cho tới đèn hiệu khẩn cấp.
Khi quân đội Nga tràn vào Ukraine từ miền Bắc cũng như khi rút khỏi Kyiv, vệ tinh của HawkEye theo dõi mọi hoạt động của lực lượng Nga dựa vào tín hiệu GPS phát đi.
 |
| Ảnh chụp nhà hát thành phố Mariupol, bên ngoài có dòng chữ tiếng Nga có nghĩa "trẻ em". Nhà hát sau đó bị Nga không kích. Ảnh: Maxar. |
Tiềm ẩn rủi ro
Hoạt động của các vệ tinh thương mại tiềm ẩn những rủi ro. Nhiều công ty từ chối nêu cụ thể cách thức họ hỗ trợ Ukraine trong cuộc chiến hiện nay. Lãnh đạo một công ty cho biết ông sợ doanh nghiệp của mình có thể trở thành mục tiêu tấn công mạng từ Nga.
Theo Đô đốc Sharp, hoạt động của vệ tinh tình báo chính phủ cũng như vệ tinh thương mại đến nay chưa bị gián đoạn.
Ngược lại, một số công ty công khai tuyên bố họ đang giúp đỡ chính phủ Ukraine và kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp cùng tham gia.
 |
| Vệ tinh phát hiện một vị trí tập kết của quân đội Nga. Ảnh: Maxar. |
Satellogic, công ty vệ tinh quan sát Trái Đất của Argentina, cho biết đang cung cấp ảnh vệ tinh trực tiếp cho chính phủ Ukraine cũng như các tổ chức cứu trợ nhân đạo như Chữ Thập đỏ Quốc tế, Bác sĩ Không biên giới.
"Nếu các bạn muốn tới Ukraine để trợ giúp, chúng tôi sẽ cung cấp miễn phí thông tin tài khoản và thông tin xác thực (để sử dụng dịch vụ)", Phó chủ tịch Satellogic, ông Thomas VanMatre, cho biết.
Satellogic đang phối hợp với tổ chức phi lợi nhuận Diễn đàn An ninh Quốc tế Halifax gây quỹ 10 triệu USD để giúp chính phủ Ukraine thuê riêng vệ tinh hoạt động chỉ trên lãnh thổ nước này, thay vì dựa vào ảnh vệ tinh do các chính phủ và công ty nước ngoài cung cấp.
Will Marshall, CEO của Planet Labs, cho biết tác động mà ảnh vệ tinh thương mại mang tới sẽ vượt ra ngoài cuộc chiến ở Ukraine hiện nay. Theo ông Marshall, các chính phủ sẽ không thể che giấu hoạt động quân sự quy mô lớn khỏi sự theo dõi của thế giới.
"Nhờ công nghệ vệ tinh, chúng ta sẽ tiến vào kỷ nguyên của minh bạch và trách nhiệm", ông Marshall nói.
