Một loạt các buổi livestream gần đây trên TikTok Indonesia được nhiều người theo dõi đều có nội dung giống nhau: Phụ nữ ở độ tuổi 50 và 60 ngồi trong một vũng nước và bùn, run rẩy và khóc. Đôi khi, họ lau nước mắt, tỏ ra đau khổ.
Mỗi buổi livestream như vậy, những người phụ nữ hay đúng hơn là những TikToker đứng sau kiếm được vài trăm USD nhờ người xem "donate" hay tặng các món quà trên TikTok có thể đổi thành tiền mặt, Sultan Akhyar, một trong những người đi đầu xu hướng này, nói với Rest of World.
 |
| Sultan Akhyar (trái) từng xuất hiện trên truyền hình Indonesia để nói về dạng nội dung giúp anh kiếm hàng trăm USD mỗi buổi livestream. Ảnh: TabloidBintang. |
Nội dung “tắm bùn” bắt nguồn cách đây 2 tháng, từ làng Setanggor, đảo Lombok, Indonesia. Cách lợi dụng người nghèo này đã gây phẫn nộ trong cộng đồng, và các quan chức Indonesia mới đây đã buộc TikTok gỡ bỏ nhiều tài khoản "tắm bùn".
Lợi dụng người nghèo
Indonesia là thị trường lớn thứ hai của TikTok với khoảng 106 triệu người dùng tính đến năm 2022, chỉ sau Mỹ với 140 triệu người dùng. "Tắm bùn" chỉ là một trong những nội dung được gọi là khiêu dâm nghèo đói đang bùng nổ trên TikTok Indonesia.
Các nhà hoạt động cộng đồng nước này cho biết họ cảm thấy bất lực trong việc ngăn chặn sự tham gia của dân làng vào các loại nội dung như vậy, vì việc lên video được trả công cao hơn so với công việc nặng nhọc trên đồng ruộng.
 |
| Nội dung "tắm bùn" là chiêu mới để lợi dụng người nghèo, kiếm tiền donate của nhiều TikToker Indonesia. Ảnh: Tempo. |
“Nghèo đói là nguyên nhân chính dẫn đến nội dung này, và ngành du lịch không cung cấp đủ việc làm”, Ahmad, thành viên Nhóm Phát triển Khu vực Lombok của chính phủ Indonesia, cho biết. Giống với nhiều người Indonesia, tên của Ahmad có một từ duy nhất.
Ngoài "tắm bùn", tràn lan trên TikTok là các dạng nội dung khác khai thác sự nghèo khổ. Chẳng hạn, một video từng lên xu hướng quay cảnh một người đàn ông nghèo nhặt tiền quyên góp. Trong một video xu hướng khác, TikToker trả tiền cho người nghèo, đổi lại họ phải ăn giòi.
Akhyar, người tự xưng "phát minh" ra nội dung "tắm bùn", không ngại khoe khoang trên truyền hình rằng kiếm được vài trăm USD từ một buổi livestream, và chia lại cho nhân vật khoảng 130 USD. Tài khoản TikTok của người này hiện đã bị xóa tất cả nội dung tắm bùn và bị khóa.
Vào cuối tháng 1, Tri Rismaharini, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề xã hội của Indonesia, đã yêu cầu cấm tải lên nội dung tắm bùn, viện dẫn luật bảo vệ người cao tuổi.
Trong khi đó, các bác sĩ cảnh báo công chúng rằng ngồi trong bùn có thể dẫn đến phát ban da và các vấn đề sức khỏe khác, đồng thời kêu gọi những người sáng tạo sáng tạo nội dung không để nhân vật gặp những nguy hiểm như vậy. Khi các video và livestream vẫn tiếp tục lan truyền, Bộ Công nghệ Thông tin và Truyền thông Indonesia đã yêu cầu TikTok cấm dạng nội dung này.
“Vùng xám” của TikTok
Điều khoản dịch vụ của TikTok nêu rõ các loại nội dung bị cấm, ví dụ như bắt nạt hoặc quấy rối, nội dung khiêu dâm hoặc tự làm hại bản thân. Xu hướng lợi dụng người nghèo nằm vẫn trong vùng xám về kiểm duyệt đối với TikTok, theo Angga Prawadika Aji, chuyên gia truyền thông tại Đại học Airlangga ở Surabaya, Indonesia.
 |
| TikTok cấm các nội dung quấy rối, bạo lực, khiêu dâm nhưng các dạng nội dung lợi dụng người nghèo rơi vào "vùng xám", không có chính sách cấm cụ thể. Ảnh: Shutterstock. |
“Trong trường hợp 'tắm bùn', nội dung dường như vẫn chưa vi phạm tiêu chuẩn kiểm duyệt, vì vậy TikTok không có cơ sở để thực hiện hành động chống lại các video này”, Angga Prawadika Aji nói.
Các buổi livestream kiếm tiền từ người nghèo phổ biến trên TikTok nhiều nước và trên cả Douyin, phiên bản TikTok ở Trung Quốc. Thông thường trong các video này, người xem được khuyến khích quyên góp cho các đối tượng, mặc dù không rõ bao nhiêu phần tiền sẽ thực sự dành cho người nghèo.
Người dùng TikTok không thể gửi tiền trực tiếp trên livestream, mà phải dùng tiền mua các món quà do TikTok bán, như hoa hồng, mũ, kính râm, rồi mới gửi các món quà này. Không rõ TikTok kiếm được bao nhiêu tiền từ các giao dịch này. Một cuộc điều tra vào tháng 10/2022 về các gia đình phải di dời trong các trại ở Syria xin quyên góp qua quà tặng TikTok cho thấy công ty có thể nhận đến 70% tổng số tiền.
Các nội dung lợi dụng người nghèo là một cách biến con người thành hàng hóa, và không thể lấy việc nhân vật sẵn sàng tham gia làm lý do biện minh, Mutiara Ika Pratiwi, người đứng đầu Perempuan Mahardhika, một tổ chức vì quyền của phụ nữ có trụ sở tại Jakarta, cho biết.
Những chiếc bẫy vô hình trên mạng xã hội
Cuốn sách Vũ trụ kĩ thuật số của giáo sư Kim Sang Kyun đã đi sâu phân tích, mổ xẻ một cách tường tận, những tác động các thiết bị thông minh, thế giới ảo và mạng xã hội trong cuộc sống hiện đại.
