Tiếng nói của những phụ nữ mưu cầu tự do và bình đẳng

Sách Hồi ức thiếu nữ. Ảnh: Nhã Nam.

Bảo Chân là người đã thực hiện chuyển ngữ tác phẩm Hồi ức thiếu nữ của nhà văn đoạt Nobel Văn chương năm nay - Annie Ernaux. Dịch giả Bảo Chân cho rằng Annie Ernaux là một trong những nhà văn quan trọng và nổi bật nhất trong nhiều thập kỷ qua và coi việc dịch tác phẩm của Ernaux là một vinh dự.

Ngay khi hay tin giải Nobel Văn chương năm nay gọi tên Annie Ernaux, Zing đã có những trao đổi với nữ dịch giả về ý nghĩa của giải thưởng Nobel năm nay cùng giá trị và tầm ảnh hưởng của văn Ernaux trên thế giới.

Điều làm nên nhà văn nữ người Pháp đầu tiên đoạt giải Nobel văn chương

- Khi biết tin Annie Ernaux được Nobel vinh danh, bà cảm thấy thế nào?

- Tôi thật sự vui mừng ngay khi nhận được tin mặc dù tôi không thấy bất ngờ với việc trao giải năm nay cho Annie Ernaux. Tôi vui mừng cho tác giả vì toàn bộ tác phẩm và quá trình sáng tác của bà xứng đáng được công nhận trên bình diện quốc tế. Tôi vui mừng cho văn chương Pháp vừa có nhà văn nữ đầu tiên trong lịch sử văn học Pháp đoạt giải Nobel văn chương; điều này thật sự có ý nghĩa với văn học đương đại Pháp bởi Annie Ernaux là một trong những nhà văn quan trọng và nổi bật nhất trong nhiều thập kỷ qua.

- Bà nhận định thế nào về quyết định này của Viện Hàn lâm Thụy Điển?

- Theo tôi, đây là một quyết định hoàn toàn chuẩn xác và không gây bất ngờ cho văn giới châu Âu. Cái tên Annie Ernaux đã nhiều lần lọt vào vào danh sách những nhà văn có cơ hội cao được trao giải ở những năm trước. Và quan trọng hơn cả chính là sự sáng suốt và kiên định của Viện Hàn Lâm Thụy Điện khi quyết định trao giải năm nay cho Annie Ernaux. Đây chính là sự công nhận xứng đáng cho sự sáng tạo và sự dấn thân của tác giả trong sự nghiệp viết văn hơn 50 năm qua của bà.

Dịch giả Bảo Chân cho rằng dịch Annie Ernaux là một vinh dự. Ảnh: NVCC.

- Điều gì khiến bà quyết định dịch “Hồi ức thiếu nữ”?

- Phải nói rằng Hồi ức thiếu nữ đến với tôi như một cái duyên. Tôi bắt đầu đọc Annie Ernaux đã nhiều năm trước và rất yêu thích tác phẩm của bà và tôi đã luôn mong muốn được dịch Annie Ernaux. Vào năm 2017, khi biên tập viên liên hệ và mời tôi dịch cuốn Mémoire de fille (tên gốc của Hồi ức thiếu nữ), tôi thật sự cảm thấy như duyên lành đang đến với mình, và tôi đã nhận lời ngay không cần suy nghĩ. Quả thật, đối với dịch giả như tôi dịch Annie Ernaux là một vinh dự.

- Bà nhận xét thế nào về tác phẩm này nói riêng và chất văn của tác giả Annie Ernaux nói chung?

- Hồi ức thiếu nữ là cuốn tiểu thuyết tự truyện qua đó nhà văn mổ xẻ, phân tích, đào sâu vào ký ức của chính bản thân để kể lại thời thiếu nữ, kể về mối quan hệ yêu đương đầu đời và những hệ quả về thể chất và tâm lý mà cô gái trẻ ấy chịu ảnh hưởng nhiều năm về sau.

Câu chuyện về quá trình trưởng thành của cô gái 17-18 tuổi trong một xã hội phương Tây này khiến độc giả suy nghĩ lại những quan niệm xã hội trói buộc giới nữ ở xã hội Pháp những năm 1958 (quan niệm về trinh tiết, tương quan quyền lực giữa hai giới nam nữ).

Trong tác phẩm này, Annie Ernaux vẫn có lối viết rất chân thật có phần trần trụi, cách tiếp cận các sự kiện và bối cảnh xã hội rất trực diện như trong mỗi tác phẩm của mình, thế nhưng đọc tiểu thuyết này của bà khiến mỗi độc giả có nhiều cảm xúc riêng và nhìn thấy chính bản thân họ trong đó.

Nhà văn Annie Ernaux. Tranh minh họa: Tatjana Prenzel/nybooks.

Những cuốn sách Annie Ernaux viết thường không dày, chỉ độ trên dưới 100 hoặc 200 trang. Văn phong của bà không phải là thứ văn của sự cầu kỳ hay hoa mỹ, không phải là giọng văn giàu cảm xúc.

Văn của Annie trung tính, có phần dửng dưng vì bà không hề sử dụng ẩn dụ hay hình ảnh, không để cảm xúc cá nhân xen vào văn phong của mình, vì thế cho dù chất liệu cho các tác phẩm bà viết đều lấy từ cuộc đời cá nhân tác giả, nhưng Annie Ernaux không hề viết nên những câu chuyện để tự luyến chính mình. Nét độc đáo trong văn của Annie Ernaux là bà viết về chính cuộc đời mình mà không hề rơi vào lối văn tự sự về cá nhân.

Mỗi một câu chuyện bà kể đều đi từ việc đào bới gốc rễ trong ký ức riêng nhưng kể lại được cả một thời đại, một thế hệ, tầng lớp xã hội. Đây chính là điểm độc đáo trong lối viết của Annie Ernaux. Các nhà phê bình văn học Pháp cũng như phương Tây đều cho rằng Annie Ernaux chính là người đã khai sinh ra thể loại văn học đương đại - tiểu thuyết hồi ký, sự đóng góp và sáng tạo cho văn học này, hẳn nhiên, là một trong những lý do khiến Viện Hàn Lâm Thụy Điển quyết định trao giải Nobel văn học 2022 cho bà.

Những câu chuyện cuộc sống thường nhật ẩn chứa giá trị nhân văn

- Bà đánh giá vị trí của Ernaux thế nào trong dòng chảy văn học?

- Không thể tranh cãi, vị trí của Annie Ernaux là chính yếu trong dòng chảy văn học đương đại Pháp và phương Tây. Tôi hy vọng với giải Nobel, văn chương của bà sẽ vươn đến những khu vực rộng lớn hơn trên thế giới.

Tác phẩm của Annie Ernaux được xem là đại diện cho tiếng nói của những người phụ nữ mưu cầu tự do và bình đẳng nhưng bị xã hội lãng quên.

Bảo Chân.

Annie là một nữ văn sĩ quan trọng của văn học Pháp và các nền văn học châu Âu như Đức, Bỉ, Tây Ban Nha… trong bối cảnh xã hội phương Tây hiện nay. Tôi thấy không ngoa khi đánh giá bà là một trong những tác giả chính yếu trong dòng chảy văn học vì sự sáng tạo trong lối viết và sự dấn thân trong các phong trào tư tưởng đấu tranh cho quyền bình đẳng và tự do của nữ giới. Ở Pháp, tác phẩm của Annie Ernaux được xem là đại diện cho tiếng nói của những người phụ nữ mưu cầu tự do và bình đẳng nhưng bị xã hội lãng quên.

- Sắp tới, bà có mong muốn được dịch tác phẩm khác của Ernaux?

- Tất nhiên, tôi rất mong muốn và sẵn lòng dịch bất cứ tác phẩm nào của Annie Ernaux sang tiếng Việt. Tôi không có sự chọn lựa ưu tiên của cá nhân. Tôi nghĩ rằng tất cả tác phẩm của bà xứng đáng được độc giả Việt Nam đón nhận, bởi vì mỗi cuốn sách của bà đều mang theo sự độc đáo và sáng tạo riêng.

- Bà nghĩ văn Ernaux có yếu tố nào dễ tiếp cận với độc giả Việt?

- Theo tôi, độc giả Việt Nam sẽ dễ cảm nhận và đồng cảm với lối viết chân thật; cách kể chuyện không cầu kỳ nhưng gợi cảm xúc trực tiếp cho người đọc. Những câu chuyện bà kể là những câu chuyện cuộc sống thường nhật và chuyện thân phận người phụ nữ. Đó là những câu chuyện mang nhiều giá trị nhân văn nên độc giả Việt hoàn toàn có thể thấu hiểu. Bằng chứng là các bản dịch của hai tác phẩm của bà đã được dịch và xuất bản ở Việt Nam đều được công chúng đón nhận và dành nhiều lời khen.

- Theo bà, giải Nobel Văn chương có ảnh hưởng thế nào tới việc kinh doanh sách ở Việt Nam?

- Cũng như đối với bất kỳ tác phẩm nào ở mọi quốc gia, một giải thưởng văn chương danh giá như giải Nobel sẽ khiến nhiều độc giả quan tâm nhiều hơn đến tác giả đoạt giải và các tác phẩm của họ. Điều này sẽ kích thích nhu cầu tìm đọc tác phẩm tăng lên, các cuốn sách đã phát hành sẽ bán chạy hơn. Thực tế là nhiều đầu sách phải tái bản để đáp ứng nhu cầu đọc của độc giả tăng mạnh sau giải thưởng.

- Ngoài Annie Ernaux, có tác giả nào khác mà bà nghĩ xứng đáng được Nobel vinh danh?

- Đây là một câu hỏi lớn, vượt ra ngoài tầm đánh giá của cá nhân tôi. Viện hàn lâm Thụy Điển có những tiêu chí xét giải dành cho Nobel văn học và theo quan sát cá nhân tôi họ có sự kiên định và thống nhất trong cách chọn tác giả để vinh danh qua nhiều năm mà không bị ảnh hưởng bởi dư luận.

Tôi nghĩ rằng văn học Pháp hay văn học các nước trên thế giới đều còn có một số nhà văn lớn khác xứng đáng được Nobel vinh danh. Tôi là một người dịch, một người đọc tôi có những tác giả lớn yêu thích của mình, những độc giả khác có những tác giả lớn yêu thích của họ, và trên thực tế thì ai cũng mong ước tác giả lớn của mình được vinh danh ở giả Nobel. Vậy nên tôi nghĩ chúng ta cứ dành sự hồi hộp thú vị này cho dịp tháng 10 hàng năm khi đón đợi một cái tên được vinh danh, đây cũng là điều làm nên sự quyến rũ của giải thưởng danh giá này.