Trong cuộc gặp gỡ báo chí ngày 17/1 cùng với Đại sứ Anh tại Việt Nam Gareth Ward, bà Wheeler nói các thỏa thuận thương mại giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) sẽ vẫn áp dụng với Anh trong giai đoạn chuyển tiếp dù Anh sẽ rời khỏi EU ngày 31/1. Việc rõ ràng hơn về Brexit sẽ giúp Anh và Việt Nam sớm ký các thỏa thuận song phương.
Năm 2020, Việt Nam và Anh kỷ niệm 10 năm quan hệ đối tác chiến lược, hợp tác đa dạng trên nhiều lĩnh vực. Trong cuộc trao đổi rộng về nhiều chủ đề, thứ trưởng và đại sứ Anh nói về nguy cơ từ biến đổi khí hậu, và nêu mong muốn hỗ trợ Việt Nam phát triển thêm năng lượng tái tạo, giảm dần lệ thuộc vào điện than.
Các nhà ngoại giao của Anh cũng kêu gọi giải quyết tranh chấp trên Biển Đông dựa vào luật lệ quốc tế, thay vì đe dọa dùng vũ lực, và cho biết Anh vẫn sẽ có các chuyến thăm của tàu tới khu vực.
 |
| Từ trái qua phải: Đại sứ Anh tại Việt Nam Gareth Ward, Thứ trưởng Heather Wheeler, và Đại sứ Anh tại ASEAN Jon Lambe. Ảnh: Đại sứ quán Anh. |
Không nhiều thay đổi trong năm đầu tiên Anh rời EU
- Thứ trưởng có ấn tượng gì khi tới Việt Nam? Quan hệ giữa Việt Nam và Anh có gì thay đổi sau Brexit?
Thứ trưởng Heather Wheeler: Tôi thấy ấn tượng về sự năng động của nơi này, và rất vui khi tới đây.
Đây là thời điểm không thể tốt hơn trong quan hệ Việt Nam - Anh. Chúng tôi có cuộc bầu cử vào năm ngoái, và đã xác định rõ hơn về Brexit. Hạ viện Anh đã thông qua dự luật rút khỏi Liên minh châu Âu (EU) vào ngày 31/1. Tiếp đến là 11 tháng chuyển tiếp để hoàn toàn rời khỏi EU ngày 31/12.
Trong những tháng chuyển tiếp, các hiệp định thương mại tự do hay tuyên bố chính trị dưới Liên minh châu Âu (EU) vẫn sẽ được Anh giữ nguyên. Nhưng với việc Anh chính thức rời khỏi EU, hai nước Anh và Việt Nam sẽ không phải trì hoãn nữa trong việc có các thỏa thuận giữa hai bên. Tôi rất mong đợi điều đó!
- Anh vừa thành lập cơ quan đại diện của Anh và ASEAN cách đây ít ngày. Ưu tiên của Anh đối với ASEAN trong năm nay là gì?
Thứ trưởng Wheeler: Ưu tiên của Anh với ASEAN trong năm nay bao gồm biến đổi khí hậu. Anh sẽ tổ chức hội nghị COP26 ở Glasgow tháng 11 năm nay.
Chúng tôi sẽ hỗ trợ Việt Nam và các nước ASEAN chú trọng vào biến đổi khí hậu. Việt Nam có đồng bằng sông Mekong, nơi mà nếu nhiệt độ tăng 2 độ C, 30 triệu người chỉ riêng ở Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Việt Nam là nước dựa nhiều vào biển, và biến đổi khí hậu sẽ có nhiều tác động.
Chúng tôi có chuyên môn về điện gió và năng lượng tái tạo. Nếu không khí nhiều khói bụi thì sẽ không thoải mái đối với người dân. Chúng tôi muốn giúp các nước tránh việc sử dụng điện than. Nước Anh đã có 100 ngày qua không đốt than. Bản thân địa phương mà tôi đại diện từ lâu là nơi khai thác than, từng có 11 mỏ than hoạt động, mà vẫn có thể thay đổi, tạo ra những công việc mới, xanh hơn như hiện giờ.
- Ông bà có nhận xét gì về vai trò kép của Việt Nam khi vừa là Chủ tịch ASEAN, vừa là ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (HĐBA) Liên Hợp Quốc năm 2020?
Thứ trưởng Wheeler: Quả là một năm tuyệt vời cho Việt Nam! Điều quan trọng nhất từ góc nhìn của tôi là Việt Nam tin tưởng vào trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Nhờ vậy, chúng ta cảm thấy tin tưởng cùng hợp tác trong các vấn đề. Việt Nam là một quốc gia ven biển, và các bạn cũng tin vào Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Đó là hai vấn đề Việt Nam có thể thúc đẩy.
- Anh mong đợi gì đối với Việt Nam khi Việt Nam làm chủ tịch ASEAN, đặc biệt là về an ninh tại Biển Đông?
Thứ trưởng Wheeler: Việt Nam ủng hộ trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, và ủng hộ UNCLOS. Vấn đề nói trên phải được giải quyết dựa trên luật lệ, và việc có lực lượng hiệu quả trên biển là điều quan trọng.
Đại sứ Gareth Ward: Anh hợp tác mạnh mẽ với Việt Nam trong các vấn đề an ninh, bao gồm an ninh hàng hải. Chúng tôi có các trao đổi về góc nhìn về luật hàng hải, bao gồm UNCLOS, và sự tương tác thường xuyên giữa quân đội hai nước.
- Đánh giá của ông bà về tranh chấp ở Biển Đông giữa Trung Quốc và một số nước Đông Nam Á? Đánh giá của ông bà về sức mạnh đang lên của Trung Quốc trên thế giới?
Thứ trưởng Wheeler: Tôi cũng không thể nói thêm ngoài những gì vừa nói trước đấy, rằng trật tự quốc tế dựa trên luật lệ đang tồn tại vững chắc, và các tranh chấp phải được giải quyết dựa vào luật lệ, thay vì đe dọa dùng vũ lực.
- Đánh giá của ông bà về hợp tác quốc phòng sắp tới giữa Anh và ASEAN? Liệu kế hoạch về chuyến tuần tra qua Biển Đông của tàu HMS Queen Elizabeth năm 2021 vẫn sẽ diễn ra như báo chí Anh từng đưa tin?
Đại sứ Ward: Anh có quan hệ hợp tác mạnh mẽ về quốc phòng trong khu vực, bao gồm hiệp định hợp tác quốc phòng giữa 5 nước, và có đối thoại về quốc phòng với nhiều nước ASEAN khác. Sự hợp tác quốc phòng và tập huấn thường xuyên vẫn sẽ tiếp tục.
Các chuyến thăm của tàu thường không được báo trước quá lâu. Chúng tôi vẫn sẽ có các chuyến tàu viếng thăm, và ngay lúc này chúng tôi có tàu tới thăm Singapore. Đó là các hoạt động bình thường. Chúng tôi chưa thể thông tin thêm về kế hoạch năm 2021.
 |
| Tàu HMS Albion của Hải quân Anh đã tiến gần khu vực quần đảo Hoàng Sa bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép vào tháng 9/2018, sau đó tới thăm TP.HCM. Ảnh: Liêu Lãm. |
“Tham nhũng là rào cản đối với thương mại”
- Chiều 17/1, Vương Quốc Anh và Bộ Công thương Việt Nam ký bản ghi nhớ về hợp tác năng lượng, bao gồm chia sẻ kinh nghiệm, nghiên cứu về tiết kiệm năng lượng. Anh có cam kết thế nào trong việc hỗ trợ Việt Nam phát triển năng lượng bền vững?
Thứ trưởng Wheeler: Ngay từ đầu, Anh đã có quan hệ đối tác lâu dài, hiệu quả với Việt Nam. Chúng tôi hy vọng chúng ta sẽ có cam kết sâu hơn trong các lĩnh vực thành phố thông minh, công nghệ và đổi mới sáng tạo, năng lượng, giáo dục. Chúng tôi có chuyên môn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là cánh đồng điện gió ngoài khơi - chúng tôi muốn chia sẻ chuyên môn và bán công nghệ cho Việt Nam.
- Ông bà nhận xét ra sao về các dự án đầu tư của Anh vào năng lượng tái tạo ở Việt Nam, như dự án điện gió ngoài khơi Thăng Long (Bình Thuận), và về các ưu đãi của Việt Nam nhằm thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo?
Thứ trưởng Wheeler: Đây là chủ đề được nhắc đến trong nhiều cuộc tiếp xúc của tôi. Việc mở cửa các cơ hội cho doanh nghiệp quốc tế tới đây và chia sẻ chuyên môn của họ là rất quan trọng để đi tiếp. Việt Nam đang đi đúng hướng khi có công cụ Calculator 2025 để tính toán việc giảm khí thải carbon. Sẽ rất tốt nếu Anh có thể hỗ trợ theo cách nào đó. Quỹ Thịnh vượng của Anh hỗ trợ các dự án carbon thấp ở các nước Đông Nam Á, sẽ giúp liên kết các dự án của doanh nghiệp Anh với mong muốn của các nước.
Đại sứ Ward: Tôi đã tới thăm một số nhà máy điện Mặt Trời ở Việt Nam có vốn đầu tư của Anh. Bước tiến tiếp theo, lớn hơn sẽ là các cánh đồng điện gió ngoài khơi. Việt Nam và Anh đều có đường bờ biển dài lộng gió, nên đều có tiềm năng lớn về điện gió ngoài khơi.
Dự án Thăng Long là một trong hai dự án đang trong giai đoạn thiết kế, và sẽ thay đổi bức tranh năng lượng của Việt Nam. Không chỉ tốt cho môi trường, giảm phần điện than trong cơ cấu năng lượng, mà các dự án trên cũng hợp lý về mặt kinh doanh. Giá điện gió sẽ giảm xuống khi càng đầu tư nhiều. Nhờ vậy, Việt Nam sẽ có điện gió vừa rẻ, vừa bền vững hơn là xây thêm các nhà máy điện than.
- Anh có kế hoạch hợp tác như thế nào với Việt Nam về các vấn đề Mekong?
Thứ trưởng Wheeler: Việc trao đổi về môi trường bền vững ở vùng Mekong là điều quan trọng đối với Anh. Nhiều nhà khoa học của Anh muốn nghiên cứu tại đó, vì vậy hợp tác với Việt Nam là điều hợp lý.
Đại sứ Ward: Trong tuần này chúng tôi đã công bố dự án nghiên cứu đồng bằng sông Hồng và sông Mekong, hợp tác với các tổ chức và cơ quan chính phủ để xây dựng các dữ liệu, đánh giá tốt hơn các vấn đề về biến đổi khí hậu, sử dụng nước và ảnh hưởng tới sinh kế người dân. Chính phủ Anh sẽ hỗ trợ 2 triệu bảng (2,6 triệu USD) cho các tổ chức và giới nghiên cứu Việt Nam.
Đồng bằng sông Mekong là một trong những vùng có đa dạng sinh thái lớn nhất thế giới, do vậy Anh sẽ tiếp tục hợp tác trong việc bảo tồn. Chúng tôi hiểu rằng chính phủ đang cố gắng trấn áp nạn buôn bán động vật hoang dã.
- Chính phủ Việt Nam đã thực hiện chiến dịch chống tham nhũng. Ông bà có thấy những đánh giá lạc quan từ các nhà đầu tư?
Thứ trưởng Wheeler: Có rất nhiều bằng chứng cho thấy tham nhũng là rào cản đối với thương mại và phát triển trên toàn thế giới. Vì vậy, nếu Việt Nam muốn giải quyết vấn đề này, thậm chí tận dụng cương vị chủ tịch ASEAN, đó là điều đáng hoan nghênh. Anh muốn có hiệp định thương mại, và các thỏa thuận chính trị với Việt Nam. Tham nhũng là một rào cản đối với thương mại, vì vậy chống tham nhũng là thông điệp mạnh mẽ và sẽ khuyến khích thêm đầu tư của Anh vào Việt Nam.
Luật pháp Anh không cho phép làm ăn nhờ tiền hối lộ trong hoạt động kinh doanh. Tôi không chấp nhận nếu các doanh nghiệp phải làm vậy ở các nước khác. Có những vụ kiện nhắm vào các giám đốc doanh nghiệp ở Anh do cách thức làm ăn ở các nước. Tôi chúc mừng Việt Nam đang giải quyết vấn đề này.
 |
| Thứ trưởng Ngoại giao Anh Heather Wheeler gặp gỡ chính quyền tỉnh Nghệ An ngày 16/1. Ảnh: Đại sứ quán Anh. |
Thương mại Việt - Anh sẽ quan tâm tới tăng trưởng bền vững
- Các điều khoản của EVFTA vẫn sẽ áp dụng trong thương mại Việt - Anh trong giai đoạn chuyển tiếp Brexit? Có khả năng Anh gia nhập liên minh thuế quan với EU, để thương mại với Việt Nam tiếp tục theo EVFTA? Ông bà có bình luận gì khả năng thỏa thuận thương mại giữa Việt Nam và Anh?
Thứ trưởng Wheeler: Trong giai đoạn chuyển tiếp sau Brexit, các quy định mà Anh áp dụng vẫn theo EU. Các hiệp định tự do thương mại hay tuyên bố chính trị vẫn được giữ nguyên như bình thường.
Anh không có ý định gia nhập liên minh thuế quan với EU - đó là lý do chúng tôi bỏ phiếu rời EU để kiểm soát biên giới, kiểm soát tiền tệ, và kiểm soát các quy định.
Ngay sau khi hiệp định EVFTA được thông qua, các điều khoản của hiệp định này sẽ được áp dụng (giữa Anh và Việt Nam) trong giai đoạn chuyển tiếp Brexit. Không có sự bất đồng nào về điều đó trong các cuộc trao đổi giữa tôi và các bộ trưởng Việt Nam.
Đối với thỏa thuận thương mại trong tương lai giữa Việt Nam và Anh, điểm quan trọng ở đây là tương tự hiệp định EVFTA, chúng tôi cũng muốn có cách tiếp cận tương tự, như trong các vấn đề chất lượng thực phẩm, phát triển bền vững...
- Ngày 16/1, thứ trưởng đã tới gặp gỡ chính quyền tỉnh Nghệ An, tham dự khóa đào tạo về chống nạn buôn người do chính phủ Anh tài trợ. Anh có kế hoạch hỗ trợ Việt Nam chống buôn bán người như thế nào?
Thứ trưởng Wheeler: Tôi được gặp các đại diện từ các địa phương, và tôi đã chia buồn với họ, nhờ họ gửi lời chia buồn tới các gia đình.
Đại diện các cơ quan cũng như tôi đều đau buồn khi nhiều người dân địa phương thiệt mạng trong thảm kịch kinh hoàng này. Họ đều quyết tâm chống nạn buôn người. Chúng tôi hợp tác trong tập huấn, có sự tham dự của cảnh sát Anh và đại diện ngành tư pháp, cảnh sát, kiểm sát, trong việc làm sao nhận ra nạn nhân, điều tra hoàn chỉnh và trấn áp buôn người.
Chúng tôi sẽ làm tất cả những gì mà chúng tôi có thể để giúp Việt Nam nhận dạng các băng đảng, chấm dứt tình trạng này.
Đại sứ Ward: Ngoài tập huấn, chúng tôi cũng hợp tác với cảnh sát. Chúng tôi đang làm việc với các tổ chức quốc tế để nâng cao nhận thức trong các thanh niên rằng họ có các lựa chọn sang học tập, di cư hợp pháp, hoặc tìm công việc tốt ở Việt Nam.
Tất nhiên, chúng tôi vẫn cam kết tiếp tục điều tra, để những kẻ chịu trách nhiệm cho thảm họa ở Essex phải bị truy tố.
