Suốt mùa hè, tình báo Mỹ dự đoán tình trạng ở Afghanistan sẽ xấu đi. Một bản báo cáo cụ thể vào tháng 7 lưu ý rằng Taliban đã kiểm soát nhiều thành phố lớn, mở đường cho việc tiến vào thủ đô Kabul.
Đến tháng 8, tình hình trở nên căng thẳng khiến Nhà Trắng quan ngại. Song giới chức Mỹ thừa nhận các cơ quan tình báo đã không dự đoán được sự sụp đổ chóng vánh của chính phủ Afghanistan vào ngày 15/8 vừa qua, New York Times dẫn thông tin từ nhiều quan chức cấp cao.
 |
| Tổng thống Mỹ Joe Biden phát biểu. Ảnh: Reuters. |
Giám đốc Cơ quan Tình báo Quốc gia (CIA) Avril Haines chia sẻ: “Như tổng thống đã nói, điều này diễn ra nhanh hơn chúng tôi dự đoán, ngay cả với cộng đồng tình báo”.
Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, tướng Mark Milley, cũng nhận định các dự báo về việc chính phủ Afghanistan đầu hàng là rất khác biệt so với diễn biến thực tế. Ông xác nhận “chưa thấy báo cáo nào dự đoán đúng”.
Giới chức cấp cao thừa nhận điều này trong bối cảnh chính quyền Biden đang đối mặt với cuộc khủng hoảng chính sách đối ngoại nghiêm trọng nhất. Hiện Nhà Trắng hứng chịu nhiều chỉ trích về cách rút quân nhanh chóng khỏi Afghanistan.
Liên tục rút ngắn dự báo thời gian Kabul thất thủ
Nhà Trắng và giới chức quốc phòng cho biết họ không nhận được dự báo chính xác về thời điểm chính phủ Afghanistan đầu hàng.
Tuy nhiên, cộng đồng tình báo Mỹ vẽ ra viễn cảnh này suốt nhiều năm qua. Cụ thể, họ cho rằng chính phủ và quân đội Afghanistan không thể cầm cự trước một Taliban ngày càng hùng mạnh, nhất là khi các lực lượng quân sự quốc tế đã rời đi.
Theo nhiều cựu quan chức tình báo, việc xác định một thời điểm chính xác là tiêu chuẩn không thể đáp ứng. Họ coi đây là nhiệm vụ của các nhà phân tích xác suất thống kê. Dù vậy, họ đã đưa ra những cảnh báo rõ ràng.
Báo cáo trong tháng 7 từ CIA và nhiều cơ quan tình báo khác cho thấy mức độ cấp thiết của vấn đề. Giới phân tích lưu ý rằng quân đội và chính phủ Afghanistan chưa sẵn sàng cho việc Taliban tiến vào thủ đô Kabul. Từ đó, họ nghi ngờ khả năng chính phủ Afghanistan nghiêm túc chống trả.
 |
| Binh lính Mỹ tại Afghanistan. Ảnh: Times. |
Quốc hội Mỹ cũng nhận được bản phân tích về cách Taliban tiếp quản đất nước trong quá khứ. Có vẻ như các tay súng đã rút ra kinh nghiệm từ những năm 1990.
Tài liệu này dự đoán đúng việc Taliban kiểm soát các thủ phủ địa phương và vùng biên giới, trước khi tiến vào Kabul.
Trong năm qua, cộng đồng tình báo Mỹ đã liên tục thay đổi dự đoán về sự sụp đổ của chính phủ Afghanistan. Ban đầu, họ dự đoán khoảng thời gian đầu hàng là 2 năm, rồi 18 tháng, rồi 6 tháng và cuối cùng chỉ còn một tháng.
Nhưng họ không ngờ rằng thực tế chỉ là vài ngày.
Tướng Milley cho biết thông tin tình báo khác nhau sẽ có những kịch bản ứng phó tương ứng, bao gồm khả năng nội chiến hay thỏa thuận chia sẻ quyền lực giữa các bên liên quan. Ông nói: “Khung thời gian của kịch bản ‘sụp đổ’ là rất đa dạng, dao động từ vài tuần, vài tháng thậm chí vài năm sau khi Mỹ rút quân”.
Không thể dự đoán ý chí chiến đấu
Trên đài ABC News hôm 17/8, Tổng thống Mỹ Joe Biden chỉ trích việc Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani chạy trốn ra nước ngoài. “Đấy là những điều đã xảy ra”, ông Biden nói: “Nhà lãnh đạo của Afghanistan bay đi nước ngoài, còn quân đội thì sụp đổ và chúng tôi đã huấn luyện 300.000 người trong số đó”.
Quân đội và tình báo Mỹ từ lâu đã mâu thuẫn về chiến sự ở Afghanistan.
Phía CIA thường đưa ra những dự báo bi quan, đồng thời đặt nghi vấn về việc Mỹ huấn luyện lực lượng an ninh Afghanistan. Trong khi đó, quân đội Mỹ không hài lòng khi nỗ lực của họ bị đánh giá thấp.
Song việc quân đội Afghanistan nhanh chóng sụp đổ ngay sau khi Mỹ rút quân đã chứng tỏ các dự báo bi quan là có cơ sở. Cựu giám đốc CIA dưới thời cựu Tổng thống Obama, ông James R. Clapper Jr. cho rằng cơ quan tình báo không thể dự đoán ý chí chiến đấu của đối phương.
 |
| Người dân sơ tán khỏi thủ đô Kabul hôm 15/8. Ảnh: AP. |
“Đây là những điều bí ẩn không thể đoán trước”, ông Clapper nói. “Theo tôi, việc dự đoán số ngày chính phủ Afghanistan cầm cự trước Taliban thuộc về phạm trù bí ẩn”. Ông Clapper bảo vệ cộng đồng tình báo, cho rằng họ đã dự đoán được bức tranh toàn cảnh về Afghanistan.
“Cộng đồng tình báo do CIA lãnh đạo đã thống nhất quan điểm. Và tôi nghĩ họ đã rất thực tế, khi có cái nhìn bi quan về ý chí, năng lực cũng như sự cam kết của chính phủ và quân đội Afghanistan”, ông Clapper kết luận.
Sau khi Mỹ bắt đầu rút quân vào tháng 5, lực lượng Taliban đẩy mạnh tấn công và giành quyền kiểm soát nhiều thành phố lớn, thủ phủ địa phương. Đến ngày 15/8, các tay súng bao vây và tiến vào thủ đô Kabul trong khi Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani trốn khỏi đất nước.
Một ngày sau, Taliban tuyên bố “chiến tranh đã kết thúc”.Từ đó tới nay, chính phủ nhiều nước phương Tây đã gấp rút di tản công dân nước mình cùng cộng tác viên người Afghanistan rời khỏi Kabul bằng máy bay quân sự.
