Những chiếc xe buýt bí ẩn trong cuộc bạo loạn ở Brazil

Một số người biểu tình được thả vào ngày 10/1. Ảnh: Wall Street Journal.

Hai tháng trước, ông Odair, 60 tuổi, bước lên xe buýt ở bang Parana, miền Đông Nam Brazil, để vượt chặng đường hơn 1.460 km tới thủ đô Brasilia.

Nhiệm vụ của ông là thể hiện sự ủng hộ với cựu Tổng thống Jair Bolsonaro - người ông trìu mến gọi là "thuyền trưởng".

Tuy nhiên, đối với ông Odair, chuyến đi đã kết thúc một cách tồi tệ.

Dù khẳng định bản thân không tham gia vào cuộc bạo loạn tại khu vực Quốc hội Brazil vào ngày 8/1, ông Odair nằm trong số hơn 1.500 người biểu tình bị cảnh sát bắt giữ tại các điểm tập trung người ủng hộ ông Bolsonaro.

"Ở đó có những người phụ nữ lớn tuổi đang khóc. Họ đã mất liên lạc với mọi người", ông nói với BBC sau khi được thả. "Đây thực sự là việc đáng buồn".

Bị thao túng?

Những người bị giam giữ đến từ ít nhất 10 bang của Brazil. Và giống ông Odair, họ phải đi qua quãng đường dài đến Brasilia.

Bốn ngày trước cuộc bạo loạn, một đoạn video kêu gọi người dân đến thủ đô Brazil để dự "tiệc" đã lan nhanh chóng mặt. Đoạn video hứa hẹn những chiếc xe buýt miễn phí sẽ đưa người dân từ nhiều vùng khác nhau đến thủ đô, phục vụ cả cà phê và thức ăn.

Cá nhân hay tổ chức nào đứng sau sự kiện này vẫn còn là một bí ẩn. Và câu hỏi ấy đang thu hút sự chú ý của người dân trên khắp đất nước.

Xe buýt bị cảnh sát Brazil thu giữ. Ảnh: BBC.

Alice Teixeira, cư dân Brasilia, nói với BBC tại một trạm xăng địa phương: "Mọi người đều thấy rõ họ không tự làm việc đó. Họ đến từ nhiều nơi”.

Đầu tuần này, Tổng thống đương nhiệm Luiz Inácio Lula da Silva cho biết những người bạo loạn "có thể là nạn nhân" bị thao túng dưới bàn tay của giới tài chính.

Cho đến nay, phần lớn cuộc điều tra tập trung vào một đoàn gồm khoảng 40 xe buýt bị chính quyền thu giữ sau cuộc bạo loạn. Những chiếc xe buýt có màu sắc rực rỡ này đang được tập trung tại một sở cảnh sát ở ngoại ô thành phố.

Tại cuộc họp báo hôm 10/1, Bộ trưởng Tư pháp Flavio Dino cho biết "các giám đốc kinh doanh" giấu tên đã thuê xe buýt chở những người ủng hộ ông Bolsonaro đến Brasilia từ khắp đất nước.

Dù không cung cấp chi tiết danh tính của những người đang bị điều tra, ông Dino tiết lộ những họ có liên quan đến ngành nông nghiệp và nhóm vận động hành lang về súng ở các bang miền Trung và miền Nam bảo thủ của Brazil.

Những người khác - bao gồm cả Tổng thống Lula - gợi ý rằng các công ty khai thác gỗ cũng có thể đã tham gia.

Về mặt chính trị, những khu vực này được coi là thành trì ủng hộ ông Bolsonaro.

Paulo Abrão, giáo sư luật và chuyên gia nhân quyền người Brazil, nói rằng những người ủng hộ bạo loạn có khả năng đến từ các nhóm "được hưởng lợi" dưới thời ông Bolsonaro.

“Những người tài trợ cho vụ bạo loạn này có thể là các nhóm gây hại cho môi trường hoặc vi phạm nhân quyền. Những nhóm này sẽ được hưởng lợi từ việc tấn công các tổ chức nhà nước”, ông Abrão nhận định.

Lời phủ nhận từ “Bolsonaristas”

Trong khi đó, những người ủng hộ đường lối cứng rắn của cựu Tổng thống Bolsonaro (Bolsonaristas) tiếp tục tuyên truyền rằng sự kiện ngày 8/1 là do phe cánh tả muốn phá hỏng các cuộc biểu tình ôn hòa chống lại chính phủ Tổng thống Lula.

Trong số đó có Telma Viera - cư dân Sao Paolo. Suốt nhiều tuần, Viera cùng những người ủng hộ ông Bolsonaro đã “cắm rễ” trong thành phố. Vào ngày 10/1, cô có mặt tại Brasilia để thăm hai người bạn bị bắt giữ sau cuộc bạo loạn.

"Đây không phải là điều mà những người yêu nước như chúng tôi làm", cô nói bên ngoài sở cảnh sát - nơi những người bạo loạn bị giam giữ. "Có những người từ phe cánh tả (trong cuộc bạo loạn), trước cả chúng tôi”.

Người biểu tình trong cuộc bạo loạn ở Brasilia, ngày 8/1. Ảnh: Reuters.

Một người ủng hộ ông Bolsonaro khác, tên Edson Varela, cũng chia sẻ tương tự Viera, rằng một số người đã châm ngòi bạo lực "để giúp chính phủ có thêm lý do truy lùng ông Bolsonaro".

Varela và Viera đều chỉ ra rằng các video trên mạng xã hội cho thấy những người nổi tiếng là ủng hộ Tổng thống Lula cũng xuất hiện trong đám đông.

Mặc dù những video trên chưa được xác minh, giả thiết này đang được chia sẻ rộng rãi và thu hút sự chú ý của đông đảo người Brazil, cả trong và ngoài nước.

Juscelino Colares, giáo sư luật người Brazil đang làm việc tại Mỹ, cũng nói với BBC rằng rất nhiều bạn bè trong nước đã gửi cho ông "đoạn video ghi lại cảnh những người ủng hộ ông Bolsonaro nhắc nhở đám đông bạo loạn không được đốt hoặc phá hủy tài sản công".

“Giống như tôi, họ đều tin rằng một số người từ phe cánh tả đã lợi dụng sự thất vọng của một số người biểu tình cánh hữu ngây thơ”, ông nói.

Mặc dù các quan chức Brazil tuyên bố sẽ xác định và trừng phạt những người chịu trách nhiệm, cho đến nay họ vẫn cung cấp rất ít thông tin về cuộc điều tra.

Theo Wall Street Journal, Tổng thống Lula ngày 8/1 cam kết rằng người biểu tình xông vào các tòa nhà chính phủ sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc. Song hình phạt hiện vẫn chưa rõ ràng.

Một số người Brazil, như ông Abrão đang kêu gọi thành lập ủy ban điều tra nguyên nhân dẫn đến vụ bạo loạn, như cách nước Mỹ điều tra cuộc bạo loạn ngày 6/1/2021.

Rõ ràng những gì xảy ra tại thủ đô Brazil ngày 8/1 đã gợi nhắc về vụ bạo loạn tại Điện Capitol (Mỹ) của những người ủng hộ cựu Tổng thống Donald Trump hai năm trước, theo AP.

“Đất nước này thực sự cần một (ủy ban) như vậy, với sự tham gia của các cơ quan tư pháp và bộ phận quyền lực khác trong chính phủ. Điều đó rất quan trọng", ông nói.

Trong khi đó, nhiều người Brazil vẫn hồi hộp chờ đợi câu trả lời.

"Tôi tin rằng (một số người đứng sau vụ bạo loạn) sẽ được xác định", luật sư Geomar Andre Bender cho biết. "Nhưng số khác sẽ không bao giờ để lại dấu vết”.