'Mồi lửa' châm ngòi cho vụ bạo loạn ở thủ đô Brazil

Cựu Tổng thống Jair Bolsonaro - người được báo chí Mỹ gọi là "ông Trump của Brazil" - từng cảnh báo về một chính phủ “đổ vỡ” giống sự kiện từng diễn ra ở nước này năm 1964.

Ông nói nếu ông thất bại trong cuộc tái tranh cử, đó chỉ có thể là do gian lận, và Brazil thậm chí sẽ “gặp vấn đề tồi tệ hơn” so với những gì Mỹ đã trải qua vào ngày 6/1/2021. Đó là ngày đám đông ủng hộ cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump xông vào Điện Capitol.

Con trai của ông Bolsonaro, Eduardo, một dân biểu liên bang, cũng từng cảnh báo “sẽ đến lúc tình hình giống những năm 1960”.

Và đối với nhiều người Brazil, chiều 8/1 là thời điểm điều đó xuất hiện, khi những người ủng hộ ông Bolsonaro bao vây dinh tổng thống, Tòa án Tối cao và Quốc hội.

Cảnh tượng hỗn loạn ở Brazil khiến nhiều người liên tưởng tới vụ bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Điện Capitol. Ảnh: Reuters.

“Bolsonaro và thành viên gia đình ông trong nhiều năm đã nói về việc Tòa án Tối cao bị tấn công”, Esther Solano, nhà xã hội học tại Đại học Liên bang São Paulo, cho biết.

“Sau đó, trong năm ngoái, họ nói sẽ không tôn trọng kết quả bầu cử. Và những tháng gần đây, các tuyên bố của Bolsonaro và gia đình ông thậm chí còn tập hợp được nhiều sức mạnh hơn”, bà nói.

Quả bom hẹn giờ

Ông Bolsonaro ít phát biểu công khai kể từ sau khi để thua Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva trong cuộc bầu cử vào tháng 10/2022. Ông từ chối nhượng bộ, trong khi hàng nghìn phần tử cực đoan quyết không chấp nhận chiến thắng sít sao của ông Lula.

Ông Bolsonaro yêu cầu người biểu tình ngưng làm gián đoạn hoạt động thương mại bằng cách chặn đường, và lên án bạo lực nhằm lật ngược kết quả bầu cử. Nhưng ông bỏ qua lễ nhậm chức của Tổng thống Lula vào ngày 1/1, thay vào đó ông đến Florida, ở tại biệt thự Orlando của một võ sĩ MMA.

Trong cuộc chia tay đầy nước mắt trước khi ra đi, ông gọi kết quả bầu cử là không công bằng. Giờ đây, trong sự vắng mặt đột ngột của cựu tổng thống Brazil, những người ủng hộ ông đã sử dụng tuyên bố ấy để hợp lý hóa hành động của họ.

BBC đưa tin tại thủ đô Brasilia, Tổng thống Lula đã tới trụ sở Tòa án Tối cao. Hình ảnh ông được chụp sau lớp kính vỡ đã lột tả cảnh tượng hỗn loạn tại tòa nhà chính quyền ở thủ đô Brazil ngày 8/1.

“Điều này đã được đoán trước", Alexandre Bandeira, nhà phân tích chính trị ở Brasilia, cho biết. “Đây là quả bom hẹn giờ. Những người ủng hộ ông Bolsonaro đã quyết định lặp lại hình ảnh đáng tiếc tương tự cuộc bạo loạn ở Điện Capitol cho toàn thế giới thấy”.

Ông Bolsonaro lên án bạo lực ở Brasilia vào ngày 8/1, nhưng vẫn tìm cách chỉ trích đối thủ.

“Biểu tình ôn hòa, tuân thủ luật pháp, là một phần của nền dân chủ”, ông viết trên Twitter vài giờ sau khi cuộc tấn công diễn ra. “Tuy nhiên, những vụ cướp phá và xâm phạm các tòa nhà công quyền như những gì đã xảy ra hôm nay, cũng như những vụ việc do phe cánh tả thực hiện vào năm 2013 và 2017, đều không hợp pháp”.

Một người ủng hộ cựu Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro cầu nguyện trong cuộc biểu tình ở Brasilia, Brazil, ngày 8/1. Ảnh: Reuters

Sự im lặng đáng sợ

Ngay từ những ngày đầu tiên trong nhiệm kỳ tổng thống, ông Bolsonaro đã làm thân với các thành viên cực đoan nhất trong đám đông ủng hộ. Theo Washington Post, đó là những người cho rằng sự xuống cấp trong xã hội Brazil chỉ có thể được “thanh lọc” bằng giải pháp quân sự.

Ông Bolsonaro cũng chỉ trích các nhánh khác của chính phủ và gợi ra bóng ma can thiệp quân sự nếu những người khác đe dọa quyền lực của mình.

“Chúng tôi có người dân đứng về phía mình và lực lượng vũ trang đứng về phía người dân”, ông nói vào tháng 3/2020 .

Và sau đó, ông đặt cược.

“Sự kiên nhẫn của người dân đã hết”, ông tuyên bố vào tháng 9/2021. “Tôi muốn nói với những người mong muốn khiến tôi không được bầu chọn ở Brazil: Chỉ có Chúa mới loại bỏ tôi khỏi quyền lực”.

Khi cuộc bầu cử đến gần và các cuộc thăm dò cho thấy mình có số phiếu kém xa ông Lula, ông Bolsonaro lại chuyển sang mô tả cuộc bầu cử là cuộc đấu tranh thiện - ác. Ông cảnh báo rằng các thế lực xấu sẵn sàng đánh cắp cuộc bầu cử từ người dân Brazil.

“Có một loại trộm mới, những kẻ muốn đánh cắp quyền tự do của chúng ta”, ông Bolsonaro cho biết vào tháng 6/2022. “Nếu cần thiết, chúng ta sẽ chiến đấu”.

Người ủng hộ cựu Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro trong cuộc biểu tình ở Brasilia, ngày 8/1. Ảnh: Reuters

Sau đó, khi cuộc bầu cử kết thúc và ông Lula được tuyên bố là người chiến thắng, ông Bolsonaro có động thái đáng ngạc nhiên. Cựu tổng thống Brazil giữ im lặng trong gần 40 ngày.

Ông có rất ít hành động phản đối kết quả của cuộc bầu cử. Cuối cùng, ông xuất hiện chớp nhoáng, thừa nhận sự thất vọng nhưng không công nhận chiến thắng của đối thủ.

"Điều đó khiến tôi tổn thương”, Reuters dẫn lời ông nói trước người ủng hộ vào tháng 12/2022.

Cựu Tổng thống Bolsonaro sau đó ẩn náu bên trong dinh tổng thống rồi rời đất nước giữa lúc ông Lula chuẩn bị lên nắm quyền.

Các nhà phân tích cho rằng sự im lặng của ông Bolsonaro đã khuyến khích những người ủng hộ tiếp tục biểu tình bên ngoài cơ sở quân sự.

Họ chặn đường cao tốc, cắm trại trước cơ sở quân sự, kêu gọi các chỉ huy can thiệp để duy trì quyền lực của ông Bolsonaro.

George Washington de Oliveira, một người theo chủ nghĩa cực đoan, đã bị bắt và buộc tội đặt bom bên dưới xe buýt ở sân bay Brasilia. Trong lời khai với cảnh sát, người này nói muốn "bắt đầu sự hỗn loạn" để dẫn đến sự can thiệp của quân đội.

Thế nhưng, sau tất cả, ông Bolsonaro phần lớn giữ im lặng.

“Điều đó (sự im lặng) báo hiệu cho một bộ phận người ủng hộ ông Bolsonaro rằng ông ấy đang ủng hộ họ”, Jairo Nicolau, nhà khoa học chính trị tại viện nghiên cứu Fundação Getulio Vargas, đánh giá. “Sự im lặng của ông ấy là tia lửa lớn châm ngòi cho các cuộc biểu tình”.