Kể từ khi chiến thắng của tổng thống đắc cử Joe Biden được công nhận và bạo loạn nổ ra ở tòa nhà Quốc hội Mỹ hôm 6/1, Tổng thống Donald Trump và nhiều trợ lý hàng đầu của ông dường như bỏ bê công việc. Họ kín tiếng hơn và ít xuất hiện trên truyền thông.
Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Mỹ lại liên tục có những động thái gây tranh cãi, theo Washington Post.
Chính trị nội bộ ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại
Những ngày qua, Ngoại trưởng Mike Pompeo đều đặn thông báo về các chính sách đối ngoại lớn, đa số được đưa ra để củng cố các ưu tiên lợi ích của ông Trump và tạo rào cản cho chính quyền sắp tới của ông Biden.
Những rào cản đó là việc tuyên bố Cuba tài trợ cho khủng bố; coi phiến quân Houthi của Yemen là khủng bố; dỡ bỏ các hạn chế về tiếp xúc giữa quan chức Mỹ và những người đồng cấp Đài Loan; công nhận chủ quyền của Morocco đối với khu vực Tây Sahara và áp dụng các biện pháp trừng phạt mới chống lại Iran.
 |
| Ngoại trưởng Pompeo đưa ra nhiều quyết sách đối ngoại trong những ngày cuối cùng đương nhiệm của Tổng thống Trump. Ảnh: AP. |
Tuy tất cả thay đổi đó đều có thể đảo ngược được, nhưng chúng làm phức tạp thêm các thách thức đối với chính quyền sắp tới của tổng thống đắc cử Joe Biden.
Các quan chức trong đội ngũ của ông Biden cho rằng động cơ thúc đẩy những chính sách này là tình hình chính trị trong nước. Nhưng họ không lên tiếng phản đối các quyết sách nói trên, một phần do truyền thống "mỗi thời kỳ một tổng thống" và liên quan đến lợi ích an ninh quốc gia của Mỹ ở nước ngoài.
Một nguồn thạo tin nói với Washington Post: "Không thể chối cãi là tình hình chính trị trong nước đã thúc đẩy ông Pompeo đưa ra các quyết sách cuối cùng đối với Cuba, Iran và Đài Loan".
"Chúng tôi đã ghi nhận những động thái vào phút chót này. Chính quyền sắp tới sẽ đưa ra phán quyết chỉ dựa trên một tiêu chí duy nhất: lợi ích quốc gia", một quan chức cấp cao trong đội ngũ của ông Biden cho biết.
Hàng loạt quyết sách về Trung Đông
Washington Post dẫn nguồn thạo tin từ Nhà Trắng cho biết cố vấn của ông Trump, Jared Kushner, là người thúc đẩy việc đưa ra tuyên bố về Morocco, cũng như quyết định bán vũ khí cho Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Saudi Arabia để đền đáp việc các nước này đồng ý bình thường hóa quan hệ với Israel.
Còn đa số các quyết sách khác, bao gồm động thái đối với Cuba và Đài Loan, "đều do ông Pompeo một mình thực hiện".
Trong khi ông Biden vẫn giữ im lặng, các nhà lập pháp đã lên tiếng phản đối. Cả đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đều chỉ trích tuyên bố coi Houthi là tổ chức khủng bố.
Việc Mỹ can dự vào cuộc chiến tại Yemen từ lâu đã gây tranh cãi. Saudi Arabia bị cáo buộc gây ra cái chết cho hàng nghìn dân thường trong cuộc chiến chống lại lực lượng Houthi do Iran hậu thuẫn.
 |
| Người dân Yemen phải chịu cảnh thiếu thốn lương thực và nhu yếu phẩm vì nội chiến. Ảnh: AP. |
Yemen, với hơn 24 triệu người sống dựa vào viện trợ nước ngoài, phải nhập khẩu khoảng 90% lương thực. Do quyết sách của Mỹ, các tổ chức viện trợ cho người Yemen ở các khu vực do Houthi kiểm soát có thể bị buộc tội.
Các quan chức tài chính Mỹ, bao gồm cả Bộ trưởng Tài chính Steven Mnuchin, phản đối quyết định này. Họ cho rằng đây là hành động quá vội vàng, nên chưa thể đảm bảo ổn định việc cung cấp lương thực và nhu yếu phẩm cho dân thường.
Ông Biden có ý định cắt giảm bán vũ khí cho Saudi Arabia và hỗ trợ nhân đạo nhiều hơn cho Yemen. Nhưng ông không thể đảo ngược các quyết sách của chính quyền ông Trump chỉ bằng một chữ ký.
Theo luật, cần có sự thảo luận và quyết định của Quốc hội Mỹ hoặc chính phủ để có thể làm được như vậy.
Với tuyên bố trong những ngày qua, dường như Ngoại trưởng Pompeo đang muốn biến Iran trở thành nguyên nhân chính gây ra các vấn đề ở Trung Đông và đặt thêm trở ngại cho ông Biden.
Chính quyền Tổng thống Trump dứt khoát phản đối việc đội ngũ của ông Biden có kế hoạch ký lại thỏa thuận hạt nhân quốc tế với Iran. Ông Trump đã rút khỏi thỏa thuận này vào năm 2018.
Ông Biden và phía Iran cho biết sẵn sàng rút lại các động thái vượt ngoài khuôn khổ thỏa thuận hạt nhân mà hai phía đã triển khai kể từ khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận này.
 |
| Đầu tháng 1, Iran tuyên bố sẽ sớm tiến hành làm giàu uranium ở mức 20%. Ảnh: AP. |
Đối với Iran, điều đó có nghĩa là ngưng kích hoạt làm giàu uranium trên ngưỡng cho phép và quay trở lại tuân thủ các định mức trong thỏa thuận.
Đối với Mỹ, điều đó có nghĩa là dỡ bỏ tất cả lệnh trừng phạt liên quan đến chương trình hạt nhân Iran được áp đặt từ sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận này.
Iran cũng sẽ yêu cầu nới lỏng các lệnh trừng phạt đó, theo Washington Post.
Lập luận của ông Biden là một khi vấn đề hạt nhân được đưa trở lại đúng hướng, ông sẽ huy động hỗ trợ từ trong nước và cả từ các nước khác để thúc đẩy ký kết các thỏa thuận bổ sung.
Tạo thách thức trong quan hệ Mỹ - Trung
Trong năm qua, Ngoại trưởng Pompeo dành phần lớn thời gian đánh giá động thái từ phía Trung Quốc. Ông cho rằng các chính sách cứng rắn của chính quyền Tổng thống Trump đã đi ngược lại truyền thống trước đó.
Trước tình hình hiện nay, ông Biden lo ngại về động thái hung hăng của Trung Quốc trong thương mại và các vấn đề chủ quyền. Tuy nhiên, ông cho biết cần cân nhắc tình hình và thảo luận với các quốc gia đồng minh châu Âu cách đối phó với Bắc Kinh.
Các chuyên gia về Trung Quốc cho rằng biến số lớn nhất của mối quan hệ Mỹ - Trung là vấn đề Đài Loan.
Mới đây, Ngoại trưởng Pompeo tuyên bó xóa bỏ tất cả hạn chế đối với các cuộc tiếp xúc cấp cao giữa Mỹ và người đồng cấp từ phía Đài Loan. Ông cho biết Mỹ sẽ không "xoa dịu Bắc Kinh nữa".
Bộ Ngoại giao đã lên lịch trình cho chuyến thăm Đài Bắc của bà Kelly Craft, Đại sứ Mỹ tại Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, chuyến đi không được thực hiện do ông Pompeo hủy bỏ tất cả chuyến công du đã được lên lịch, với lý do cần hỗ trợ quá trình chuyển giao quyền lực ở Mỹ.
 |
| USS Mustin là tàu chiến Mỹ từng đi qua eo biển Đài Loan ngày 19/12/2020. Ảnh: Hải quân Mỹ. |
Nếu muốn thì một khi lên nắm quyền, ông Biden hoàn toàn có thể đảo ngược các quyết sách vào phút chót của chính quyền tiền nhiệm. Thế nhưng ông Pompeo đã đặt ông Biden vào một tình thế khó khăn. Để giải quyết được điều này, ông Biden cũng có nguy cơ bị coi là thân Trung Quốc.
"Tại sao họ lại làm những việc này? Thực tế là một số nghị sĩ phe cực hữu chưa bao giờ muốn bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc. Và vì vậy, họ chưa bao giờ từ bỏ ý tưởng về 'hai Trung Quốc'", cựu quan chức ngoại giao cấp cao của Mỹ nói.
"Tôi tin rằng quyết sách này là do ông Pompeo thúc đẩy, chứ không phải do ông Trump khởi xướng. Có vẻ ông Pompeo đang đặt nền tảng cho chiến dịch tranh cử vào năm 2024", cựu quan chức này nhận định.
