Gần đây, thuật ngữ “chợ truyền thống” - hay còn gọi là chợ ướt, gần như đồng nghĩa với Covid-19 đối với một số người ở phương Tây.
Virus corona chủng mới, đã lây nhiễm hơn 2 triệu người trên toàn cầu, được cho là bắt nguồn ở một khu chợ ở thành phố Vũ Hán, nơi có cả những động vật hoang dã như nhím, hươu được bán và giết mổ tại chỗ để làm thức ăn và thuốc.
Chợ thường ướt sàn sau khi người bán rửa rau hay cá
Phát biểu vào ngày 3/4, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm hàng đầu của Mỹ, Anthony Fauci, nói với Fox News rằng tất cả các chợ truyền thống này nên "đóng cửa ngay lập tức", và ông “không thể hiểu tại sao chúng vẫn hoạt động”.
 |
| Quầy hàng hải sản ở một chợ truyền thống ở Bắc Kinh. Ảnh: CNN. |
Nhưng các chợ truyền thống, khác với chợ đồ khô, nơi bán các mặt hàng có thể bảo quản lâu như ngũ cốc hoặc đồ gia dụng, chỉ đơn giản là những nơi cung cấp nhiều loại thực phẩm tươi sống. Một số chợ, nhưng không phải tất cả, cũng có những cửa hàng bán động vật sống. Chúng thường không được khô ráo do sàn nhà thường bị ướt sau khi người bán rửa rau hoặc làm sạch cá.
Các chuyên gia cho biết chợ bán động vật sống có nguy cơ tạo điều kiện thuận lợi cho virus lây lan từ động vật sang người, do các khu vực khá gần nhau và thường mất vệ sinh, đặc biệt nếu tại đây giữ các loài động vật quý hiếm hoặc thú hoang bắt ngoài tự nhiên.
Ví dụ, dịch SARS năm 2003 có liên quan đến việc buôn bán cầy hương ở tỉnh Quảng Đông.
Tuy nhiên, hầu hết các chợ hải sản không phải là những ‘ổ virus’ với đầy rẫy động vật kỳ lạ trưng bày để giết thịt.
Đối với phần lớn người dân ở Trung Quốc và trên khắp châu Á, chợ chỉ là nơi để mua thực phẩm tươi sống, như thịt gà, thịt lợn, cá hay rau với giá cả phải chăng.
Thị trường buôn bán động vật hoang dã trị giá hàng tỷ USD
Chợ truyền thống là một cảnh tượng phổ biến không chỉ ở Trung Quốc đại lục mà trên khắp châu Á.
Ví dụ, tại Hong Kong, có một mạng lưới dày đặc các chợ truyền thống, nơi hàng nghìn người dân địa phương mua sắm thực phẩm hàng ngày. Hầu hết ở quận nào cũng có một chợ và chẳng đâu trong số đó buôn bán động vật hoang dã cả.
Các chợ kiểu này cũng phổ biến ở Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Đài Loan, Thái Lan...
Tuy nhiên, một số chợ có thể là kênh buôn bán động vật hoang dã, quý hiếm, mà theo một báo cáo năm 2017 của chính phủ Trung Quốc, trị giá hơn 73 tỷ USD.
Nhưng đây không phải là mặt hàng chính ở các chợ truyền thống. Việc tiêu thụ thịt động vật hoang dã không phổ biến, đặc biệt là ở các thành phố lớn, và người tiêu dùng thường phải đi đến những địa điểm cụ thể để mua bán động vật hoang dã hay quý hiếm.
 |
| Chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc đóng cửa vì bị cho là nơi bắt nguồn của virus corona. Ảnh: CNN. |
Sau dịch SARS, chính quyền một số tỉnh cố gắng giải quyết vấn nạn buôn bán động vật hoang dã, cấm bán một số động vật như cầy hương và rắn, nhưng nhiều lệnh cấm không được thi hành hoặc bị lẳng lặng gỡ bỏ.
Để đối phó với đại dịch Covid-19, chính phủ Trung Quốc đã tạm thời cấm buôn bán động vật hoang dã làm thực phẩm từ cuối tháng 2 và đang dự thảo một đạo luật để kiểm soát chặt chẽ hơn nữa.
Theo Tân Hoa Xã, ít nhất 94% chợ truyền thống ở Trung Quốc đã được mở cửa trở lại vào ngày 22/3. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ có bao nhiêu trong số đó đã ngừng việc buôn bán động vật hoang dã.
"Đối mặt với Covid-19, cũng dễ hiểu việc trên khắp thế giới người ta kêu gọi đóng cửa tất cả các chợ", Duan Biggie, nghiên cứu viên cao cấp của Viện Nghiên cứu Tương lai môi trường tại Đại học Griffith của Australia, nói.
"Tuy nhiên, một lệnh cấm tuyệt đối khó có thể là giải pháp bền vững cho rủi ro này - cũng như sự thất bại của các lệnh cấm và phong toả trước đấy. Thay vào đó, cần có các chính sách và quy định mới có sự kết hợp với bằng chứng khoa học cùng sự cân nhắc thấu đáo về các quan điểm và giá trị văn hóa khác nhau đối với động vật hoang dã cũng như việc buôn bán và tiêu thụ động vật hoang dã".
Thay đổi hành vi
Theo truyền thống, người dân Trung Quốc từ lâu đã ưa chuộng thực phẩm tươi sống, thích đi chợ nhiều lần mỗi tuần để mua thịt, cá và rau thay vì đến siêu thị mua sắm cho cả tuần. Nhưng trong những năm gần đây, theo xu hướng toàn cầu, chợ truyền thống đã dần yếu thế trước sự phát triển của hệ thống siêu thị, đặc biệt là đối với người tiêu dùng trẻ tuổi.
Nhiều gian hàng tạp hóa trực tuyến, với những gã khổng lồ Internet dư giả chống lưng và hệ thống hậu cần được thiết kế thông minh, cũng đang nổi lên nhanh chóng.
Ngay cả các thế hệ trước, những người đã dành cả đời mua sắm ở chợ, cũng bị hấp dẫn bởi các dịch vụ mới như Hema (Freshhippo) của Alibaba bởi có quá nhiều ưu đãi, lại cam kết an toàn và cung cấp truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Chỉ riêng Hema đã có tới 197 cửa hàng tại Trung Quốc vào cuối năm 2019.
 |
| Một tiểu thương bán thịt tươi tại chợ ở Bắc Kinh. Ảnh: CNN. |
Lệnh cấm di chuyển trong đại dịch càng đẩy người dân dần xa khỏi các khu chợ. Các gian hàng tạp hóa trực tuyến trở thành nơi mua sắm thiết yếu hàng ngày khi hầu hết người Trung Quốc buộc phải ở nhà.
Eliam Huang, một nhà phân tích của Coresight, cho biết dịch bệnh buộc người tiêu dùng phải thích nghi với những xu hướng mà, nếu không ở trong hoàn cảnh này, họ sẽ do dự khi thử. "Cuộc khủng hoảng khiến mọi người chuẩn bị tốt hơn cho tương lai công nghệ", cô nói.
Nhưng hiện tại, việc khuyến khích mọi người ngừng mua sắm ở chợ truyền thống hoàn toàn không phải là một giải pháp khả thi. Kỹ sư môi trường và nhân đạo của Đại học Sydney, Petr Matous, nói rằng chợ truyền thống đóng một vai trò quan trọng trong an ninh lương thực đối với cộng đồng người có thu nhập thấp cả ở Trung Quốc và trên toàn cầu, những người, vì nhiều lý do, không thể mua sắm trực tuyến.
"Xóa bỏ chợ truyền thống có thể khiến người ta ảo tưởng đã giải quyết xong nguyên nhân của tình hình hiện tại nhưng vấn đề thực sự còn sâu xa hơn thế", ông nói trong một email.
Nhiều chuyên gia nhất trí rằng chấm dứt việc buôn bán động vật bất hợp pháp là biện pháp quan trọng nhất để ngăn chặn đại dịch tiếp theo - và điều đó có nghĩa là phải có những quy định chặt chẽ hơn được thực thi nghiêm ngặt hơn, đặc biệt là ở cấp địa phương.
Tuy nhiên, về lâu dài, quy định chặt chẽ hơn có thể không ngăn chặn hoàn toàn việc buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp nếu nhu cầu vẫn tồn tại - đơn giản là nó sẽ chuyển sang hoạt động ngầm, theo Quỹ Động vật hoang dã Thế giới.
"Cuộc khủng hoảng về y tế này phải đóng vai trò như một lời cảnh tỉnh về yêu cầu buộc phải chấm dứt việc sử dụng các động vật hoang dã đang bị đe dọa và các phần của chúng để làm vật nuôi, làm thực phẩm và dược liệu", tổ chức này nói.
