Chân dung sếp Uber: Gai góc và nhiệt thành

Uber, ứng dụng gọi taxi qua smartphone của Travis Kalanick đã cán mốc giá trị 18,2 tỷ USD. Tuy nhiên ông chủ của Uber vẫn không mệt mỏi "mang chuông đi đánh xứ người".

Tranh đấu đã ngấm vào máu của Kalanick. "Kẻ thù" của ông là các lái xe taxi truyền thống, là giới chức vòng quanh thế giới, là những công ty đối thủ, và thậm chí đôi lúc là chính khách hàng.

Hay gây gổ

Mỗi khi bước vào một cuộc tranh luận mới, khuôn mặt của lãnh đạo lọp top "10 CEO quyến rũ nhất thế giới" co lại như một nắm đấm. Ông nheo mắt, phập phồng cánh mũi, miệng mím lại như chuẩn bị tung ra một cú đòn. 

"Mục tiêu của chúng tôi là biến dịch vụ Uber trở nên rẻ hơn so với việc tự lái xe. Lúc đó, dịch vụ vận tải sẽ có sẵn như nước sạch hàng ngày vậy", CEO Uber cho biết.

Travis Kalanick đứng thứ 8 trong danh sách 10 CEO quyến rũ nhất do Tạp chí Business Insider bình chọn. 

Kalanick nổi tiếng là một người hoạt ngôn. Ông không ngại châm chích đối thủ, cả trên báo chí, truyền thông lẫn mạng xã hội.

Một nhà đầu tư từng tiếp xúc với Kalanick nhận xét, phong cách có chủ đích này của đối tác là "một chiến thuật, không phải là chiến lược". Trên thực tế, Kalanick coi tính cách của ông như một niềm tự hào, nó minh chứng cho sự hăng hái và tâm huyết dành cho sứ mệnh: Cải cách hệ thống vận tải ông cho là rối loạn. "Tôi là một doanh nhân nhiệt huyết. Thỉnh thoảng tôi có bốc hỏa, và khi tôi tranh luận, tôi đi đến tận cùng. Vì tôi dồn tâm huyết vào điều tôi cho là đúng", ông nói.

Trên con đường "nhào nặn" lên một Uber trị giá như hôm nay, Kalanick không ngại thêm thù, và cũng chưa bao giờ ông chịu cúi đầu.

"Anh ta hay gây gổ, nhưng không hề đểu cáng, một sự cân bằng khó có thể đạt được", một nhà đầu tư theo chân Kalanick từ những ngày đầu nhận xét. 

Bầm dập vì thất bại

Là một sinh viên kỹ thuật máy tính tại Viện Đại học California, Kalanick từng tham gia nhiều dự án khởi nghiệp nổi tiếng tại Thung lũng Silicon, trong đó có công ty dịch vụ chia sẻ tập tin Scour. Khi Scour thành công, ông bỏ học năm 1998 để dành toàn bộ thời gian cho công việc. Scour thu hút hàng nghìn người dùng cũng là lúc nó khiến các công ty đối thủ "chướng mắt".

Là một sinh viên kỹ thuật máy tính tại Viện Đại học California, Kalanick từng tham gia nhiều dự án khởi nghiệp nổi tiếng tại Thung lũng Silicon.

Những doanh nghiệp này đã đệ đơn kiện tập thể chống lại Scour, buộc công ty phải dừng hoạt động và bồi thường 250 tỷ USD. Để dàn xếp vụ việc, Kalanick và đồng nghiệp đã buộc phải đệ đơn xin phá sản vào năm 2000. Sau đó, Kalanick cùng cộng sự lập ra một công ty chia sẻ tập tin khác có tên Red Swoosh.

Mặc dù dịch vụ Red Swoosh cung cấp là hợp pháp, một vài hoạt động nội bộ công ty có phần mờ ám. Sở thuế Mỹ (IRS) đã phát hiện ra công ty này giữ lại tiền thuế trích từ lương người lao động, điều Kalanick khẳng định ông không hề biết. Vụ việc đã khiến những nhà đồng sáng lập phải lựa chọn: Một là nộp phạt 110.000 USD, hai là ra tòa. Không những vậy, nó còn làm nảy sinh mâu thuẫn giữa Kalanick và đồng nghiệp.

Kalanick tiếp tục điều hành Red Swoosh cho tới khi bị gã khổng lồ server Akamai thâu tóm, với giá 19 triệu USD vào năm 2007.

Ám ảnh

Vài năm sau, trong một hội thảo công nghệ tại châu Âu, Kalanick gặp gỡ Garrett Camp, một ông chủ công nghệ trẻ tuổi. Camp, vừa bán "đứa con tinh thần" StumbleUpon cho eBay với giá 75 triệu USD, cũng đang ngập tay trong tiền mặt như Kalanick.

Hai người cùng trao đổi với một nhóm các doanh nhân về ý tưởng khởi nghiệp. Đêm đó tuyết rơi rất dày, khiến việc gọi taxi trở nên cực kỳ khó khăn. Sự bực dọc đã làm nhiều doanh nhân nảy ra ý tưởng về một ứng dụng dịch vụ xe theo yêu cầu, trong đó có Garrett Camp. Ông say sưa miêu tả về viễn cảnh của ứng dụng, sau này trở thành app Uber. Tuy nhiên giữa đám đông ồn ào, hầu như không ai để ý nhiều tới lời ông nói.

Sau khi trở về San Francisco, Kalanick hầu như quên khuấy điều này, nhưng Camp thì không. Quá tâm đắc với ý niệm về một dịch vụ xe hơi, Camp đã đăng ký mua luôn tên miền UberCab.com.

Ứng dụng gọi taxi Uber.

Sau này kể lại, Camp - người hiện sở hữu phần lớn cổ phần Uber, cho biết ông không thể gạt ý tưởng khỏi đầu, và chỉ muốn kết hợp với Kalanick. 

Khi được hỏi lý do, Camp kể lại lần gặp mặt ngắn ngủi với Kalanick tại Paris. Hai người cùng nhau lên đỉnh tháp Eiffel ngắm cảnh. Kalanick đã không ngại nhoài người ra ngoài hàng rào ở độ cao hàng trăm mét để ngắm cảnh rõ hơn. "Tôi thích tính cách bất cần của anh ấy. Tôi biết ý tưởng của tôi khá táo bạo, tôi muốn thực hiện nó với một người táo bạo", Camp kể lại.

Trên đỉnh tháp, Camp hỏi: "Này, muốn điều hành một công ty ô tô không?". Kalanick trả lời: "Không". Sau này, Kalanick luôn khẳng định Camp là người có công khai sinh ra Uber. Ông giải thích câu trả lời hồi đó của mình bị ảnh hưởng bởi tâm trạng nhất thời.

Ông chưa nguôi ngoai về công ty khởi nghiệp đầu tiên đã tan tành, mang theo cả những mối quan hệ bạn bè, dự án thứ hai cũng rơi vào tay công ty khác. Chúng khiến ông không thôi ám ảnh bởi sự thất bại. "Tôi đã phải trải qua 8 năm vật lộn trên thương trường. Tôi bầm dập, khi đó, tôi chưa sẵn sàng". Lúc ấy, Kalanick mới 30 tuổi.

Đi taxi phong cách triệu phú

Tuy nhiên, Camp đã thuyết phục thành công Kalanick. Công ty ra mắt tại San Francisco vào mùa hè năm 2010, điều hành vài ba chiếc xe, tuyển dụng khoảng 10 nhân viên và có một ít tiền tài trợ. UberCab đã hoàn thành mục tiêu của hai doanh nhân trẻ: Thu gọn thị trường taxi trong một nút bấm.

UberCab tận dụng xu hướng thanh toán bằng điện thoại đang thịnh hành thời bấy giờ. Sau khi điền thông tin thẻ tín dụng vào app, ai cũng có thể gọi taxi, đơn giản chỉ cần ấn nút. GPS sẽ lo phần định vị, chi phí sau đó sẽ được trừ thẳng vào tài khoản khách. Nói cách khác, với UberCab, ai cũng được đi taxi như một triệu phú, Camp khẳng định.

Với UberCab, ai cũng được đi taxi như một triệu phú.

Danh tiếng của công ty dần bay xa, nhưng chỉ thực sự thu hút được sự chú ý vào tháng 10 năm đó, khi bị Ủy ban giao thông công cộng California đình chỉ hoạt động. Một lý do là vì chữ Cab trong cái tên UberCab có nghĩa là taxi, còn công ty thì không đăng ký giấy phép taxi.

Nhưng Kalanick không coi đây là vận đen, ngược lại, ông cho đây là cơ hội để ông bước vào trận đối đầu đầu tiên.

"Chúng tôi hoạt động hoàn toàn hợp pháp, vậy mà chính phủ muốn chúng tôi đóng cửa. Bạn có thể chiều ý họ, hoặc đấu tranh cho điều bạn tin tưởng", Kalanick nói. Thật vậy, ông đã ngó lơ lệnh cấm, chỉ đổi tên UberCab thành Uber, và chuyển website về tên miền Uber.com.

Từ đó trở đi, tiền đầu tư ồ ạt chảy về. Uber thu hút sự chú ý của những quỹ đầu tư hàng đầu làng công nghệ, trong đó có Marc Andreessen - nhà sáng lập Netscape. Đây là nhà đầu tư chủ lực của Uber trong đợt gây quỹ thứ hai, Kalanick hy vọng sẽ bán được 12% cổ phần cho Andreessen, với 100% cổ phần được định giá tại 375 triệu USD.

Nhưng sau đó Andreessen đổi ý, cho rằng con số này là quá cao so với quy mô của Uber thời bấy giờ. Công ty chỉ có 9.000 nhân viên, chi phí hoạt động 9 triệu USD và doanh thu 1,8 triệu USD. Andreessen tiến hành mặc cả, Kalanick thẳng thừng từ chối.

Thương vụ thất bại, nhưng Kalanick không hề tiếc nuối, ông cùng bạn đã tiệc tùng tại quán bar đêm hôm đó.

CEO Facebook Mark Zuckerberg và Kalanick trong một quán bar.

Sau này khi Uber phát triển nhanh chóng, Andreessen Horowitz ngộ ra đã đánh vuột một cơ hội đầu tư lớn. Ông chữa sai bằng cách đổ tiền vào Lyft, ứng dụng kỳ phùng địch thủ của Uber, nâng giá trị định giá của Lyft lên 275 triệu USD.

Bù lại, Uber được nhiều nhà đầu tư mạo hiểm khác ủng hộ, các mối quan hệ kéo theo khoản đầu tư của nhiều ngôi sao Hollywood như Ari Emanuel, Ashton Kutcher, Jay Z. CEO Jeff Bezos của Amazon cũng có tiền trong Uber. Tính đến hết mùa hè 2014, Uber đã đạt mức định giá chưa bao gồm tiền mới đầu tư (pre-money) đạt 17 tỷ USD.

Phòng chiến tranh

Các công ty khởi nghiệp tại Thung lũng Silicon thường đặt tên phòng hội thảo nghe rất kêu, riêng Uber gọi phòng họp tại trụ sở ở San Francisco là Phòng Chiến tranh. Nó hợp với phong cách làm việc của Kalanick và đội ngũ nhân viên của ông.

Uber đang mở rộng tới nhiều thành phố tại Mỹ và trên toàn thế giới. Đồng nghĩa với việc mặt trận của Kalanick ngày càng lớn và khốc liệt. Kalanick cũng không che giấu sự bất mãn với đối thủ. "Một số quan chức địa phương rất dễ mến, nhưng hầu hết thì cực kỳ khó chịu. Tôi tránh tiếp xúc với họ nhiều nhất có thể", ông nói. 

Ông thường xuyên từ chối thương lượng. Kalanick cho đó là điều hợp lý cần làm, chứ không phải tinh thần bất hợp tác. "Nếu bạn không đồng ý với giá trị cốt lõi, điều cấu thành nền tảng cho sự thỏa hiệp, thì tôi cho rằng nên đối đầu một cách có nguyên tắc thì hơn", ông nói.

Ông thường xuyên từ chối thương lượng. Kalanick cho đó là điều hợp lý cần làm, chứ không phải tinh thần bất hợp tác.

"Đây cũng chính là điều khiến mọi người nổi khùng. Họ hoạt động bất hợp pháp, thiếu quy củ và cạnh tranh không lành mạnh. Nhờ vậy, họ lớn mạnh một cách nhanh chóng, thu về nhiều tiền đến nỗi có thể coi thường luật định", ông Barry Korengold, Chủ tịch Hiệp hội tài xế taxi San Francisco nhận xét về Uber.

Đáp lại, Kalanick nhanh chóng đăng lên Twitter một phép tính nhanh. Trung bình mỗi tài xế Uber tại New York làm việc 40 tiếng/tuần có thể kiếm được 7.500USD/tháng, trong khi lương trung bình của cánh tài xế taxi là 3.200USD/tháng, cho thấy Uber thực sự nâng cao thu nhập của giới lái xe.

Chơi xấu

Tuy nhiên nhiều khi tiền chỉ chạy từ túi khách sang túi lái xe. Uber hứng nhiều chỉ trích với mô hình định giá không cố định. Theo đó, tài xế Uber được quyền tăng giá dịch vụ trong giờ cao điểm hoặc thời tiết khắc nghiệt. Đỉnh điểm là đợt bão tuyết tại New York vào tháng 12/2013, phí taxi Uber tăng lên tới 8 lần, thổi bùng làn sóng phản đối từ phía truyền thông và khách hàng.

Nhưng Kalanick vẫn giữ lập trường khi được hỏi. "Để cung gặp cầu, bạn điều chỉnh giá để đẩy cung lên, giảm cầu xuống hoặc ngược lại. Đây là kiến thức kinh tế cơ bản", ông thẳng thắn giải thích.

Mặc dù thủ cựu, Kalanick thừa nhận ấn tượng cũng đóng vai trò quan trọng. "Chúng tôi nhận ra mình đang chạy đua tranh cử, và ứng cử viên chính là Uber. Nhưng không giống chính trị, chúng tôi không cung cấp nền dân chủ, chúng tôi cung cấp sản phẩm. Thắng với tỷ lệ 51 - 49 là chưa đủ. Chúng tôi muốn thắng với tỷ lệ 98 - 2", ông nói.

Mục tiêu gần nhất của Uber là ứng dụng đối thủ Lyft, công ty gắn chùm râu hồng nổi bật đằng trước xe. Kalanick đã thừa nhận có can thiệp vào một đợt gây quỹ gần đây của Lyft.

"Chúng tôi biết Lyft chuẩn bị huy động rất nhiều tiền. Chúng tôi bèn tiếp cận các nhà đầu tư của họ, ngụ ý kiểu như: 'Sắp tới chúng tôi sẽ tổ chức huy động vốn, nên trước khi quyết định đầu tư, hãy để dành tiền hợp lý'".

Tài xế taxi biểu tình phản đối Uber cạnh tranh không lành mạnh.

Chưa hết, trong tháng Tám, nhiều thông tin tiết lộ Uber đã dùng mánh khóe chơi xấu như điều người gọi xe của Lyft và thuyết phục tài xế về đầu quân cho Uber.

Nội bộ Uber cũng nảy sinh mâu thuẫn. Tháng 10 vừa qua, một bộ phận tài xế Uber đã tiến hành đình công tại Mỹ, xóa bỏ ứng dụng và từ chối đón khách. Nguyên nhân là do họ bị hạ lương trong giai đoạn Uber cạnh tranh giá với Lyft.

Đáp lại, Kalanick trả lời phỏng vấn một cách bất cần, cho biết công nghệ xe tự lái một ngày nào đó sẽ loại bỏ vai trò của tài xế. Sau đó ông đã lên Twitter để chữa vụ "vạ miệng" này, nhưng có vẻ không hiệu quả.

Như nước sạch

Có vẻ thành công chỉ càng tiếp lửa cho bản chất hiếu chiến trong Kalanick. Khi làn sóng phản đối lên tới đỉnh điểm, nhiều tài xế taxi tại Paris đã đập phá cửa kính, xịt lốp xe của Uber. Nhưng Kalanick khẳng định sẽ không dừng lại cho đến khi dịch vụ phủ sóng tại tất cả các thành phố trên thế giới.

"Mục tiêu của chúng tôi là biến dịch vụ Uber trở nên rẻ hơn so với việc tự lái xe. Lúc đó, dịch vụ vận tải sẽ có sẵn như nước sạch hàng ngày vậy", ông cho biết. Mặc dù gai góc, Kalanick đôi lúc cũng thể hiện tình cảm nhiệt thành dành cho công ty. Khi được hỏi về dự định bán Uber cho một tay chơi lớn hơn, ví dụ như Google, ông không giấu nổi sự ngạc nhiên. "Nói vậy chẳng khác gì bạn gặp một người có gia đình hạnh phúc và hỏi: 'Vậy hình mẫu người vợ kế tiếp của anh là gì?'", ông thốt lên.