Căn bệnh truyền nhiễm chưa có thuốc trị, nguy cơ cao xâm nhập Việt Nam

Thống kê cho thấy khoảng 1 trong 200 người nhiễm virus sẽ bị liệt không hồi phục, thường gặp nhất là liệt chi dưới. Ảnh minh họa: Đinh Hà.

Theo Bộ Y tế, bại liệt là một bệnh truyền nhiễm virus cấp tính lây truyền theo đường tiêu hóa do virus bại liệt (Poliovirus) gây ra.

Sau khi xâm nhập vào cơ thể, chúng nhân lên trong ruột, sau đó có thể đi vào hệ thần kinh trung ương, gây tổn thương các tế bào thần kinh vận động. Tổn thương này có thể dẫn đến liệt mềm cấp tính, liệt vĩnh viễn, thậm chí không qua khỏi do suy hô hấp.

Căn bệnh lây qua đường tiêu hóa, khó phát hiện

Virus bại liệt chủ yếu lây truyền từ người sang người qua đường phân - miệng. Nguồn lây thường là nước uống, thực phẩm bị ô nhiễm phân của người bệnh hoặc người lành mang virus. Trong điều kiện vệ sinh môi trường kém, virus có thể dễ dàng lan rộng trong cộng đồng, đặc biệt tại những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (HCDC) TP.HCM cũng cho biết về triệu chứng, phần lớn các trường hợp nhiễm virus bại liệt không có biểu hiện rõ ràng. Chỉ khoảng 1% số người nhiễm được phát hiện qua hội chứng liệt mềm cấp.

Ở thể nhẹ, bệnh có thể gây sốt, mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn và nôn, dễ nhầm lẫn với các bệnh nhiễm trùng thông thường. Khi bệnh tiến triển nặng, người bệnh có thể xuất hiện đau cơ dữ dội, cứng cổ, cứng lưng và liệt mềm.

Liệt do bại liệt có đặc điểm không đối xứng, thường khởi phát kèm sốt, tiến triển nhanh trong vòng 3-4 ngày và đạt mức độ liệt tối đa trong thời gian ngắn. Vị trí liệt phụ thuộc vào vùng tế bào thần kinh ở tủy sống hoặc thân não bị tổn thương. Trong những trường hợp nặng, liệt các cơ hô hấp có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh.

Theo HCDC, căn bệnh truyền nhiễm này chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi. Tuy nhiên, bất kỳ người nào chưa được tiêm vaccine phòng bệnh, ở mọi lứa tuổi, đều có nguy cơ mắc bại liệt nếu tiếp xúc với nguồn lây.

Hậu quả của bệnh bại liệt rất nặng nề. Thống kê cho thấy khoảng 1 trong 200 người nhiễm virus sẽ bị liệt không hồi phục, thường gặp nhất là liệt chi dưới. Đáng lo ngại, khoảng 5-10% số người bị liệt có thể không qua khỏi do suy hô hấp khi các cơ hô hấp bị tổn thương.

Hiện nay, y học chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để chữa khỏi bệnh bại liệt. Các biện pháp điều trị chủ yếu nhằm hỗ trợ và phục hồi chức năng cho người bệnh. Do đó, tiêm vaccine phòng bại liệt đầy đủ, đúng lịch vẫn là biện pháp duy nhất và hiệu quả nhất để phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này.

Lào đã công bố dịch bại liệt trên toàn quốc. Ảnh: Unicef.

Nguy cơ xâm nhập vào Việt Nam

Trong nhiều năm qua, Chương trình Tiêm chủng mở rộng được duy trì hiệu quả, giúp hơn 95% trẻ em trong cả nước được tiêm và uống vaccine bại liệt. Nhờ tỷ lệ bao phủ cao, Việt Nam không ghi nhận ca bệnh bại liệt nào suốt nhiều năm và được Tổ chức Y tế Thế giới công nhận thanh toán bệnh vào năm 2000.

Tuy vậy, tình hình khu vực đang xuất hiện những tín hiệu đáng lo ngại. Tại Lào, cơ quan chức năng đã phát hiện một trường hợp mắc bại liệt do virus typ 1 có nguồn gốc từ vaccine (VDPV1) vào cuối tháng 8 và đầu tháng 10. Lào đã công bố dịch bại liệt toàn quốc, cho thấy nguy cơ bệnh xâm nhập trở lại và ảnh hưởng tới Việt Nam.

Tại Hội nghị phòng, chống bệnh bại liệt do Bộ Y tế tổ chức mới đây, ông Vũ Hương, chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới (WHO), nhận định nguy cơ virus xâm nhập và Việt nam là rất cao và hiện hữu, khi ổ dịch chỉ cách biên giới Quảng Trị khoảng 150 km.

Ông Hoàng Minh Đức, Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) phân tích những yếu tố khiến Việt Nam đứng trước nguy cơ rất cao bại liệt tái nhập như: Nguy cơ dịch tễ và địa lý; sự lưu thông dân cư rất lớn giữa Việt Nam và Lào, cùng với việc dịch xảy ra ở khu vực biên giới.

Bên cạnh đó, khoảng trống miễn dịch; tỷ lệ tiêm chủng vắc xin bại liệt chưa đạt chỉ tiêu đề ra trong những năm gần đây, đặc biệt trong các năm đại dịch là yếu tố cộng hưởng khiến bại liệt có thể xâm nhập vao Việt Nam. Cụ thể, năm 2024, tỷ lệ uống bOPV chỉ đạt 73% và tiêm IPV2 chỉ đạt 86%.

Các vấn đề liên quan đến điều kiện vệ sinh, ăn uống và tình trạng lũ lụt thường xuyên cũng tạo điều kiện cho bại liệt, một bệnh lây truyền chủ yếu qua đường phân - miệng, lây lan. Hệ thống giám sát liệt mềm cấp (LMC) một số năm chưa đạt chỉ tiêu, và giám sát môi trường đã tạm dừng hoạt động từ tháng 12/2023, ông Đức phân tích.

Để đánh giá nguy cơ bại liệt, Bộ Y tế sử dụng bộ công cụ theo hướng dẫn của WHO, dựa trên số liệu giai đoạn 2020-2024 và triển khai tại 34 tỉnh. Bộ công cụ này xem xét bốn nhóm tiêu chí gồm: mức độ cảm nhiễm của cộng đồng, chất lượng giám sát ca bệnh, khả năng cung cấp dịch vụ y tế và các yếu tố đe dọa có thể làm tăng nguy cơ bùng phát.

Kết quả đánh giá điểm nguy cơ chung cho thấy 7/63 tỉnh thành cũ nằm trong nhóm nguy cơ cao, bao gồm Cao Bằng, Gia Lai, Đồng Nai, Đồng Tháp, Tây Ninh, Sóc Trăng và Trà Vinh.

Kết quả đánh giá về các mối đe dọa cũng cho thấy 8 tỉnh ở mức nguy cơ cao, gồm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Sơn La, Điện Biên, Quảng Trị, Quảng Ngãi và Đắk Lắk. Đây đều là những địa phương có đặc điểm dễ làm tăng nguy cơ lan truyền virus, như giáp biên giới với khu vực đang có dịch, địa hình rộng và khó tiếp cận, hoặc dân cư phân bố rải rác, di biến động lớn.