Biển người tiến về Quảng trường Ba Đình ngày Quốc khánh 80 năm trước

Tháng 9/1944, cục diện Chiến tranh thế giới thứ II đang chuyển biến hết sức khẩn trương. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định: “Cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ trong một năm hoặc một năm rưỡi nữa”. Ngày 21/5/1945, Bác từ Pác Bó về đến Tân Trào, dừng chân tại đình Hồng Thái. Bác đã gặp và nói chuyện với lãnh đạo Phân khu Nguyễn Huệ, được các lãnh đạo báo cáo về các địa phương đã giành chính quyền sớm nhất tỉnh. 16/8/1945, ngôi đình trở thành nơi đón tiếp và kiểm tra giấy tờ của các đại biểu trước khi vào dự Quốc dân Đại hội ở Đình Tân Trào, nhằm chuẩn bị thế và lực cho cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Ảnh chụp ngôi đình Hồng Thái vào tháng 8/1945.

Tối 17/8/1945, Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ và Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội quyết định phát động khởi nghĩa bằng phương thức huy động sức mạnh của quần chúng, lấy lực lượng chính trị quần chúng làm cơ bản, với lực lượng vũ trang làm nòng cốt, tổ chức mít tinh ở quảng trường Nhà hát lớn, sau đó chuyển thành tuần hành thị uy chiếm những cơ quan trọng yếu của chính phủ bù nhìn. Thời gian khởi nghĩa được ấn định chính thức là ngày 19/8/1945. Trong ảnh, ông Sỹ Hùng cầm cờ đi giữa, bên trái là ông Hà Đăng Ấn - Tổng Cục trưởng Tổng cục Đường sắt (người mặc quần đùi).

Thực hiện mệnh lệnh phát ra, trong ngày 18/8/1945, không khí sửa soạn khởi nghĩa đã rực khắp Hà Nội. Đến sáng 19/8/1945, cả Thủ đô tràn ngập khí thế cách mạng. “Từ sáng sớm ngày 19/8/1945, các đường phố Hà Nội tràn ngập cờ đỏ sao vàng. Cả Hà Nội xuống đường khởi nghĩa theo tiếng gọi của Việt Minh", ông Trần Quang Huy, Phụ trách, Thư ký Ban Biên tập của Báo Nhân Dân viết trong di bút. Ảnh chụp lại đoàn người gồm giương cao cờ đỏ sao vàng và biểu ngữ cách mạng, trong tay cầm vũ khí thô sơ hoặc công cụ lao động thay vũ khí, rầm rập tiến về quảng trường Nhà hát Lớn, dưới sự lãnh đạo của ông Trần Quyết.

Một chuyến xe điện đặc biệt chở Đoàn thanh niên xung phong Hoàng Diệu (lúc đó đã được chuyển thành đại đội du kích) từ chợ Mơ đến đầu phố Tràng Tiền. Toàn đội xếp theo hàng ba tiến về phía Nhà hát Lớn, súng trường khoác vai, súng ngắn cạnh sườn... Đó cũng là lần đầu tiên trong đời, người Hà Nội thấy tận mắt một đơn vị bộ đội cách mạng. Quần chúng xếp hàng kín đoạn đường từ phố Tràng Tiền đến Nhà hát Lớn. Khí thế cách mạng bừng bừng trong lòng dân, lòng quân. Hà Nội tràn ngập không khí hào hùng chưa từng thấy. Ảnh chụp lại một đoàn duyệt binh trên đường Tràng Tiền ngày 19/8/1945.

Sau đó, theo kế hoạch đã định, cuộc mít-tinh lớn biến thành cuộc tuần hành thị uy; quần chúng có lực lượng vũ trang làm nòng cốt chia làm hai mũi lớn chiếm hai cơ quan đầu não quan trọng nhất của địch: Phủ Khâm sai, Trại Bảo an binh. Tối 19/8, cuộc khởi nghĩa đã thắng lợi hoàn toàn. Tin vui chiến thắng loan đi khắp cả nước, cổ vũ phong trào khởi nghĩa trên toàn quốc, đặc biệt là ở Huế, Sài Gòn. Ảnh ghi lại khoảnh khắc nhân dân giành chính quyền tại Bắc Bộ Phủ ngày 19/8/1945.

Khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội đã mở ra thời kỳ khởi nghĩa dồn dập trên cả nước. 20/8, Thanh Hóa, Bắc Ninh, Ninh Bình thành công giành chính quyền. 21/8-22/8/1945, thêm 11 tỉnh nữa khởi nghĩa thắng lợi. 23/8/1945, dinh lũy của nhà nước phong kiến về tay cách mạng. Thắng lợi dồn dập của khởi nghĩa ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ đã tiếp thêm hào khí cho phong trào cách mạng ở Nam Kỳ. 4 tấm ảnh ghi lại ngày 25/8/1945, Sài Gòn cướp chính quyền, các lực lượng cách mạng Sài Gòn - Chợ Lớn dồn về đại lộ Nô Rô Đôm (nay là đường Lê Duẩn) thành lập chính quyền nhân dân thành phố. Góc phải dưới là nông dân ngoại thành vác gậy tầm vông vót nhọn chuẩn bị đi tham dự mít-tinh. Cuộc khởi nghĩa đã thành công rực rỡ.

Ảnh chụp ông Võ Nguyên Giáp và Thiếu tá Mỹ Archimedes L. A. Patti - người phụ trách SI (tình báo) của Tổ đặc trách Đông Dương và sau này là chỉ huy của OSS tại Đông Dương - ở Hà Nội ngày 26/8/1945. Lễ đón được tổ chức trọng thể, với nghi thức có quốc kỳ, quốc thiều hai quốc gia, một đội quân nhạc và khá đông quần chúng tại một vườn hoa (nay là trụ sở Báo Nhân Dân ở 71 phố Hàng Trống, Hà Nội). Nghi thức ngoại giao này thể hiện rõ đất nước Việt Nam giờ đã có chủ nhân.

Ngày 2/9/1945, một chi đội của Việt Nam giải phóng quân, cùng tự vệ chiến đấu tiến bước về Quảng trường Ba Đình. Đội quân hàng ngũ chỉnh tề, cùng 50 vạn nhân dân dự mít-tinh lớn mừng thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám. Ảnh chụp Đội Tuyên truyền Giải phóng quân do ông Đàm Quang Trung dẫn đầu, bước đi hùng dũng trong sự hân hoan của người dân hai bên đường. Trong những ngày chính quyền cách mạng còn trứng nước, lực lượng vũ trang cách mạng này đã làm chức năng quân đội của nhà nước cách mạng.

Hình ảnh những chiến sĩ Giải phóng quân - hạt giống đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Ðánh giá về đội quân này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết năm 1947: "Ðội thứ nhất của Giải phóng quân ngày trước là cái hạt giống bé nhỏ, do đó mà nảy nở thành cái rừng to lớn là Vệ Quốc quân ngày nay, nếu người ngoài trông thấy bước đầu của Giải phóng quân thì chắc họ sẽ cho rằng đó là một trò chơi của trẻ con, hay là công việc của mấy người 'không tưởng'...". Dẫu lực lượng còn nhỏ bé, Việt Nam Giải phóng quân đã cùng toàn dân hoàn thành sứ mạng giành lại nền độc lập cho nước nhà. Ảnh chụp lực lượng Giải phóng quân về Thủ đô năm 1945.

Ngày 2/9/1945, theo lời kể của nhiều nhân chứng lịch sử, không khí hôm ấy vừa vẻ vang, hào hùng, vừa mới mẻ, bỡ ngỡ, đầy sung sướng. Nhân dân Hà Nội hòa chung dòng người nườm nượp từ các tỉnh ùa về thủ đô, ai nấy hân hoan háo hức khi mường tượng về một đất nước sắp sửa khai sinh. Người người đi giữa cờ hoa, giữa khói hương từ các chùa đốt lên. Tiếng hô vang trời, tiếng chân bước rầm rập, rung chuyển. Bức ảnh chụp quân đội ta ở lễ đài Ba Đình ngày 2/9/1945.

“Chưa bao giờ trong lịch sử Việt Nam người ta thấy một cuộc mít-tinh vĩ đại như thế. Quốc kỳ mới, Quốc ca mới, Quân đội mới, Nhân dân mới, Chính phủ mới, Chế độ mới. Hơn hai mươi triệu trái tim cùng đập một nhịp. Dưới ánh nắng tươi sáng mùa thu, trong một khung trời trong xanh, cờ đỏ sao vàng hiên ngang phấp phới và thổi vào dòng người một luồng gió xuân” - tác giả Trần Dân Tiên miêu tả không khí ngày 2/9/1945. Trong ảnh là lễ đài Vườn hoa Ba Đình ngày 2/9/1945.

Ảnh chụp Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thành viên Hội đồng Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra mắt sau phiên họp đầu tiên. Chính phủ lâm thời gồm 15 thành viên, với 13 Bộ: Ngoại giao, Nội vụ, Thông tin - Tuyên truyền, Quốc phòng, Thanh niên, Kinh tế quốc gia, Cứu tế xã hội, Y tế, Tư pháp, Giao thông Công chính, Lao động, Tài chính, và Bộ Quốc gia giáo dục; bao gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, dưới sự đứng đầu của Chủ tịch Chính phủ lâm thời Hồ Chí Minh (kiêm Bộ trưởng Ngoại giao) đã đáp ứng kịp thời yêu cầu cấp bách của tình hình cách mạng lúc bấy giờ, nhằm bảo vệ, củng cố và phát triển thành quả của Cách mạng Tháng Tám.