 |
| Một bệnh nhân được chụp SPECT để đánh giá lại hiệu quả sau khi điều trị ung thư đầu - cổ tại Bệnh viện Ung bướu TP.HCM. Ảnh: Khương Nguyễn. |
Khoảng mười năm trước, bác sĩ Kimryn Rathmell, khi đó là chuyên gia ung thư thận tại Đại học Vanderbilt (Mỹ), nhận thấy điều bất thường khi ngày càng nhiều bệnh nhân trẻ tìm đến bà. Trong đó có cả một thanh niên 18 tuổi bị ung thư thận di căn, điều mà bà chưa từng chứng kiến trước đây.
Ban đầu, bác sĩ Rathmell cho rằng đó chỉ là sự trùng hợp, do các trung tâm ung thư lớn thường tiếp nhận những ca hiếm. Tuy nhiên, khi Viện Ung thư Quốc gia Mỹ (NCI) công bố báo cáo cho thấy từ năm 2010 đến 2019, tỷ lệ mắc 14 loại ung thư ở người dưới 50 tuổi đều tăng, bác sĩ Rathmell nhận ra bệnh nhân trẻ tuổi mắc ung thư không phải là hiện tượng riêng lẻ.
“Làn sóng” trẻ hóa ung thư
Từ căn bệnh phổ biến ở người lớn tuổi, độ tuổi mắc ung thư đang trẻ hóa với tốc độ đáng kinh ngạc. Năm 2022, khoảng 16% trong số 20 triệu người mắc ung thư toàn cầu có tuổi dưới 50. Tỷ lệ mắc ung thư ở giới trẻ tăng đến 79% trong giai đoạn 1990-2019. Ba loại ung thư phổ biến nhất là trực tràng, vú và da, theo The Guardian.
Theo báo cáo của Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế (GLOBOCAN) 2022, Việt Nam có hơn 180.400 ca mắc mới và 120.000 ca tử vong do ung thư. TS.BS Diệp Bảo Tuấn, Giám đốc Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM, cho biết năm 2025, số lượt bệnh nhân đến khám ở bệnh viện vượt mốc 1 triệu lượt, tăng 22% chỉ sau một năm.
 |
| Bác sĩ tại Bệnh viện K thăm khám cho một bệnh nhân 22 tuổi mắc ung thư trực tràng. Ảnh: Việt Linh. |
Tại Việt Nam, đặc biệt ở những đô thị lớn như TP.HCM, sự dịch chuyển trong mô hình ung thư cũng diễn ra rõ rệt.
Theo Trung tâm kiểm soát bệnh tật TP.HCM (HCDC), nếu trước đây, ung thư chủ yếu liên quan đến nhiễm trùng như gan hay cổ tử cung thì những năm gần đây, thành phố chứng kiến sự nổi lên của các loại ung thư chịu ảnh hưởng trực tiếp từ tuổi thọ đô thị và lối sống hiện đại như ung thư vú, tuyến giáp, tiền liệt tuyến và đặc biệt là đại trực tràng.
Một nghiên cứu của Bệnh viện Ung bướu TP.HCM công bố trên Science ghi nhận tỷ lệ ung thư đại trực tràng tại thành phố đã tăng từ 10,5 lên 17,9 ca/100.000 dân trong giai đoạn 1996-2015. Dù nhóm 50-64 tuổi vẫn chiếm tỷ lệ lớn, nhưng số ca ở người trẻ ngày càng rõ rệt.
Theo TS.BS Hoàng Thành Trung, Trưởng khoa Điều trị Tổng hợp, Bệnh viện Ung bướu TP.HCM, một số trường hợp hiếm gặp ở bệnh nhân 15-16 tuổi cho thấy ung thư không chỉ là vấn đề của người trung niên hay cao tuổi.
Tác nhân gây ung thư
Các nhà nghiên cứu cho rằng những thay đổi trong lối sống và môi trường từ giữa thế kỷ XX có thể là mấu chốt khiến ung thư ngày càng trẻ hóa.
Theo tiến sĩ Shuji Ogino, Trưởng khoa Dịch tễ học bệnh lý phân tử, Bệnh viện Brigham and Women’s, Boston (Mỹ), những người sinh ra sau Thế chiến II lớn lên trong bối cảnh xã hội công nghiệp phát triển nhanh. Họ ít vận động hơn, ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, ngủ ít, tiếp xúc với nhựa và hóa chất nhân tạo nhiều hơn.
“Các yếu tố đó hoặc sự kết hợp của chúng có thể góp phần làm tăng nguy cơ ung thư ở độ tuổi sớm hơn”, TS Shuji Ogino nói.
 |
| Thói quen ăn thức ăn nhanh đẩy người trẻ vào nhiều rủi ro sức khỏe. Ảnh: Freepik. |
Những nhận định này tương đồng với quan sát của các bác sĩ tại Việt Nam. Tại TP.HCM, ung thư đại trực tràng tăng mạnh ở thế hệ sinh sau năm 1975, thế hệ đầu tiên tiếp xúc với đồ ăn nhanh, thịt đỏ, thực phẩm chế biến, trong khi thiếu chất xơ trong khẩu phần. Rượu bia, thuốc lá, ít vận động và tình trạng thừa cân, béo phì ngày càng phổ biến càng thúc đẩy bệnh bùng phát.
Các dữ liệu quốc tế củng cố điều này. Nghiên cứu trên 85.000 điều dưỡng Mỹ cho thấy phụ nữ béo phì có nguy cơ ung thư đại trực tràng khởi phát sớm gần gấp đôi. Các nhà khoa học thậm chí đã phát hiện độc tố colibactin do một số vi khuẩn đường ruột tạo ra, xuất hiện nhiều hơn trong khối u của bệnh nhân trẻ, cho thấy mối liên hệ phức tạp giữa chế độ ăn, hệ vi sinh và ung thư.
Xu hướng tương tự cũng xuất hiện ở ung thư vú, khi phụ nữ ngày nay có kinh nguyệt sớm hơn và sinh con muộn hơn nhiều so với thế hệ 1950. Khoảng thời gian dài chịu tác động của hormone nữ khiến nguy cơ tổn thương tế bào vú tăng lên, trong khi mang thai và cho con bú vốn giúp “làm sạch” tuyến sữa lại ngày một rút ngắn.
Phát hiện bệnh quá muộn
Sự trẻ hóa của ung thư đã đáng lo, nhưng việc phần lớn bệnh nhân tại Việt Nam đến viện muộn khiến tình hình càng nghiêm trọng.
Một nghiên cứu do Bệnh viện Ung bướu TP.HCM thực hiện tại 5 bệnh viện lớn cho thấy hơn 50% bệnh nhân ung thư được phát hiện ở giai đoạn 3 hoặc 4. Với ung thư đại trực tràng, tỷ lệ này lên đến 65%. Theo các bác sĩ, giai đoạn sớm hầu như không có triệu chứng. Người bệnh dễ nhầm với rối loạn tiêu hóa, hoặc hoàn toàn không cảm nhận gì cho đến khi khối u lớn.
 |
| Việt Nam thiếu các chương trình tầm soát ung thư quy mô quốc gia. Ảnh: Cancer Center. |
TS.BS Hoàng Thành Trung, Bệnh viện Ung bướu TP.HCM, nhận xét thực trạng phát hiện muộn xuất phát từ ba nguyên nhân: nhận thức cộng đồng còn hạn chế, tuyến cơ sở thiếu thiết bị chẩn đoán và Việt Nam chưa có chương trình tầm soát quốc gia. Những hoạt động tầm soát rời rạc hiện nay không đủ tạo ra sự thay đổi như tại Hàn Quốc hay Anh nơi tỷ lệ tử vong giảm rõ rệt sau khi triển khai tầm soát bài bản.
Dù vậy, các chuyên gia cho rằng 40% nguy cơ ung thư có thể giảm nhờ thay đổi lối sống. Để phòng tránh các bệnh ung thư, người dân cần bỏ thuốc, giảm rượu bia, vận động đều đặn và duy trì cân nặng hợp lý. Đây là những yếu tố cá nhân có thể kiểm soát được và có tác động rõ rệt nhất.
Ung thư trẻ hóa là thực tế không thể đảo ngược, nhưng không phải không thể kiểm soát. Bác sĩ Trung nhấn mạnh chỉ khi kết hợp tầm soát sớm, điều chỉnh lối sống và áp dụng tiến bộ y học, Việt Nam mới có thể ứng phó hiệu quả với “làn sóng” ung thư khởi phát sớm trong thập kỷ tới.
Da chỉ nhẵn mịn và căng bóng khi gan thải độc tốt. Mắt chỉ sáng trong khi lá gan được bồi bổ đúng cách. Có thể nói dưỡng gan chính là chìa khóa để dưỡng nhan. Cuốn sách Dưỡng gan để dưỡng nhan của bác sĩ - dược sĩ Thẩm Ninh là lời nhắc nhở đến phụ nữ hãy hình thành ý thức dưỡng gan.
