Theo CNN, hồi năm 2010, các quan chức quân sự và nhà địa chất Mỹ ước tính Afghanistan sở hữu những mỏ khoáng sản trị giá gần 1.000 tỷ USD, bao gồm sắt, vàng, đồng, đất hiếm và một trong các mỏ lithium lớn nhất thế giới - một thành phần quan trọng đối với xe điện.
Viết trên New York Times, ông Chu Bột - đại tá trong Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc từ năm 2003 đến năm 2020 - nhận định với sự rút lui của Mỹ tại Afghanistan, Bắc Kinh có thể đầu tư kinh tế vào đất nước.
"Đến lượt mình, Afghanistan có thể mang đến cho Trung Quốc phần thưởng lớn. Đó là cơ hội trong xây dựng cơ sở hạ tầng, công nghệ và khả năng tiếp cận với 1.000 tỷ USD mỏ khoáng sản chưa được khai thác", ông viết.
 |
| Afghanistan đang nằm trên những mỏ khoáng sản trị giá gần 1.000 tỷ USD, bao gồm sắt, vàng, đồng, đất hiếm và một trong các mỏ lithium lớn nhất thế giới. Ảnh: Reuters. |
Nền kinh tế phụ thuộc viện trợ
Trên thực tế, theo Bloomberg, Tổng thống Mỹ Joe Biden có quyền cô lập bất cứ chính phủ mới nào do Taliban lãnh đạo trên trường quốc tế. Washington cũng có thể ngăn chặn các hoạt động kinh doanh tại đất nước.
Trong một tuyên bố hôm 24/8, G7 cho biết tính hợp pháp của chính phủ Afghanistan phụ thuộc vào việc họ có tuân thủ các nghĩa vụ quốc tế - bao gồm đảm bảo quyền con người cho phụ nữ và nhóm thiểu số - hay không.
Mới đây, Ngân hàng Thế giới (WB) đã tạm dừng giải ngân cho các dự án ở Afghanistan. Nguyên nhân là những lo ngại về tác động của chính phủ Taliban đối với triển vọng phát triển, nhất là phụ nữ.
Mỹ đã đóng băng 9,5 tỷ USD tài sản của ngân hàng trung ương Afghanistan và tạm dừng chuyển tiền đến nước này. Các chính quyền châu Âu dừng viện trợ phát triển. Quỹ Tiền tệ Quốc tế cũng cắt quyền truy cập vào SDR (quyền rút vốn đặc biệt) của Afghanistan.
Để hy vọng tiếp cận những nguồn tiền đó, Taliban sẽ phải tạo điều kiện thuận lợi cho người nước ngoài và người dân Afghanistan dễ bị tổn thương sơ tán, ngăn chặn một cuộc nội chiến khác và các vụ vi phạm nhân quyền.
 |
| Một trong những vấn đề cấp bách nhất của kinh tế Afghanistan là cạn kiệt đồng USD, đồng Afghani Afghanistan mất giá, gây lạm phát. Ảnh: Reuters. |
Kubal đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế ngày càng gia tăng. Giá các mặt hàng chủ lực như bột mì và dầu leo thang. Những hiệu thuốc thiếu thuốc. Máy ATM cạn kiệt tiền mặt.
Tuần này, Taliban đã phải bổ nhiệm một giám đốc ngân hàng trung ương mới. Cựu lãnh đạo ngân hàng trung ương Afghanistan cũng lên tiếng cảnh báo về những cứ sốc có thể khiến đồng tiền suy yếu, lạm phát tăng cao và việc thắt chặt kiểm soát vốn.
Taliban muốn các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ. Tuần này, phát ngôn viên Suhail Shaheen của lực lượng thừa nhận những lệnh phạt tài chính sẽ ảnh hưởng đến nỗ lực tái thiết nền kinh tế.
Các nhà lãnh đạo của Taliban khẳng định họ muốn có mối quan hệ quốc tế tốt đẹp, nhất là với Trung Quốc. Giới quan chức và truyền thông Bắc Kinh cũng phát đi những tín hiệu nhằm thúc đẩy mối quan hệ. Tờ Thời báo Hoàn cầu nhận định đầu tư của Trung Quốc "có khả năng được chấp nhận rộng rãi ở Afghanistan".
Ván cược rủi ro
Một bài báo khác lập luận rằng "Mỹ không có tư cách can thiệp vào bất cứ hợp tác tiềm năng nào giữa Trung Quốc và Afghanistan, bao gồm về đất hiếm".
"Nhiều người nhấn mạnh họ đã mất lòng tin vào Taliban Afghanistan. Chúng tôi muốn nói rằng không có gì là bất biến", bà Hoa Xuân Oánh, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, khẳng định. "Chúng ta nên nhìn vào cả quá khứ lẫn hiện tại, từ lời nói đến hành động", bà nhấn mạnh.
Với Bắc Kinh, Afghanistan có giá trị về cả kinh tế lẫn chiến lược. Họ nhìn thấy cơ hội đầu tư vào lĩnh vực khoáng sán của đất nước. Những khoáng sản này có thể được đưa về Trung Quốc thông qua cơ sở hạ tầng do nước này tài trợ, bao gồm các dự án khoảng 60 tỷ USD ở nước láng giềng Pakistan.
Từ trước đến nay, cơ sở hạ tầng và an ninh yếu kém ở một đất nước không giáp biển như Afghanistan đã cản trở nỗ lực khai thác và kiếm lời từ nguồn tài nguyên khổng lồ.
Taliban chiếm Kabul vào thời điểm quan trọng đối với chuỗi cung ứng vật liệu pin. Các nhà sản xuất đang muốn đầu tư mạnh tay để đảm bảo nguồn cung lithium.
 |
| Taliban đang cố gắng chứng minh với thế giới rằng họ đã thay đổi so với lần cai trị trước. Ảnh: Saeed. |
Mỹ, Nhật Bản và châu Âu đang tìm cách cắt giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với đất hiếm. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể mất nhiều năm và tiêu tốn hàng triệu USD của các chính phủ.
Theo ông Nematullah Bizhan, giảng viên về chính sách công tại Đại học Quốc gia Australia, vấn đề lớn đối với Taliban là thiếu những nhà hoạch định chính sách có kỹ năng.
Trong những năm qua, nền kinh tế Afghanistan đã tăng trưởng nhanh chóng nhờ hàng tỷ USD viện trợ đổ vào đất nước. Tuy nhiên, theo báo cáo của Tổng Thanh tra Đặc biệt Mỹ về Tái thiết Afghanistan, sự phụ thuộc vào viện trợ cho thấy "sự tăng trưởng giả tạo và không bền vững".
Các doanh nhân sẽ không trở lại kinh doanh trừ khi Taliban thay đổi hoàn toàn. Nhưng tôi không cho rằng điều đó sẽ xảy ra
Sarah Wahedi, doanh nhân công nghệ Afghanistan
Vào giữa những năm 2000, nhóm đầu tư - do Metallurgical Corporation of China Ltd. dẫn đầu - đã trúng thầu dự án khai thác đồng tại Mes Aynak (gần thủ đô Kabul). Nhưng một loạt chậm trễ, thiếu hụt và lo ngại an ninh khiến sản lượng đến nay vẫn bằng 0.
Taliban đang cố gắng chứng minh với thế giới rằng họ đã thay đổi. Lực lượng khẳng định hoan nghênh đầu tư từ mọi quốc gia trên thế giới.
Ông Janan Mosazai - cựu đại sứ Afghanistan tại Pakistan và Trung Quốc - nhận thấy "cơ hội to lớn để nền kinh tế Afghanistan cất cánh" nếu Taliban chứng minh được rằng họ nghiêm túc trong việc "nói đi đôi với làm".
Nhưng không nhiều người lạc quan về điều đó. Cô Sarah Wahedi, một doanh nhân công nghệ 26 tuổi đến từ Afghanistan, vừa rời khỏi đất nước. "Các doanh nhân sẽ không trở lại kinh doanh trừ khi Taliban thay đổi hoàn toàn. Nhưng tôi không cho rằng điều đó sẽ xảy ra", cô khẳng định.
