Chỉ còn 24 giờ nữa năm 2020 sẽ bắt đầu, hứa hẹn những cơn sóng dữ về đối ngoại chờ đợi Tổng thống Mỹ Donald Trump, trong bối cảnh ông chủ Nhà Trắng phải vật lộn với cuộc chiến luận tội do đảng Dân chủ thúc đẩy, cùng sức ép khi thời gian chuẩn bị cho chiến dịch tái tranh cử không còn nhiều.
Đối nội đè nặng lên đối ngoại
Theo AP, Quân đội Mỹ vẫn sa lầy ở Afghanistan, cuộc chiến kéo dài nhất trong lịch sử nước Mỹ, trong khi căng thẳng với Iran vẫn âm ỉ có nguy cơ bùng phát bất cứ lúc nào.
Ở khu vực Đông Bắc Á, đối đầu chiến lược với Bắc Kinh đang ngày càng gay gắt, dù hai bên có khả năng sớm đạt được một thỏa thuận thương mại tạm thời. Trong khi đó, tiến triển trong vấn đề hạt nhân của Triều Tiên có nguy cơ trở về vạch xuất phát khi hai bên không thể dung hòa quan điểm.
Bên cạnh đó, bất đồng với Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, hay quan hệ cơm không lành, canh chẳng ngọt với các đồng minh phương Tây, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng sẽ là những cơn đau đầu không dễ hóa giải đối với chính quyền Trump.
Ông Trump không phải là tổng thống được ưa thích bên ngoài lãnh thổ nước Mỹ. Việc trở thành tổng thống thứ 3 của nước Mỹ bị luận tội, trong khi phải chạy đua cho chiến dịch tái tranh cử, càng làm giảm thời gian, sự tập trung và sức mạnh chính trị cần thiết để ông chủ Nhà Trắng có thể giải quyết những vấn đề toàn cầu hóc búa như chương trình hạt nhân của Triều Tiên.
 |
| Chiến dịch luận tội do đảng Dân chủ thúc đẩy đang đè nặng sức ép lên Tổng thống Trump. Ảnh: AP. |
Các chuyên gia cho rằng một số quốc gia có thể câu giờ trong đàm phán những thỏa thuận then chốt với Mỹ tới khi họ có thể biết chắc liệu Tổng thống Trump có khả năng tái đắc cử hay không.
Bản thân Tổng thống Trump dường như nhận thức rõ những thách thức đang chờ đợi ông trong năm 2020.
"Bất chấp những thành công vĩ đại mà đất nước chúng ta đã giành được trong 3 năm qua, làm việc với các nhà lãnh đạo nước ngoài (và cả những thức khác) đang ngày càng khó khăn hơn khi tôi liên tục phải tự bảo vệ mình chống lại một đảng Dân chủ không đóng góp được gì và âm mưu luận tội phi pháp của họ. Đây là điều tệ hại cho nước Mỹ", ông Trump viết trên Twitter hôm 26/12.
Trong khi đó, nhận định chung đều cho rằng Tổng thống Trump sẽ không bao giờ bị kết tội khi đảng Cộng hòa đang kiểm soát Thượng viện. Ronald Neumann, Chủ tịch Học viện Ngoại giao Mỹ, vì vậy cho rằng sẽ không có nhiều khác biệt trong chính sách đối ngoại Mỹ trong năm 2020.
"Nước Mỹ vẫn sẽ có sức mạnh đáng kể. Với 1 năm ở phía trước, ngài tổng thống vẫn sẽ tạo ra nhiều sóng gió, dù có bị luận tội hay không", ông Neumann nói.
Đối với Tổng thống Trump, 2019 là một năm sóng gió, với những bước tiến lùi đan xen trong giải quyết các thách thức quốc tế. Dù đã tuyên bố "biết cách đạt được những thỏa thuận tốt hơn bất kỳ ai", ông Trump vẫn đang vất vả nhưng chưa thể đạt được thỏa thuận quốc tế đáng chú ý nào.
Đàm phán Mỹ - Triều chệch đường ray
Khi những ngày cuối năm 2019 trôi qua, người Mỹ sát sao theo dõi bất cứ động thái nào có thể được coi là dấu hiệu cho thấy Triều Tiên lại phóng tên lửa hoặc thử hạt nhân.
Bình Nhưỡng đã đe dọa sẽ mang tới "bất ngờ Giáng sinh" nếu Mỹ không đạt được hạn chót vào cuối năm thông qua nhượng bộ về vấn đề trừng phạt Triều Tiên. Thế nhưng, Tổng thống Trump phản ứng hoàn toàn dửng dưng khi cho rằng có thể sẽ nhận được một "chiếc bình xinh đẹp" làm quà.
Rút cuộc, Washington đã không chấp nhận hạn chót cho đàm phán hạt nhân mà Bình Nhưỡng đặt ra là cuối năm 2019, tuy nhiên trưởng đoàn đàm phán Mỹ Stephen Biegun cho biết cánh cửa đối thoại giữa hai bên vẫn rộng mở.
 |
| Tiến trình đàm phán Mỹ - Triều có nguy cơ đổ vỡ hoàn toàn. Ảnh: AP. |
"Chúng tôi hoàn toàn nhận thức về khả năng Triều Tiên sẽ tiến hành động thái khiêu khích đáng chú ý trong những ngày tới. Hành động như vậy sẽ là điều ít có ích nhất trong việc mang lại nền hòa bình lâu dài trên bán đảo Triều Tiên", ông Biegun nói.
Từ sau cuộc gặp thượng đỉnh tại Singapore tháng 6/2018, sự lạc quan về hy vọng giải quyết vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên cứ dần phai mờ. Sau khi hai nhà lãnh đạo rời Hà Nội mà không đạt được thỏa thuận nào tháng 2/2019, viễn cảnh đổ vỡ trong đối thoại bắt đầu ngày càng hiện hữu. Nay, bất cứ cuộc phóng tên lửa hay thử hạt nhân nào của Triều Tiên sẽ càng khiến đối thoại Mỹ - Triều đi chệch đường ray.
Ông Trump nhiều lần khẳng định việc Triều Tiên dừng tiến hành các vụ thử hạt nhân và tên lửa đạn đạo là một trong những thắng lợi lớn về chính sách đối ngoại, và chẳng mấy chốc một thỏa thuận chính thức sẽ đạt được. Thế nhưng, cựu cố vấn an ninh quốc gia John Bolton có cái nhìn khác.
"Triều Tiên có thể tỏ ra rất vui mừng khi tuyên bố họ sẵn sàng từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân, đặc biệt là để đổi lấy lợi ích kinh tế hữu hình, nhưng họ sẽ không bao giờ thực sự làm thế", ông Bolton nói với National Public Radio.
Điểm nóng Iran sẽ bùng nổ?
Căng thẳng với Iran liên tục gia tăng sau khi ông Trump nắm quyền, và bùng nổ sau khi Washington rút khỏi thỏa thuận hạt nhân 2015 vào năm ngoái, trong sự ngỡ ngàng của đối thủ và cả các nước đồng minh. Tổng thống Trump nhiều lần khẳng định văn kiện đạt được năm 2015 là thỏa thuận một chiều, khi Mỹ dỡ bỏ các lệnh trừng phạt chỉ có thể đổi lại việc Iran đảo ngược, thay vì phá hủy hoàn toàn, chương trình hạt nhân của nước này.
Sau khi rút khỏi thỏa thuận 2015, Nhà Trắng bắt đầu chiến dịch "sức ép tối đa", tái áp đặt các lệnh trừng phạt cũng như bổ sung các biện pháp mới nhằm bóp nghẹt nền kinh tế vốn đã ốm yếu của Iran. Mục đích của Tổng thống Trump là buộc Tehran tái đàm phán một thỏa thuận mới có lợi hơn cho Mỹ cũng như các bên khác cũng tham gia thỏa thuận năm 2015.
Đáp trả sức ép từ Washington, Iran tăng cường các nỗ lực nhằm gây bất ổn cho Mỹ và các đồng minh ở Trung Đông, như tấn công các mục tiêu ở Saudi Arabia, làm gián đoạn các tuyến thương mại hàng hải ở eo biển Hormuz trọng yếu, bắn rơi máy bay không người lái của Mỹ, và tăng cường tài trợ cho các tổ chức vũ trang ủy nhiệm trong khu vực. Từ tháng 5 vừa qua, Mỹ đã phải triển khai thêm 14.000 binh sĩ tới Trung Đông để gia tăng sức ép răn đe Iran.
Tổng thống Iran Hassan Rouhani từng tuyên bố các chuyên gia hạt nhân nước này đang thử nghiệm một loại máy li tâm tiên tiến mới. Iran gần đây đã bắt đầu mở rộng kho dự trữ uranium và nước nặng, đồng thời đang làm giàu uranium ở mức vượt quá giới hạn cho phép theo thỏa thuận 2015.
Bước đi của Iran được cho là sức ép nhằm buộc Anh, Đức, Pháp, Nga và Trung Quốc, các bên ký kết còn lại của thỏa thuận 2015, đưa ra các lợi ích kinh tế nhằm bù đắp cho những gì Tehran phải gánh chịu từ sự trừng phạt khốc liệt của Mỹ.
 |
| Tổng thống Iran Hassan Rouhani. Ảnh: AFP. |
Từ Washington, Tổng thống Trump tuyên bố chiến dịch gây sức ép tối đa lên Iran đang phát huy tác dụng. Nền kinh tế Iran đang sụp đổ, với mức lạm phát có lúc đạt tới 28%. Các lệnh trừng phạt ngăn Iran bán dầu thô ra nước ngoài càng làm nền kinh tế nước này thêm chao đảo, thúc đẩy các cuộc biểu tình chống chính phủ trên phạm vi toàn quốc.
Đầu tháng 12, bước đột phá ngoại giao bất ngờ đạt được khi học giả người Mỹ Xiyue Wang được Iran trả tự do sau 3 năm bị giam giữ, đổi lại Washington bàn giao cho Tehran một nhà khoa học Iran bị giam ở Mỹ.
Tổng thống Trump tuyên bố trao đổi tù nhân là bước đầu cho những thành tựu có thể đạt được trong tương lai. Ngược lại, Iran khẳng định các cuộc trao đổi tù nhân có thể được dàn xếp, nhưng sẽ không có bất kỳ đàm phán nào khác giữa Tehran và chính quyền Trump.
Cuộc chiến sa lầy tại Afghanistan
Tổng thống Trump đã bày tỏ mong muốn tha thiết chấm dứt sự can dự của Mỹ tại Afghanistan. Tuy nhiên, những người chỉ trích nêu ra quan ngại về việc Mỹ sẽ phải nhượng bộ lớn cho phiến quân Taliban, cũng như khả năng lực lượng này tôn trọng bất cứ thỏa thuận nào với Washington sau khi Mỹ rút khỏi Afghanistan.
Trong một động thái đột phá đạt được hôm 29/12, các lãnh đạo cấp cao của Taliban đã đồng ý ngừng bắn trên toàn quốc, nhưng không cho biết khi nào lệnh ngừng bắn có hiệu lực, và sẽ tạm dừng chiến sự trong bao lâu. Một lệnh ngừng bắn sẽ có thể đặt bản lề cho khả năng Washington và Taliban bước vào đàm phán thỏa thuận hòa bình, giúp Tổng thống Trump chấm dứt cuộc chiến của Mỹ đã kéo dài 18 năm tại Afghanistan.
Mỹ muốn thỏa thuận ngừng bắn có thể buộc Taliban bảo đảm không để Afghanistan trở thành nơi trú ẩn cho các nhóm khủng bố. Một điểm then chốt của thỏa thuận là buộc Taliban tham gia vào các cuộc đàm phán với các phe phái khác tại Afghanistan để định đoạt tương lai nước này thời hậu chiến.
 |
Hơn 2.400 binh sĩ Mỹ đã thiệt mạng ở Afghanistan. Ảnh: Reuters. |
Những cuộc đàm phán được dự đoán sẽ kéo dài và gây tranh cãi, bởi động chạm tới quyền của phụ nữ, quyền tự do ngôn luận và thay đổi hiến pháp của Afghanistan. Số phận của hàng chục nghìn tay súng Taliban và nhiều loại vũ khí hạng nặng hiện nằm trong tay các lãnh chúa Afghanistan cũng sẽ được định đoạt.
"Chúng ta xem họ có muốn đạt được thỏa thuận hay không. Đó phải là một thỏa thuận thực sự, chúng ta hãy chờ xem", ông Trump phát biểu trước binh sĩ Mỹ ở Afghanistan trong lễ Tạ ơn hồi tháng 10.
Cựu bộ trưởng Quốc phòng James Mattis nhận định Taliban có một lịch sử bất tín, vì vậy người Mỹ thay vì "tin tưởng và xác minh" thì nên "xác minh trước khi tin tưởng" nhóm phiến quân này.
Tuy nhiên, ông Mattis đồng thời cho rằng Tổng thống Trump đang đi đúng hướng khi khởi động đàm phán với Taliban và chấm dứt đàm phán khi các vụ đánh bom lại bắt đầu. Trước đó, Tổng thống Trump đã hủy bỏ kế hoạch đối thoại với Taliban khi các vụ đánh bom tự sát tiếp diễn ở Afghanistan trong tháng 9.
Thượng nghị sĩ Lindsey Graham, người vừa thăm thủ đô Kabul trong tháng 12, cho rằng Tổng thống Trump có thể bắt đầu giảm quy mô hiện diện quân sự của Mỹ từ 12.000 quân xuống 8.600 quân trong năm 2020.
Trước đó, Taliban đã tuyên bố bất cứ thỏa thuận nào đạt được với Washington cũng sẽ có điều khoản Mỹ rút toàn bộ quân đội khỏi Afghanistan.
