 |
Việc công bố chiến lược an ninh quốc gia - văn bản mà mọi chính quyền Mỹ đều phải trình lên Quốc hội để xác định ưu tiên đối ngoại - luôn cho thấy cách Nhà Trắng đánh giá môi trường toàn cầu. Dù thường được soạn thảo bởi một hội đồng, tài liệu này vẫn mang chữ ký của tổng thống và phản ánh cách nhà lãnh đạo nhìn nhận thế giới.
Chiến lược mới nhất cũng không nằm ngoài thông lệ đó. Thậm chí, nó được xem là tài liệu tập trung vào quan điểm và dấu ấn cá nhân của Tổng thống Donald Trump hơn bất kỳ bản chiến lược nào trước đây.
Tài liệu ca ngợi những “thành tựu” của chính quyền Trump theo cách gợi nhớ một bài diễn thuyết vận động tranh cử, và nhiều lần khen ngợi ông vì đã “phá vỡ lối mòn”, đưa chính sách đối ngoại Mỹ sang hướng mới, Conversation bình luận.
Ông Trump không hề là “nhà cô lập”
Đầu tiên, trái với một số nhận định, ông Trump không chủ trương cô lập nước Mỹ. Ông không muốn Mỹ rút hoàn toàn khỏi các mối can dự quốc tế, bởi nếu vậy, việc khoe đã làm trung gian tám thỏa thuận hòa bình hay phá hoại chương trình hạt nhân Iran sẽ khó mà hợp lý.
Giống nhiều chiến lược an ninh truyền thống, tài liệu mới vẫn khẳng định Mỹ có trách nhiệm đối với hòa bình và thịnh vượng toàn cầu. Nhưng trong khuôn khổ đó, ưu tiên của ông Trump đã đổi khác: tập trung mạnh vào Tây bán cầu.
Trong khi các chính quyền gần đây coi việc kiềm chế Trung Quốc là trọng tâm, ông Trump tuyên bố sẽ “khôi phục vị thế dẫn đầu của Mỹ tại Tây bán cầu”. Tuy nhiên, các mối đe dọa cụ thể mà tài liệu nêu ra trong khu vực này lại chỉ xoay quanh các băng đảng ma túy và dòng người di cư bất hợp pháp.
Với cách nhìn của các chính quyền tiền nhiệm, điều này khá bất thường. Chính sách đối ngoại Mỹ lâu nay chủ yếu tập trung đối phó các mối đe dọa an ninh nghiêm trọng từ Nga và Trung Quốc; ma túy và di cư không bao giờ được đặt ngang hàng với vũ khí hạt nhân hay tàu sân bay.
Ông Trump lại nhìn khác. Với ông, ma túy nguy hiểm và dòng người di cư - những người ông từng cáo buộc đang “đầu độc dòng máu nước Mỹ” - mới là mối đe dọa trực tiếp nhất.
“Nước Mỹ trên hết”, theo cách ông Trump hiểu, nghĩa là ưu tiên chống lại những vấn đề đó.
Nhưng điều đó không đồng nghĩa với chủ nghĩa cô lập. Bảo vệ người dân Mỹ, theo quan điểm của ông, vẫn đòi hỏi một chính sách đối ngoại chủ động.
Xoay trục về Trung Quốc, “văn minh phương Tây” bị đe dọa?
Khi chính quyền Trump công bố Chiến lược An ninh Quốc gia (NSS) mới tuần trước, nhiều chuyên gia lập tức nhận ra một sự thay đổi lớn: cách tài liệu này nói hoặc gần như không nói về Trung Quốc.
Những tuyên bố mạnh mẽ từng được chính quyền Biden nhấn đi nhấn lại, như việc Trung Quốc là “thách thức địa chính trị hệ trọng nhất đối với Mỹ”, đã biến mất. Cũng không còn những cảnh báo cứng rắn như trong NSS năm 2017 dưới thời ông Trump, mô tả Trung Quốc là lực lượng “thách thức quyền lực, ảnh hưởng và lợi ích của Mỹ”.
Không có một lần nào nhắc đến khái niệm cạnh tranh giữa các cường quốc. Trung Quốc được xem như đối thủ kinh tế nhiều hơn
David Sacks, chuyên gia tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ.
Thay vào đó, tài liệu - vốn là bản định hướng đối ngoại mà mọi tổng thống phải gửi Quốc hội - chủ yếu nhấn mạnh cạnh tranh kinh tế Mỹ - Trung, gần như lược bỏ vấn đề chủ nghĩa độc đoán hay các vi phạm nhân quyền mà nhiều chính quyền trước thường xuyên đề cập, theo CNN.
Wen Ti-Sung, học giả của Atlantic Council, đánh giá đây là sự “tái cân bằng giữa lợi ích và giá trị”. Thay vì hình ảnh nước Mỹ như “ngọn hải đăng của tự do” theo tư duy Reagan, NSS mới “đặt ‘Nước Mỹ trên hết’, tập trung vào phát triển nội lực và thương mại hơn tất cả”, ông nói.
Tiếp theo là cách ông Trump nói về “văn minh”. Ông Trump quay lại luận điểm quen thuộc trong diễn ngôn chính trị của mình: “văn minh phương Tây” đang bị tấn công bởi làn sóng di cư thù địch, giới tự do bị xem là yếu đuối và sự suy đồi văn hóa. Và ông muốn các đồng minh phương Tây cùng tham gia cuộc “phản công”.
Trong những đoạn khiến giới chính trị châu Âu chấn động, chiến lược an ninh Mỹ chỉ trích các chính phủ châu Âu vì “mở cửa quá mức” cho người nhập cư, đàn áp các đảng cực hữu và “phản bội di sản văn minh phương Tây”.
Đây rõ ràng không phải ngôn từ của một nhà cô lập. Đó là lời của người tự xem mình là “người bảo vệ” một nền văn minh mang tính sắc tộc - văn hóa trải dài từ Mỹ tới châu Âu, như nhiều nghiên cứu học thuật từng chỉ ra, nhà nghiên cứu về Quan hệ Quốc tế Andrew Gawthorpe nhận định trên Conversation.
Điểm đáng chú ý là sự thu hẹp phạm vi. Trong khi các chiến lược trước đây ưu tiên việc Mỹ thúc đẩy dân chủ tự do trên toàn cầu, ông Trump cho rằng mục tiêu đó là bất khả thi. Thay vào đó, ông dường như chỉ tập trung vào “vận mệnh của người châu Âu da trắng”, và muốn định hình nền dân chủ - giá trị của họ theo hướng phù hợp với quan điểm của mình.
Không chỉ trong chiến lược an ninh, trong cuộc phỏng vấn ngày 11/12 với Politico, ông Trump cũng tuyên bố gay gắt về các nền dân chủ phương Tây. Ông gọi châu Âu là một “khối quốc gia mục ruỗng” với các lãnh đạo “yếu đuối”
 |
| Ông Trump nhận xét châu Âu đang "mục ruỗng" và "suy tàn" trong cuộc phỏng vấn với Politico ngày 8/12. Ảnh: Politico. |
Kinh tế là ưu tiên tối thượng
Chủ đề cuối cùng nổi bật trong tài liệu là trọng tâm kinh tế mạnh mẽ. Những phần chi tiết nhất xoay quanh việc định hình lại quyền lực kinh tế - đưa chuỗi sản xuất về Mỹ, tái cấu trúc hệ thống thương mại toàn cầu và yêu cầu đồng minh tham gia đối phó sự trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc.
“Chúng tôi sẽ tái cân bằng quan hệ kinh tế với Trung Quốc, đặt trọng tâm vào tính tương hỗ và công bằng, nhằm khôi phục độc lập kinh tế của Mỹ”, tài liệu nêu.
“Tất cả những điều nói về Trung Quốc trước đó biến mất”, Sacks nhấn mạnh, và Bắc Kinh “có lẽ rất hài lòng”.
Theo ông, có nhiều lý do dẫn tới thay đổi này: ông Trump muốn “giữ không khí thuận lợi” trước cuộc gặp Tập Cận Bình; nội các của Trump nhiệm kỳ hai ít nhân vật an ninh truyền thống hơn; hoặc thực tế chiến tranh thương mại vừa qua đã khiến Washington “khiêm tốn hơn”, nhận ra mức độ phụ thuộc lẫn nhau giữa hai nền kinh tế.
“Cả Mỹ và Trung Quốc đều có khả năng gây tổn hại lớn cho nhau trong lĩnh vực kinh tế”, ông nói.
 |
| Chiến lược an ninh mới của Mỹ khẳng định kinh tế là “mối quan tâm tối thượng” và dành dung lượng lớn phân tích quan hệ thương mại Mỹ - Trung. Ảnh: Reuters. |
Trong khi đó, các vấn đề an ninh khu vực lại bị xem nhẹ. Tham vọng của Nga tại châu Âu được đề cập rất mờ nhạt, và Đài Loan chỉ xuất hiện trong một đoạn ngắn, chủ yếu về ngành bán dẫn và vị trí chiến lược của hòn đảo.
Thậm chí, Điện Kremlin còn tuyên bố rằng chiến lược mới “phần lớn phù hợp” với cách họ nhìn nhận thế giới.
Điều này để lại cảm nhận rằng ông Trump đặt lợi ích kinh tế lên trên các giá trị. Ông xem Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin không phải những lãnh đạo theo đuổi bá quyền khu vực, mà là những đối tác kinh doanh tiềm năng. Với ông, nhiệm vụ của chính sách đối ngoại là tối đa hóa lợi nhuận.
Và đây chính là câu hỏi khiến đồng minh châu Âu và châu Á bất an: nếu “lợi nhuận tối đa” lại đồng nghĩa với việc từ bỏ họ để đổi lấy một “thỏa thuận lớn” với Nga hoặc Trung Quốc, liệu Washington có đi theo con đường đó không?
Đọc để hiểu rõ hơn lịch sử nước Mỹ
Mục Thế giới giới thiệu cuốn sách "Lẽ thường" - cuốn sách của tác giả Thomas Paine được xuất bản lần đầu vào năm 1776 và đã có vai trò quan trọng trong thời kỳ lập quốc của Mỹ. Cho đến hôm nay, cuốn sách vẫn còn nguyên giá trị lịch sử đối với những ai quan tâm đến lịch sử nước Mỹ.
