Ngày 19/12, Tổng thống Trump tuyên bố "đã đánh bại IS ở Syria" và cho biết tất cả quân đội Mỹ ở Syria "sẽ quay trở lại và họ sẽ quay trở lại ngay lập tức". Ngày 7/1, tổng thống đã sửa đổi "ngay lập tức" thành "rời đi với tốc độ thích hợp trong khi đồng thời tiếp tục chiến đấu với IS".
Trong thời gian giữa hai tuyên bố, Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis và đặc phái viên Mỹ trong liên quân chống IS Brett McGurk đã từ chức. Các thượng nghị sĩ cấp cao trong đảng Cộng hòa cũng công khai chỉ trích việc rút quân đột ngột.
 |
| Các chiến binh và chỉ huy người Kurd trong trận chiến ở Bashiqa, phía đông Mosul, Iraq, năm 2016 với lực lượng Nhà nước Hồi giáo (IS). Ảnh: AP. |
Hôm 7/1, Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo nói rằng "không có thay đổi trong cam kết của chúng tôi đối với việc đánh bại đế chế Hồi giáo hay Nhà nước Hồi giáo tự xưng trên toàn cầu".
Tuy nhiên, ông khẳng định việc này có thể thực hiện được cho dù không có 2.000 binh sĩ Mỹ hỗ trợ người Kurd lãnh đạo Lực lượng Dân chủ Syria ở miền Đông Bắc Syria.
Về phần mình, Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết việc rút quân sẽ dựa trên hoàn cảnh và không phải tuân theo "mốc thời gian tùy ý".
Theo CNN, mặc dù Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) đã suy yếu so với thời đỉnh cao nhưng tổ chức này vẫn kiểm soát vùng lãnh thổ rộng bằng Hungary. IS còn xa mới biến mất, dù là lực lượng chiến đấu hay ý thức hệ.
Ngoài Syria, có những dấu hiệu cho thấy IS đang tái sinh ở Iraq. Báo cáo của Liên Hợp Quốc vào tháng 8/2018 ước tính khoảng 20.000 đến 30.000 chiến binh vẫn còn hiện diện ở hai nước này. Bên cạnh đó, các chi nhánh của IS từ Tây Phi đến Indonesia không có dấu hiệu thoái lui.
"Túi Hajin"
Hàng trăm chiến binh IS vẫn kiểm soát lãnh thổ dọc biên giới Syria - Iraq. Cuối tuần trước, hai binh sĩ Anh đã bị thương trong các cuộc đụng độ ở "túi Hajin", khu vực rộng khoảng 20 km2 với mạng lưới hang động và đường hầm giúp các chiến binh IS ẩn náu.
Các lực lượng người Kurd trên bộ, được hỗ trợ bởi lực lượng đặc nhiệm và không kích của phương Tây, đã chiến đấu để loại bỏ sự hiện diện của IS ở Hajin trong nhiều tháng.
Chỉ riêng giai đoạn 9-15/12/2018, liên minh do Mỹ lãnh đạo đã tiến hành 208 cuộc không kích chống lại IS ở Syria, đa số xung quanh Hajin.
 |
| Tình hình phân tranh tại vùng chiến sự Syria. Đồ họa: CNN. |
Tranh chấp ở đây hầu như chưa có dấu hiệu giảm sút, chưa nói đến việc xóa sổ IS khỏi Syria. Không những vậy, IS vẫn có thể tiến hành các cuộc phản công. Lực lượng này đã lợi dụng thời tiết khắc nghiệt để tấn công lực lượng người Kurd, giết chết hàng chục người trong tháng 11 và đăng tải video về những người bị bắt.
Cũng có dấu hiệu cho thấy các phần tử IS đang hoạt động xung quanh Raqqa, nơi từng là thành trì của nhóm. Hôm 7/1, IS tuyên bố nhận trách nhiệm về vụ tấn công tự sát ở thành phố khiến một số người thương vong.
Phục hồi ở Iraq
IS dường như đang tập hợp lại ở Iraq dù với số lượng nhỏ. Các quan chức Iraq và các nhà phân tích chống khủng bố cho biết các phần tử IS đã xâm nhập vào vùng núi Hamrin, khu vực thưa thớt dân cư ở phía nam Mosul, thành phố lớn cuối cùng ở Iraq bị nhóm chiếm đóng.
IS đã tận dụng đường dây bị cắt đứt giữa chính phủ ở Baghdad và chính quyền khu vực người Kurd và thực tế là dân thường đã không quay trở lại nhiều ngôi làng vì an ninh và cơ sở hạ tầng kém.
An ninh ở Baghdad đã được cải thiện rất nhiều, tiêu biểu là việc mở lại Vùng Xanh vào tháng 12/2018 sau 15 năm. Tuy nhiên, IS vẫn nhắm vào các khu phố của người Hồi giáo Shia ở thủ đô Iraq trong các vụ đánh bom vào tháng 10 và tháng 11 năm ngoái.
Ở những nơi khác, lực lượng này đã ám sát các quan chức an ninh ở tỉnh Diyala, lãnh đạo bộ lạc Sunni ở tỉnh Nineveh và thực hiện các cuộc phục kích trên đường cao tốc chính nối Baghdad và Mosul.
Các cuộc không kích của liên minh ở Iraq trong vài tháng qua cũng cho thấy IS vẫn giữ được sự hiện diện ở các sa mạc phía tây Iraq.
 |
| Các khí tài và công trình của lực lượng Mỹ ở vùng ngoại ô của thị trấn Manbij phía bắc Syria. Ảnh: AFP/Getty. |
IS cũng không thiếu tiền. Lực lượng này được cho là đã thu được hàng trăm triệu USD từ các khoản thuế và kinh doanh dầu mỏ khi xâm chiếm phần lớn Iraq và Syria.
Rất lâu trước khi công bố thành lập Đế chế Hồi giáo, IS đã điều hành các tổ chức rửa tiền tinh vi ở Mosul. Một nguồn tin cho biết lượng tiền mặt lớn đã được rửa qua các doanh nghiệp ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Tháng 10/2018, Bộ Tài chính Mỹ đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với một doanh nghiệp dịch vụ tiền tệ có trụ sở tại Iraq đã chuyển tiền cho IS. Mỹ cáo buộc đơn vị này là một phần của "mạng lưới kinh doanh dịch vụ tiền điện tử phức tạp, chuyển tiền chui và tài trợ cho các chuyên gia khủng bố trên khắp Trung Đông".
Sự phân tán của IS
Dù sức hấp dẫn từ hệ tư tưởng của IS, thứ đã thu hút hàng trăm chiến binh nước ngoài đến Iraq và Syria, đã phai mờ khi Đế chế Hồi giáo không còn nhưng nó không chết hẳn.
 |
| Các thành viên của Đơn vị Bảo vệ Nhân dân người Kurd (YPG) và Đơn vị Bảo vệ Phụ nữ (YPJ) tham dự lễ tang các chiến binh người Kurd từ Lực lượng Dân chủ Syria thiệt mạng trong cuộc chiến chống lại nhóm Nhà nước Hồi giáo ở Deir Ezzor, ngày 3/3/2018. Ảnh: AFP/Getty. |
Các chi nhánh cam kết trung thành với IS ở một số nơi như Tây Phi, Libya, Yemen, Philippines và Indonesia vẫn còn hoạt động. IS có thể không thể trực tiếp tấn công ở châu Âu nhưng các cá nhân cực đoan vẫn khao khát thực hiện các cuộc tấn công dưới danh nghĩa của tổ chức này.
Cherif Chekatt, kẻ đã giết chết 5 người ở Strasbourg vào tháng 12/2018 trước khi bị bắn chết, đã ghi lại một đoạn video ủng hộ IS. Anh ta đã bị cực đoan hóa trong tù và nằm trong danh sách theo dõi an ninh của Pháp cùng 29.000 người khác.
Theo các nhà phân tích an ninh Globesec, 97% các chiến binh thánh chiến chịu trách nhiệm về các cuộc tấn công khủng bố ở Pháp kể từ năm 2012 nằm trong danh sách phần tử cực đoan hoặc bị cảnh sát để ý.
Tuy nhiên, nhiệm vụ theo dõi các đối tượng cực đoan chuyển hóa từ lời nói sang hành động nằm ngoài tầm với của các cơ quan an ninh. Nếu IS có thể bất ngờ trỗi dậy bất chấp nỗ lực ngăn chặn của quốc tế thì sức hút của tổ chức này đối với các chiến binh bên ngoài Trung Đông sẽ lại gia tăng.
Tương lai
Tình hình hiện tại ở Syria và Iraq cho thấy sự phục hồi đã bắt đầu. Một dải lãnh thổ rộng lớn hai bên biên giới thiếu sự kiểm soát và an ninh cùng các vùng nông thôn hẻo lánh là địa điểm lý tưởng cho cuộc nổi dậy, đặc biệt với một tổ chức đã cắm rễ sâu và được tổ chức tốt như IS.
Hassan Hassan, người theo dõi sự tiến hóa của IS và là đồng tác giả của "ISIS: Inside the Army of Terror" (Tạm dịch: "IS: Bên trong Đội quân Khủng bố"), nhận định chiến lược của nhóm là "sahraa, sahwat, sawlat" - tiếng Ả Rập nghĩa là sa mạc, các cá nhân đối nghịch ở cộng đồng Sunni và các cuộc tấn công du kích.
Nguồn gốc của IS là nông thôn. Việc duy trì sự hiện diện tại các thành phố đang nắm giữ không ảnh hưởng đến sự tồn tại của nhóm.
 |
| Các chiến binh của Lực lượng Dân chủ Syria được Mỹ hậu thuẫn trên đường tới căn cứ của phiến quân Nhà nước Hồi giáo, ở Raqqa, đông bắc Syria. Ảnh: AP. |
Nghiên cứu mới của Kristen Kao và Mara Revkin tại Đại học Gothenburg cho thấy sự đàn áp mạnh tay này có thể sẽ đẩy một số người Hồi giáo Sunni trở lại vòng tay của IS.
Khi người Kurd và chính quyền Syria chưa đạt được thỏa thuận nào và khi Thổ Nhĩ Kỳ chưa đảm bảo sẽ không tấn công cộng đồng người Kurd mà nước này coi là khủng bố, việc Mỹ rút khỏi cuộc chiến sẽ khiến liên minh chống IS nhanh chóng tan rã.
Ý tưởng rằng Thổ Nhĩ Kỳ có thể dần dần xóa sổ IS cũng không thực tế. Nước này thiếu năng lực và quyền xâm nhập vào các khu vực nơi IS vẫn còn hoạt động. Trên hết, mục tiêu chính của Thổ Nhĩ Kỳ bên trong Syria không phải là IS mà là người Kurd.
Theo Hassan Hassan, nếu Mỹ "cứ thế rời đi, các cuộc chiến mới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Lực lượng Dân chủ Syria, giữa người Arab và người Kurd, giữa phe đối lập và Lực lượng Dân chủ Syria sẽ lại nổ ra". Và điều đó sẽ thổi bùng tàn dư của IS.
