Chưa đầy hai giờ sau khi Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis đến Nhà Trắng hôm 20/12 để trao thư từ chức, từ Phòng Bầu dục, Tổng thống Donald Trump thông báo trên Twitter rằng ông Mattis sẽ nghỉ hưu “trong vinh dự” vào cuối tháng 2.
Song ông Trump đã không đọc bức thư từ chức, theo New York Times. Vài ngày sau đó, thông qua báo chí, tổng thống Mỹ mới biết rằng tướng Mattis đã có những lời khiển trách nặng nề đối với ông về việc bỏ bê đồng minh và tỏ ra ngạo mạn.
 |
| Tổng thống Donald Trump và Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis (trái) trong một cuộc họp hồi tháng 10. Ảnh: New York Times. |
Sau khi hủy kỳ nghỉ Giáng sinh tại Florida do chính phủ đóng cửa, ông Trump ở tại Nhà Trắng suốt cuối tuần, dành hàng giờ để theo dõi chương trình tin tức trên truyền hình.
Một phụ tá cho biết tổng thống đã rất tức giận khi thấy các nhà phân tích quốc phòng lên truyền hình ca ngợi sự dũng cảm của ông Mattis, coi ông như anh hùng khi đứng lên chống lại sự bốc đồng của tổng thống.
Trong dòng tweet vào sáng hôm đó, tổng thống tuyên bố sẽ sa thải ông Mattis vào ngày 1/1, hai tháng trước thời điểm lãnh đạo Lầu Năm Góc dự định rời nhiệm sở.
Đỉnh điểm hỗn loạn ở Lầu Năm góc
Việc ông Trump bất ngờ tuyên bố sa thải một người đã nghỉ việc là đỉnh điểm cho một tuần hỗn loạn tại Lầu Năm góc, nơi các quan chức quay cuồng từ ngày này sang ngày khác vì những dòng thông báo của tổng thống trên Twitter về những thay đổi trong chính sách của quân đội Mỹ.
Trong lá thư của mình, tướng Mattis đặc biệt phê phán tư duy của ông Trump và coi định hướng về chính sách đối ngoại của tổng thống là mối đe dọa cho quốc gia. Ông cho biết sẽ chính thức rời ghế bộ trưởng vào ngày 28/2 để chuyển giao công việc cho người kế nhiệm. Tuy nhiên, ông Trump đã quyết định không để rầy rà thêm.
Hôm 23/12, tổng thống Mỹ thông báo trên Twitter rằng Thứ trưởng Quốc phòng Patrick M. Shanahan sẽ thay thế ông Mattis ngay lập tức. Ông Trump ca ngợi ông Shanahan là người rất tài năng và sẽ làm rất tốt công việc này.
 |
| Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis, Phó tổng thống Mike Pence và Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Patrick Shanahan trước Lầu Năm Góc ngày 9/8. Ảnh: Getty. |
Với việc bổ nhiệm ông Shanahan, danh sách các quan chức cấp cao nắm quyền tạm thời càng dài thêm. Chánh văn phòng Nhà Trắng, bộ trưởng tư pháp và quản lý Cơ quan Bảo vệ Môi trường đều nắm quyền tạm thời. Vào ngày 2/1, Bộ Nội vụ cũng sẽ có một quyền bộ trưởng.
Không giống ông Mattis, Thứ trưởng Shanahan không ở trong quân đội và có ít kinh nghiệm về chính sách đối ngoại hay quản trị chính phủ. Ông Shanahan đã làm việc hàng chục năm tại Boeing, xử lý các chương trình phòng thủ tên lửa và máy bay thương mại.
Theo một quan chức cấp cao, ông Trump từng phàn nàn với các trợ lý rằng tướng Mattis tỏ ra thiếu nhiệt tình trong việc đàm phán các hợp đồng quốc phòng. Trong khi đó, tổng thống coi trọng ông Shanahan vì cựu quản lý tại Boeing quan tâm đặc biệt đến những vấn đề như vậy.
Từ khi đến Lầu Năm Góc, ông Shanahan đặc biệt lưu ý làm cho cơ quan này trở nên hiệu quả và chú trọng kinh doanh hơn. Ông nhận được sự khen ngợi tại Nhà Trắng khi thúc đẩy tầm nhìn của Tổng thống Trump về lực lượng không gian, trái với mong muốn của nhiều quân nhân.
Sự giận dỗi của Tổng thống Trump
Thông báo của ông Trump hôm 23/12 đã gây bất ngờ cho các quan chức hàng đầu tại Lầu Năm Góc.
Theo dự kiến, Bộ trưởng Mattis sẽ điều trần trước quốc hội về các chiến lược an ninh quốc gia mới. Phiên điều trần có thể dẫn tới những câu hỏi về việc từ chức và bất đồng giữa ông và tổng thống. Việc ông Trump sa thải ông Mattis sớm sẽ làm giảm khả năng vị tướng ra điều trần sau khi rời Lầu Năm Góc.
Theo New York Times, sự ra đi đột ngột của ông Mattis làm dấy lên những câu hỏi về người kế nhiệm và khiến Lầu Năm Góc càng thêm hỗn loạn. Một quan chức cấp cao cho hay những ngày gần đây, ông Trump thậm chí nói với các trợ lý ở Nhà Trắng rằng ông không cần tướng Mattis và bộ trưởng quốc phòng không phải là nhân vật quan trọng như nhiều người vẫn tưởng.
 |
| Tổng thống Donald Trump và Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis tham dự một trận bóng bầu dục của Hải quân Mỹ tại Sân vận động Lincoln Financial Field ở Pennsylvania ngày 8/12. Ảnh: Reuters. |
Ông Trump không ngại chia sẻ công khai sự thất vọng của mình. Hôm 22/12, tổng thống Mỹ phàn nàn trên Twitter rằng ông không nhận được sự ủng hộ cần thiết cho việc rút quân khỏi Syria.
“Nếu có ai khác ngoài tổng thống đáng mến của các bạn, Donald J. Trump, tuyên bố rằng, sau khi tiêu diệt IS ở Syria, chúng ta sẽ đưa quân đội về nước (hạnh phúc và khỏe mạnh), người đó sẽ là anh hùng được yêu mến nhất nước Mỹ”, ông viết.
Quyết định rút quân khỏi Syria của ông Trump đã khuấy động Washington. Một số nghị sĩ có tiếng nói của đảng Cộng hòa đã ra sức khuyên tổng thống thay đổi quyết định, theo Washington Post.
Ông Trump không có ý định cân nhắc lại. Trên Twitter, tổng thống Mỹ cho biết ông đã có cuộc điện đàm “dài và hiệu quả” với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan ngày 23/12 để thảo luận về cuộc xung đột ở Syria và kế hoạch “rút quân đội Mỹ khỏi Syria một cách thong thả và phối hợp chặt chẽ”.
Các trợ lý Nhà Trắng cho biết các cố vấn đã thuyết phục tổng thống rút quân dần dần để tránh gây nguy hiểm. Các trợ lý cũng đang cố gắng ngăn ông Trump tuyên bố việc rút quân khỏi Afghanistan với hy vọng có thể điều chỉnh quyết định của ông và chuẩn bị kế hoạch.
“Tôi đã cho ông ấy cơ hội thứ hai”
Việc tướng Mattis từ chức phần lớn xuất phát từ mâu thuẫn về lệnh rút quân khỏi Syria. Trong tâm trạng tức giận, tổng thống đã trực tiếp chỉ trích ông Mattis và tỏ ý hối tiếc về việc lựa chọn ông cho vị trí bộ trưởng quốc phòng.
Khi chọn ông Mattis làm bộ trưởng quốc phòng trước khi bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống, ông Trump đã dành nhiều lời khen ngợi vị tướng. Ông Trump ca ngợi lòng quả cảm của tướng Mattis trên chiến trường, gọi ông bằng biệt danh Mad Dog (Chó Điên) và so sánh ông với George S Patton, vị tướng tài ba bậc nhất của quân đội Mỹ trong Thế chiến II.
“Ông ấy là một trong những vị tướng tài giỏi nhất mà chúng ta có trong nhiều thập kỷ, một lãnh đạo phi thường trong thời đại của chúng ta, người đã cống hiến cả cuộc đời và tình yêu cho đất nước”, ông Trump phát biểu vào ngày 6/12/2016 khi công bố đề cử.
 |
| Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis hồi tháng 11. Ảnh: AP. |
Tuy nhiên, vào tối 22/12, ông Trump viết trên Twitter: “Khi Tổng thống Obama thẳng tay sa thải Jim Mattis, tôi đã cho ông ấy cơ hội thứ hai. Một số người nghĩ tôi không nên làm vậy, tôi lại cho rằng đó là việc nên làm. Một mối quan hệ thú vị - tôi đã cho ông ấy tất cả nguồn lực mà ông ấy chưa bao giờ có. Các đồng minh rất quan trọng - nhưng không phải khi họ lợi dụng Mỹ”.
Mattis, một tướng bốn sao đã nghỉ hưu của thủy quân lục chiến, từng lãnh đạo Bộ Tư lệnh Trung tâm Mỹ, cơ quan giám sát các hoạt động quân sự ở Trung Đông và Tây Nam Á, từ năm 2010 đến 2013. Nhiệm kỳ của ông bị chính quyền Obama cắt ngắn vì cho rằng ông có quan điểm hiếu chiến về Iran.
Hôm 23/12, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã chỉ trích quyết định rút quân khỏi Syria của ông Trump và nhấn mạnh “đồng minh phải đáng tin cậy”. Quân đội Pháp là một phần của liên minh do Mỹ lãnh đạo nhằm tiêu diệt Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tại Syria nhưng không rõ điều gì sẽ xảy ra với liên minh sau khi Mỹ rút quân.
Trái ngược với Tổng thống Trump, ông Macron tỏ ý ca ngợi Bộ trưởng Mattis. “Tôi muốn vinh danh tướng Mattis. Trong năm qua, chúng ta đã thấy ông ấy là một đối tác đáng tin cậy thế nào”, tổng thống Pháp nói.
