Nghịch lý bên kiếm bộn, bên phá sản trong ngành manga, anime Nhật Bản

Ảnh minh họa: Toho.

Theo thông tin của Viện nghiên cứu khoa học xuất bản Nhật Bản ngày 25/2/2025, tổng doanh thu ước tính của thị trường manga (bao gồm sách giấy và sách điện tử, cả đơn bản lẫn tạp chí) trong năm 2024 đạt 4,67 tỷ USD, tăng 1,5% so với năm trước.

Đi cùng đà phát triển này, ngành công nghiệp anime cũng tăng trưởng 14,8% và đạt doanh thu kỷ lục 25 tỷ USD vào năm 2024, theo Hiệp hội hoạt hình Nhật Bản (AJA).

Các bộ truyện tranh (manga) Nhật Bản và phim hoạt hình anime (chuyển thể từ những bộ truyện nổi tiếng này) đã vươn mình khỏi quê nhà và nhận được sự yêu thích toàn cầu.

Nghịch lý ngành anime Nhật Bản

Tuy nhiên, ngay tại Nhật Bản, "cơn sốt không lợi nhuận" khiến ngày càng nhiều studio sản xuất anime phải đóng cửa.

Theo một báo cáo mới từ công ty chuyên cung cấp dịch vụ dữ liệu và hỗ trợ tài chính Teikoku Databank (TDB), các studio sản xuất anime đang gặp rất nhiều khó khăn. Trong 9 tháng đầu năm nay, 8 hãng phim anime đã ngừng hoạt động. Trong đó, 2 studio nộp đơn xin phá sản và 6 studio đóng cửa. Đây là năm thứ ba liên tiếp số lượng studio ngừng hoạt động trong cùng kỳ tăng lên.

Để so sánh, chỉ có 4 studio anime đóng cửa trong 9 tháng đầu năm 2024. Năm 2023, tổng cộng chỉ có 8 studio đóng cửa.

Nếu tỷ lệ đóng cửa hiện tại tiếp tục đến cuối năm, số studio phải đóng cửa có thể tăng lên 16 cơ sở, tương đương với năm 2018, năm nắm giữ kỷ lục về số lượng studio ngừng hoạt động trong một năm.

Một số ví dụ đáng chú ý về những vụ đóng cửa như vậy bao gồm Ekachi Epilka, 3DCG Studio5 và Cloud Hearts, các hãng phim nổi tiếng với việc sản xuất anime Whisper Me a Love Song.

Trên thực tế, tình hình tài chính của các hãng phim anime đang suy giảm nghiêm trọng. Có tới 60% hãng phim chính báo cáo hiệu suất hoạt động kém hơn trong năm tài chính 2024.

Khi người sản xuất không được lợi

Một nguyên nhân đến từ cơ cấu điều hành hoạt động sản xuất của ngành. Hiện tại, trước khi một bộ phim anime được sản xuất, một ủy ban điều hành gồm các nhà tài trợ sẽ được thành lập. Họ là những người chịu trách nhiệm về tài chính, tìm kiếm đơn vị sản xuất, nắm quyền sở hữu bản quyền và quá trình phân chia lợi nhuận sau này.

Các hãng phim anime thường bị loại khỏi các ủy ban này và chỉ được trả một khoản phí sản xuất một lần. Mô hình này đã cắt đứt khả năng hưởng lợi của các hãng phim, đặc biệt khi bộ phim họ tạo nên trở nên ăn khách trên toàn cầu.

Chưa kể, mức phí sản xuất hiện nay cũng bị các hãng phim anime coi là gần như không thể hòa vốn. Gánh nặng tài chính thậm chí còn nghiêm trọng hơn đối với các hãng phim nhỏ lẻ, thường chỉ tham gia hỗ trợ các dự án và nhận được một khoản phí thấp hơn nhiều.

Theo khảo sát của AJA năm 2020, hầu hết hãng phim anime tại Nhật Bản, trong tổng số 811 cơ sở, đều nhỏ, mới thành lập và thiếu nguồn lực. Do đó, khi nhận được những khoản thanh toán rất thấp trong các dự án anime, họ phải chia đều cho các bộ phận. Với tình hình tài chính luôn thâm hụt và chật vật, sự yếu kém về vốn của họ cũng gây ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái sản xuất anime.

AJA cũng lưu ý rằng trong khi tổng giá trị thị trường anime đạt 22,31 tỷ USD vào năm 2023, các hãng phim chỉ nhận được 2,848 triệu USD, tương đương 13% tổng quy mô thị trường. Con số này hầu như không trang trải được chi phí sản xuất, có thể dao động từ 2-4 triệu USD cho một loạt phim dài 12 tập.

Cách phân chia lợi nhuận này là lý do chính khiến các công ty sản xuất anime hoạt động trong điều kiện tài chính khó khăn, từ đó, khiến việc tăng lương cho các họa sĩ cũng trở nên bất khả thi dù thị trường anime đang đối mặt với thiếu hụt lao động trầm trọng.

Cơ cấu tài chính nhiều vấn đề này cũng đã khiến ngành công nghiệp anime rất dễ bị tổn thương trước những áp lực kinh tế hiện tại. Các hãng phim hiện phải vật lộn với sự gia tăng đơn đặt hàng hậu Covid-19, khiến năng lực sản xuất của họ bị quá tải.

Trong khi mức kinh phí không tăng nhiều thì lượng đơn hàng tăng càng khiến chi phí sản xuất họ phải chi ra tăng vọt. Chưa kể chi phí nhân công cho các họa sĩ hoạt hình đang được săn đón cũng tăng thêm. Đồng yên suy yếu khiến chi phí thuê nhân sự ở nước ngoài trở nên đắt đỏ hơn.

Để ngành công nghiệp anime phát triển bền vững, báo cáo của TDB kết luận rằng cần phải có các biện pháp hỗ trợ cấp thiết, bao gồm "thiết lập một môi trường kinh doanh công bằng và bồi dưỡng nguồn nhân lực".