Trong tâm trí công chúng, câu chuyện về nguồn gốc của virus corona chủng mới dường như đã yên vị từ lâu: Cuối năm 2019, một người nào đó tại chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán bị nhiễm virus từ động vật.
Những gì diễn ra sau đó là lịch sử, dù lịch sử vẫn đang diễn tiến: virus gây nên dịch Covid-19, lan rộng từ Vũ Hán (Hồ Bắc, Trung Quốc), trở thành một đại dịch đến nay đã làm tử vong khoảng 110.000 người (số liệu tổng hợp của Đại học John Hopkins).
Hình ảnh về tê tê - một loài động vật có vú với vảy trông giống thú ăn kiến - xuất hiện trên các bản tin nói rằng loài vật này có thể là "giá đỡ" cho virus, "trung chuyển" virus sang người.
Tuy nhiên, bài viết trên Guardian nói rằng có sự không rõ ràng về một số khía cạnh trong câu chuyện nguồn gốc virus, bao gồm việc loài động vật nào truyền nó cho con người. Các nhà khoa học đang cố gắng tìm hiểu đại dịch đã bắt đầu như thế nào vì đây là chìa khóa để ngăn chặn dịch bệnh tiếp theo.
 |
| Tê tê là "loài động vật có vú bị mua bán bất hợp pháp nhất trên thế giới". Ảnh: AP. |
Chưa thể kết luận tê tê là vật chủ trung gian
Giáo sư Stephen Turner, trưởng khoa vi sinh tại Đại học Monash ở Australia, cho biết khả năng lớn nhất là virus có nguồn gốc từ loài dơi. Song sự chắc chắn của ông cũng kết thúc ở đó.
Về giả thuyết rằng virus xuất hiện ở chợ động vật sống tại Vũ Hán từ sự tương tác giữa động vật và con người, ông Turner nói: "Tôi đã không nghĩ rằng điều này hoàn toàn thuyết phục".
Việc virus lây nhiễm cho một con hổ trong sở thú ở New York cho thấy cách thức virus có thể di chuyển giữa các loài, ông nói. "Nắm rõ phạm vi loài mà virus này có thể lây nhiễm là việc rất quan trọng vì nó giúp chúng ta thu hẹp giả thuyết về nguồn gốc của virus".
Các nhà khoa học cho biết khả năng rất lớn là virus này xuất phát từ dơi, nhưng đầu tiên nó sẽ truyền qua một động vật trung gian, tương tự chủng virus corona gây nên dịch SARS năm 2002 - đi từ dơi móng ngựa sang cầy hương trước khi lây cho người.
 |
| Cầy hương được cho là vật chủ trung gian truyền virus SARS sang người. Ảnh: AFP/Getty. |
Loài động vật được cho là vật chủ trung gian giữa dơi và người là tê tê. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế cho biết tê tê là "loài động vật có vú bị mua bán bất hợp pháp nhất trên thế giới", được đánh giá cao về thịt và các đặc tính dược lý của vảy.
Theo bài viết trên tạp chí Nature, tê tê không được liệt kê trong danh sách các mặt hàng đang được bán ở Vũ Hán, dù điều này cũng có thể hiểu được vì việc buôn bán tê tê là bất hợp pháp.
"Vẫn chưa rõ liệu tê tê có phải là loài vật mà virus đã nhảy sang hay không", giáo sư Turner nói. "Nó (virus) có thể lẫn trong một thứ khác, lẫn với một con tê tê tội nghiệp, hoặc nó nhảy sang người và tiến hóa trong cơ thể người".
Giáo sư Edward Holmes, ở Đại học Sydney, là đồng tác giả của một nghiên cứu được công bố trên Nature, khám phá nguồn gốc khả dĩ của virus bằng cách xem xét bộ gen của nó. Trên mạng xã hội, ông nhấn mạnh rằng danh tính của loài vật đóng vai trò là vật chủ trung gian của virus "vẫn chưa chắc chắn".
Một nghiên cứu thống kê xem xét một đặc tính của chủng virus đã tiến hóa để cho phép nó bám vào tế bào người. Tê tê có thể phát triển đặc tính này, nhưng mèo, trâu, bò, dê, cừu và bồ câu cũng vậy.
Một nghiên cứu khác tuyên bố đã hoàn toàn loại trừ khả năng tê tê là vật chủ trung gian, bởi vì các mẫu virus tương tự lấy từ tê tê thiếu một chuỗi axit amin được thấy trong chủng virus đang lây nhiễm ở người.
Chợ ở Vũ Hán chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên?
Nghiên cứu mà giáo sư Holmes tham gia cho rằng kịch bản một người ở chợ Hoa Nam tại Vũ Hán tiếp xúc với con vật mang virus chỉ là một trong những cách giải thích về nguồn gốc Covid-19. Một khả năng khác là "hậu duệ" của chủng virus này đã nhảy sang người và sau đó biến đổi khi lây từ người sang người.
"Sau khi xảy ra, những biến đổi này sẽ làm đại dịch bùng phát và tạo ra một cụm lây nhiễm đủ lớn để kích hoạt hệ thống giám sát đã phát hiện ra nó", nghiên cứu cho biết
Phân tích 41 bệnh nhân Covid-19 đầu tiên trên tạp chí y khoa Lancet cho thấy 27 người trong số họ đã tiếp xúc trực tiếp với chợ ở Vũ Hán. Song cũng phân tích này chỉ ra ca nhiễm đầu tiên được biết đã không đến chợ
Đây có thể là lý do khác để nghi ngờ việc chợ Hoa Nam là nguồn gốc, câu chuyện mà nhiều người đinh ninh không thể nào khác.
Giáo sư Stanley Perlman, nhà nghiên cứu về miễn dịch hàng đầu tại Đại học Iowa và là chuyên gia về các đợt bùng phát virus corona trước đó có nguồn gốc từ động vật, cho rằng "không thể loại trừ" nhận định rằng mối liên hệ giữa virus với khu chợ ở Vũ Hán là trùng hợp ngẫu nhiên. Song ông nói khả năng này "có vẻ thấp" vì vật liệu di truyền của virus đã được tìm thấy trong môi trường chợ.
 |
| Chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán đã được dọn dẹp và phong tỏa. Ảnh: Getty. |
Giáo sư Perlman nói với Guardian rằng ông thực sự tin có một loài động vật làm trung gian truyền bệnh, nhưng cho biết dù tê tê là ứng viên khả dĩ, chúng "chưa được chứng minh là trung gian chủ chốt".
"Tôi nghi ngờ rằng bất kỳ sự tiến hóa nào [của virus] đều đã xảy ra ở động vật trung gian nếu có. Không có biến đổi đáng kể ở virus trong ba tháng xảy ra đại dịch, cho thấy virus này thích nghi tốt với con người".
Cái gọi là chợ ướt - nơi buôn bán động vật sống - đã được đề cập trong sự bùng phát các chủng virus corona trước đó, đặc biệt là SARS.
Tiến sĩ Michelle Baker, nhà miễn dịch học tại CSIRO, người nghiên cứu về virus ở dơi, cho biết một số nghiên cứu về nguồn gốc Covid-19 xuất phát từ những gì đã biết từ trước.
Song "chúng tôi thực sự không biết" mức độ chính xác của câu chuyện nguồn gốc, cô nói: "Có một số mối liên hệ (với chợ ở Vũ Hán) và có những người tiếp xúc với chợ đã nhiễm bệnh".
Tiến sĩ Baker cho rằng "khả năng rất lớn" là virus có nguồn gốc từ dơi. "Đây là kịch bản khả dĩ nhưng chúng ta sẽ không bao giờ biết được. Chợ đã được dọn dẹp khá nhanh. Chúng ta chỉ có thể suy đoán".
