Một hướng tiếp cận văn học mới ‘chưa có tiền lệ’

Đây là công trình nghiên cứu chi tiết, công phu, hệ thống nhằm cung cấp một hướng tiếp cận văn học mới, mang tính thời sự. Trong công trình, tác giả tập trung nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp khoa học của Foucault, mô tả lí thuyết diễn ngôn của M. Foucault với những công cụ và thao tác nghiên cứu chuyên biệt.

Michel Foucault (1926-1984) là nhà triết học, nhà tư tưởng, nhà sử học, nhà văn, nhà phê bình văn học... người Pháp nổi tiếng với những tư tưởng về quyền lực, tri thức và chủ thể. Lý thuyết diễn ngôn là một phần quan trọng trong tư tưởng của ông, đã mở ra những hướng nghiên cứu mới trong nhiều lĩnh vực khoa học.

Sách Văn học như một diễn ngôn. Ảnh: MC.

Trong cuốn sách, PGS.TS. Trần Văn Toàn đã sử dụng lý thuyết này là công cụ phương pháp luận để phân tích cả diễn ngôn văn học, diễn ngôn của các lý thuyết khá như lý thuyết hậu thuộc địa, lý thuyết giới, hay lý thuyết phê bình sinh thái…

Đặc biệt, phần thực hành phân tích diễn ngôn đã tập trung đi sâu nghiên cứu một số diễn ngôn trong văn học Việt Nam hiện đại nhằm tìm cách diễn giải mới về một số hiện tượng của văn học Việt Nam, hướng tới giải quyết một số vấn đề của lịch sử văn học Việt Nam.

Với đường hướng tiếp cận như trên, cuốn sách được cấu trúc thành ba phần chính:

Phần một “Lí thuyết diễn ngôn và nghiên cứu văn học - những vấn đề lí thuyết” dựng lại chân dung học thuật của Foucault và cung cấp một khung lí thuyết về phân tích diễn ngôn nói chung cũng như thảo luận về mối quan hệ giữa phân tích diễn ngôn và nghiên cứu văn học.

Phần hai “Lí thuyết diễn ngôn và những vấn đề văn học sử Việt Nam” đi sâu phân tích tương quan quyền lực/tri thức giữa chủ thể thuộc địa và chủ thể thực dân qua diễn ngôn về bản sắc và kẻ khác; phân tích tương quan quyền lực về giới tính và những hệ quả của nó trong đời sống văn học từ trung đại đến 1945; đặt vấn đề về thiết chế văn học và những tác động của nó đến hoạt động sáng tác trong lịch sử văn học Việt Nam từ trung đại đến hiện đại.

Phần ba “Những sắc màu diễn ngôn” với 9 bài viết độc lập, các bài viết trải rộng trên nhiều lĩnh vực, đề tài. Các thao tác, khái niệm công cụ của phân tích diễn ngôn trong những bài viết này được sử dụng đan cài với các thao tác, kĩ năng phân tích văn học khác.

PGS.TS. Trần Văn Toàn bên cạnh tác phẩm của mình.

Nhận xét về cuốn sách, PGS.TS. La Khắc Hoà viết: “Có thể xem Văn học như một diễn ngôn của Trần Văn Toàn là chuyên luận chưa có tiền lệ. Tôi nói 'chưa có tiền lệ' trước hết là nhìn từ nội dung và và hướng tiếp cận đối tượng nghiên cứu của nó. Về nội dung, đây là công trình nghiên cứu lịch sử văn học".

"Lịch sử văn học Việt Nam từ trung đại đến hiện đại là đối tượng suy ngẫm chính yếu của tác giả và là câu chuyện được đặt vào vị trí trung tâm của chuyên luận. Đối tượng này được tiếp cận chủ yếu bằng lí thuyết diễn ngôn của Michel Foucault”.

Còn GS.TS.NGND. Trần Đình Sử thì cho rằng “Văn học như một diễn ngôn của PGS.TS. Trần Văn Toàn là một đóng góp quý báu không chỉ cho ngành nghiên cứu văn học Việt Nam, cho các nhà văn học sử, mà còn cho lí thuyết văn học. Cùng với lí thuyết là phần thực hành bằng những nghiên cứu trường hợp về một số diễn ngôn trong văn học Việt Nam lí thú và hấp dẫn được tác giả nghiền ngẫm, khảo cứu trong một thời gian dài.

Các vận dụng đó không chỉ tìm cách diễn giải mới về một số hiện tượng của văn học Việt Nam, mà còn hướng tới giải quyết một số vấn đề của lịch sử văn học Việt Nam như phụ đề của tác phẩm cho biết, chứng tỏ đây là một công trình lí thuyết hướng vào văn học sử hiện đại”.

Theo Nhà xuất bản Đại học Sư phạm,Văn học như một diễn ngôn (Lí thuyết diễn ngôn của M. Foucault và văn học sử Việt Nam) được xuất bản nhằm phục vụ công tác nghiên cứu và giảng dạy văn học trong trường đại học và trường phổ thông.

Hy vọng đây sẽ là tài liệu nghiên cứu hữu ích, mở ra nhiều hướng nghiên cứu không chỉ trong lĩnh vực văn học mà còn trong các lĩnh vực khoa học khác bởi lí thuyết diễn ngôn của M. Foucault “không chỉ dành riêng cho văn học”.