Lịch sử nhân loại gắn chặt với lịch sử tự nhiên

Sách Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại có nhiều hình ảnh, biểu đồ trực quan, sinh động. Ảnh: O.P.

Trong Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại, GS Peter Frankopan đã chỉ ra rằng môi trường tự nhiên là một yếu tố quan trọng, nếu không muốn nói là yếu tố quyết định, trong lịch sử loài người và cả lịch sử toàn địa cầu.

Cuốn sách chứa nhiều tư liệu tranh ảnh phong phú, bao gồm: 15 bản đồ, nổi bật như bản đồ thể hiện sự phân tán của con người từ khoảng 200.000 năm trước, bản đồ về sự phân tán của tôn giáo và đại dịch cái chết đen; cùng 38 tranh ảnh in màu có giá trị, như hình ảnh về công trình định cư quy mô lớn từ 2500 năm trước - cho thấy con người có khả năng xây dựng thành phố lớn như thế nào…

Môi trường tự nhiên là yếu tố quyết định

Với 24 chương tương ứng với 24 giai đoạn, cấu trúc của cuốn sách có thể được chia thành 3 phần chính.

Ở phần đầu tiên viết về lịch sử loài người và môi trường tự nhiên, Frankopan đã làm nổi bật các yếu tố địa chất, trên vũ trụ và ngầm dưới lòng đất to lớn đã tạo ra nơi thích hợp để chúng ta tồn tại. Chúng ta chỉ tồn tại trong một phần nhỏ thời gian của Trái đất và sự tồn tại này sẽ không thể xảy ra trước khi những biến đổi lớn xảy ra, bao gồm năm sự kiện tuyệt chủng hàng loạt và sự thất bại của tất cả các loài vượn khác.

Trong phần lớn lịch sử của loài người, bắt đầu từ khoảng 300.000 năm trước, chúng ta chỉ có thể tồn tại trên những phần nhỏ của hành tinh, cũng khó lòng cư trú lâu dài trước áp lực môi trường.

Loài người phát triển trong 10.000 năm qua chính là nhờ khí hậu Trái đất ổn định, ở mức nhiệt độ tạo ra các kiểu thời tiết tương đối ổn định và cho phép trồng trọt lương thực. Từ đây chúng ta có thể xây dựng các thành phố, phát triển thương mại, lập ra luật pháp, cũng như đặt nền móng cho công cuộc ghi chép các suy nghĩ và lịch sử thành văn.

Loài người từ xa xưa đã nhận thức rằng sống còn của giống loài mình liên hệ mật thiết với cách chúng ta đối xử với môi trường tự nhiên. Điều này có thể thấy qua các thần thoại, truyền thuyết tác giả đã dùng làm dẫn chứng.

Trong phần thứ hai, Frankopan thuật lại sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế qua các trích dẫn và ví dụ súc tích, trải dài từ Nam Mỹ đến Nam Á, Đông Nam Á, và Trung Quốc. Đáng chú ý, ông lập luận chứng minh rằng điều kiện khí hậu đã giúp đỡ hoặc cản trở nỗ lực của con người như thế nào.

Ông không áp đặt rằng sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế là hoàn toàn do điều kiện khí hậu. Thay vào đó, ông giải thích việc mất mùa, lũ lụt hoặc hạn hán kéo dài khiến các hệ thống vốn đã bất bình đẳng và phân cấp càng thêm căng thẳng.

Ở phần cuối cuốn sách, tác giả nhắc lại một bài học mà nhân loại đã dần lãng quên bằng cách đưa chúng ta trở lại vị trí của tổ tiên hàng nghìn năm trước - những người thấu rõ rằng sự sống còn bấp bênh của mình phụ thuộc rất nhiều vào cách ta chăm sóc mối quan hệ với môi trường tự nhiên.

Cuốn sách ra mắt hồi tháng 4, được dịch và mới phát hành tiếng Việt. Ảnh: O.P.

Cuốn sách đáng chú ý của năm

Frankopan đã chỉ ra đôi khi chỉ cần một thảm họa thiên nhiên lớn, như thiên thạch va chạm hay đại hồng thủy - những sự kiện có thể đã bị quên lãng trong tâm trí con người, nhưng từng diễn ra suốt thời gian tồn tại của hành tinh - đều có thể "biến mọi thứ thành tro bụi". Khi chúng ta đối mặt với một tương lai bấp bênh, việc học những bài học từ quá khứ quan trọng hơn bao giờ hết.

Peter Frankopan là một trong những sử gia hàng đầu hiện nay và là chuyên gia thành viên của Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia Anh, Hiệp hội Nhân học Hoàng gia Anh. Hai cuốn sách trước đó của ông - Những con đường tơ lụa: Lịch sử mới của thế giới và Con đường tơ lụa mới: Hiện tại và tương lai của thế giới - đều được độc giả đón nhận và được trao những giải thưởng danh giá.

Vừa ra mắt hồi tháng 4, Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại đã trở thành sách bán chạy và lọt vào danh sách sách hay của BBC Books of 2023, The Times, Guardian, Financial Times, The Telegraph Best Books for Summer 2023,...

Sách được chuyển ngữ bởi nhóm dịch giả Nguyễn Linh Chi, Đặng Thị Thái Hà, Hoàng Thảo, Phạm Danh Việt, cùng lời giới thiệu của tiến sĩ Vũ Đức Liêm, dịch giả Hoàng Thảo, Nguyễn Việt Long và nhà hoạt động môi trường Đỗ Vân Nguyệt.