Lịch sử chiến thuật bóng đá

Dịch giả Nguyễn Tuấn Bình.

Cuốn sách Đảo ngược Kim tự tháp - Lịch sử chiến thuật bóng đá (NXB Dân Trí liên kết Bình Book ấn hành) của tác giả Jonathan Wilson không chỉ có tính chất lịch sử mà còn mang đậm dấu ấn văn chương của dòng chảy bóng đá từ thế kỷ 19 đến nay. Sách dày gần 700 trang do dịch giả Nguyễn Tuấn Bình, Dũng Lê, Việt Cường cùng chuyển ngữ.

Dịp ra mắt cuốn sách, dịch giả Nguyễn Tuấn Bình (nickname Bình Book) - người không còn xa lạ với độc giả yêu văn hóa đọc trong nước - trò chuyện về tác phẩm.

- Điều gì thuyết phục anh khi đọc bản thảo gốc và quyết định dịch một tác phẩm không phải độc giả đại chúng nào cũng tìm đọc?

- Năm ngoái sau khi chuyển ngữ xong bộ Lịch sử bóng đá bằng tranh do Nhã Nam và NXB Dân Trí ấn hành, tôi đã nhủ lòng sẽ biên dịch một cuốn sách có ý nghĩa dài lâu với môn thể thao vua. Bản thảo gốc Inverting the Pyramid đã thuyết phục ngay khi tôi mong muốn tìm hiểu về lịch sử bóng đá.

Inverting the Pyramid xếp ở vị trí gần như cao nhất tại các hạng mục sách về bóng đá và lịch sử thể thao trên Amazon. Đảo ngược Kim tự tháp đã giành được danh hiệu Best Football Book tại lễ trao giải thưởng British Sports Book Award năm 2009 và giải thưởng Premio Antonio Ghirelli dành cho sách bóng đá tại Italy năm 2013. Tác giả của nó - Jonathan Wilson - được bầu là Football Writer of the Year do Hiệp hội cổ động viên bóng đá bầu chọn vào những năm 2012, 2017 và 2021.

Khi đọc tác phẩm, tôi cảm thấy nó như câu chuyện, một thứ văn-chương - thể thao kể cho ta nghe bao câu chuyện lôi cuốn để xâu chuỗi thành một sợi dây liền mạch về tiến trình phát triển từ thuở hồng hoang tới ngày nay của bóng đá. Lĩnh vực nào cũng có câu chuyện lịch sử của nó, và tôi muốn bổ khuyết điều đó cho tình yêu của mình - bóng đá.

- Một cuốn sách tới 3 dịch giả cùng tham gia chuyển ngữ, tức là ba văn phong khác nhau, điều này có làm cảm xúc của độc giả thay đổi không? Anh và hai dịch giả kia đã hội ý như thế nào?

- Cách đây gần một năm, khi hoàn thành chuyển ngữ bộ sách Lịch sử bóng đá bằng tranh tôi nghĩ rằng đó là một lần mình được vui vầy với đam mê. Nhưng không ngờ rằng, cuốn sách mở ra cho tôi thế giới mới, được biết thêm anh Việt Cường bên Tạp chí Bóng đá.

Không biết bằng lẽ gì, tôi và anh Việt Cường khi trò chuyện đều mong mỏi muốn dịch cuốn sách này “để trả nợ” với tình yêu. Sách đi sâu vào yếu tố chuyên môn, anh Việt Cường có đề cử bạn Dũng Lê tham gia. Tình cờ, vài năm trước tôi từng tiếp xúc với bạn vào thời điểm ra mắt cuốn Việt vị do NXB Kim Đồng xuất bản năm 2018. Khi đồng ý chung sức thực hiện, tôi không ngờ mấy hôm sau thấy tên bạn trong thành phần trợ lý cho HLV trưởng đội tuyển bóng đá Việt Nam, ông Philippe Troussier. Duyên thật!

Dịch thuật dưới góc nhìn “đồng đội” cũng phải có “chiến thuật” như trên sân đấu. Tôi tự nhận mình là Casemiro, một chân chạy thu hồi bóng và xốc tinh thần anh em, đốc thúc công việc. Khi dịch chung, bọn tôi thống nhất các thuật ngữ sẽ áp dụng, đặc biệt là biên tập chéo và tôi rà soát cuối cùng thống nhất văn phong, cách trình bày. Độc giả hãy cứ đọc, sẽ cảm nhận “tinh thần đồng đội” của chúng tôi và chẳng cảm thấy bất cứ giọng lạc tông nào trong bản dịch này đâu.

Sách Đảo ngược kim tự tháp.

- Theo anh, "Đảo ngược Kim tự tháp - Lịch sử chiến thuật bóng đá'"không chỉ có tính chất lịch sử mà còn mang đậm dấu ấn văn chương của dòng chảy bóng đá từ thế kỷ 19 đến nay - những thứ được gói gọn trong hai chữ "chiến thuật"?.

- Tôi không tin chiến thuật là yếu tố duy nhất quyết định cách chơi của một đội bóng và tôi cũng không tin chiến thuật lúc nào cũng là yếu tố quan trọng nhất phải xem xét khi phân tích trận đấu. Chúng chỉ là một trong nhiều yếu tố - có lẽ còn là yếu tố hay bị bỏ quên - chỉ như một sợi chỉ, bên cạnh các sợi chỉ năng lực, thể lực, động lực, sức mạnh và may mắn, trong tấm thảm thêu phức tạp.

Không những vậy, tôi còn không tin chúng ta có thể tách biệt chiến thuật ra khỏi các yếu tố khác. Chẳng hạn một đội bóng có tình trạng thể lực sung mãn phải chơi theo cách khác với một đội bóng đang mỏi mệt, một đội bóng sụt giảm độ tự tin có thể cần thi đấu theo cách cẩn trọng hơn, hay một đội bóng có cả những cầu thủ nghiệp dư thì phải được bố trí theo cách nào đó để khỏa lấp cho những thiếu hụt về trình độ. Tất cả đều ràng buộc lẫn nhau.

- Cuốn sách với ngồn ngộn thông tin, theo anh đâu là điểm nhấn hấp dẫn độc giả?

- Nếu chỉ có những con số thống kê lạnh lùng về tỷ số, số đường chuyền, tốc độ trung bình hay số lượng chạm bóng của các cầu thủ trong một trận đấu, hẳn là bóng đá đã chết từ lâu rồi. Bóng đá, trước hết là những câu chuyện; câu chuyện về người cầu thủ, về tình huống bóng, về huấn luyện viên, các đội tuyển, câu lạc bộ và chiến thuật.

Đọc Đảo ngược Kim tự tháp sẽ có những câu chuyện nhỏ được kể một cách duyên dáng trong một câu chuyện lớn, làm nên hấp lực quyến rũ vô song của bóng đá. Tất nhiên, giọng kể của Jonathan Wilson đóng vai trò quan trọng để cuốn sách này đến với bạn đọc Việt Nam dưới hình thức một tác phẩm văn-chương-bóng-đá như cái cách mà nhiều tác phẩm văn chương khác đã làm được.

- Từ góc nhìn 'Đảo ngược Kim tự tháp', anh có thấy sự đồng điệu nào đó trong chiến thuật ở bóng đá Việt Nam?

- Hơi buồn là tôi nên nói thẳng. Chiến thuật hiện đại ngày nay muốn áp dụng được cũng phải ở một trình độ kỹ thuật nào đó. Lối chơi thịnh hành bây giờ là kiểm soát bóng - pressing mà HLV Philippe Troussier đang muốn các học trò áp dụng. Nhưng chúng ta chưa đủ thể lực lẫn năng lực kỹ thuật mà áp dụng lối chơi đó.