Kỳ tích giúp thành phố Thổ Nhĩ Kỳ bình yên giữa động đất thảm họa

Hàng km xung quanh thành phố nhỏ Erzin, các tòa nhà bị san phẳng chỉ còn đống đổ nát, nhiều thị trấn và thành phố biến thành những “ngôi mộ” tập thể sau trận động đất 7,8 độ đêm 6/2.

Tuy nhiên, Erzin vẫn đứng vững. Thị trưởng thành phố cho biết không có người chết và không một tòa nhà nào sụp đổ sau động đất, theo NBC.

Điều này khiến các nhà khoa học đau đầu tìm ra lý do giúp thành phố có kết cục trái ngược với những địa phương khác.

“Động đất không phải kẻ giết người”

Thị trưởng Erzin nhấn mạnh từ lâu ông đã ngăn chặn những công trình xây dựng cẩu thả, hiện là tâm điểm chỉ trích với chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, các kỹ sư và nhà khoa học cho rằng đó không phải lý do duy nhất. Họ chỉ ra nhiều yếu tố khác đóng góp vào kỳ tích này, chẳng hạn các mã địa chấn mới nhất và vị trí của Erzin trên nền đất vững chắc.

“Điều kiện đất đai là lý do chính giúp chúng tôi không bị thiệt hại nặng nề”, ông Omer Emre, nhà địa mạo học đã dành 40 năm nghiên cứu các đường đứt gãy trong khu vực, cho biết.

Erzin nằm cách tâm chấn của trận động đất chưa đầy 80 km, gần hơn các thành phố ở phía nam như Iskenderun và Antakya. Tuy nhiên, Antakya bị tàn phá nhiều hơn khi phần lớn tòa nhà thành đống đổ nát. Iskenderun cũng bị ảnh hưởng nặng nề với trận hỏa hoạn lớn ở cảng, nước biển ngập đường phố, các căn hộ và cửa hàng bị phá hủy.

Nhiều thành phố trong những khu vực này được xây dựng trên các lớp cát, phù sa và đất sét của lòng sông cổ. Theo ông Emre, loại đất này giống như đất mềm ven biển và dễ bị rung chuyển hơn.

“Những trầm tích mềm, chứa đầy nước khiến các thành phố và làng mạc đặc biệt dễ bị tổn thương trong động đất. Khi một trận động đất tấn công, vùng đất này sẽ rung chuyển như cơn sóng”, vị chuyên gia giải thích.

Ngược lại, thành phố Erzin nằm cao hơn mực nước biển và được xây dựng trên nền đất cứng gồm “đá rắn và các hạt thô hơn cát”, nhà địa lý Tamer Duman cho biết.

“Đất cứng hoạt động như bộ giảm xóc giữa các công trình và sóng động đất, làm giảm sự rung lắc của các tòa nhà”, ông lý giải.

Các nhà địa chất cũng chỉ ra một số trường hợp đất cứng giúp hạn chế thiệt hại. Chẳng hạn, vào năm 1999, ngôi làng nhỏ Tavsancil đã vượt qua trận động đất 7,6 độ khiến hàng nghìn người thiệt mạng ở phía Tây Thổ Nhĩ Kỳ.

Một số cư dân Erzin sống trong lều viện trợ khi chưa thể trở về nhà. Ảnh: New York Times.

Là một trong những khu vực hoạt động địa chấn mạnh nhất thế giới, Thổ Nhĩ Kỳ từ lâu đã cung cấp mã địa chấn cho các nhà xây dựng. Hiện nay các nhà chức trách tập trung truy cứu trách nhiệm với một số nhà thầu bị nghi sử dụng vật liệu rẻ tiền và bỏ qua quy tắc xây dựng để đẩy nhanh dự án, tăng lợi nhuận.

Trong bối cảnh đó, Thị trưởng Erzin Okkes Elmasoglu đang cho thấy bản thân như một anh hùng thầm lặng, đã ngăn chặn các nhà thầu không tuân thủ quy định, theo New York Times.

“Thị trưởng quyết tâm cấm xây dựng trái phép trong 4 năm qua”, cố vấn thị trưởng Eray Guner cho biết, đồng thời khẳng định văn phòng của ông đã báo cáo các nhà thầu bất chính cho công tố viên và ra lệnh phá dỡ dự án kém chất lượng.

Với sự khác biệt ở Erzin, một số chuyên gia đồng tình thành phố có những kỹ sư giỏi, trong khi đổ lỗi cho việc áp dụng lỏng lẻo quy định xây dựng dẫn đến thảm kịch ở những khu vực khác.

“Đây là vấn đề của Thổ Nhĩ Kỳ: Bất kỳ ai sở hữu đất đều có thể xây nhà - một người bán thịt, một nông dân hay một đầu bếp”, một kỹ sư xây dựng từ Iskenderun nói với New York Times.

Ông nói thêm rằng nhiều nhà phát triển thiếu kinh nghiệm và không được đào tạo về quy định xây dựng, chẳng hạn mã địa chấn cho nền móng vững chắc.

“Tôi đã nhặt bê tông rơi qua kẽ tay như cát”, kỹ sư này cho biết khi đến Iskenderun khảo sát tình hình và nhận thấy các thanh xà quá mỏng, làm bằng thép rẻ tiền, được nối với nhau quá lỏng lẻo.

“Trận động đất không phải là kẻ giết người thực sự ở đây. Đó là về chất lượng xây dựng”, ông nhận định.

Lời cảm ơn hiếm hoi

Trong khi đó, những người khác đang lặp lại lời chỉ trích đối với chính phủ của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan xung quanh lệnh "ân xá xây dựng" được ban hành, gần đây nhất là năm 2018.

Theo đó, chủ nhà và bên xây dựng có thể được miễn hình phạt, trong một số trường hợp là trả phí phạt, đối với công trình trái phép hoặc vi phạm quy chuẩn xây dựng.

“Chúng tôi đã yêu cầu chính phủ tiến hành các cuộc kiểm tra kỹ thuật trước khi ân xá”, ông Orhan Sarialtun, thành viên hội đồng quản trị của Hiệp hội Kỹ sư và Kiến trúc sư Thổ Nhĩ Kỳ, cho biết.

Ông cũng chỉ ra điểm bất cập: Những nhà thầu muốn lách luật sẽ tự thành lập các công ty kiểm tra tư nhân dưới tên người thân. Sau đó, “họ tự kiểm tra chính họ”, ông nói.

Vì vậy, ông Sarialtun cho rằng các công ty kiểm tra và chính quyền thành phố cũng cần bị điều tra cùng với nhà thầu.

Về tình trạng của Erzin, vị chuyên gia lý giải thành phố này phần lớn phát triển trong hai thập kỷ qua với việc tuân thủ các mã địa chấn mới nhất, “các tòa nhà được xây dựng đúng quy định, nếu không nó cũng sẽ sụp đổ".

Cem Erzinli, kỹ sư xây dựng nhận được nhiều lời cảm ơn ở Erzin. Ảnh: New York Times.

Trong khi đó, nhiều cư dân địa phương đã cảm ơn các kỹ sư sau khi vượt qua trận động đất hôm 6/2.

Từ căn hộ ở tầng sáu một tòa chung cư, ông Hasan Aksoy, 39 tuổi, giật mình tỉnh giấc bởi sự rung lắc. Sau vài phút đợi cơn rung lắc chậm lại, ông đưa vợ và hai con ra ngoài. Ngày hôm sau, ông lập tức gọi điện cảm ơn kỹ sư xây dựng tòa nhà Cem Erzinli.

“Trận động đất này là minh chứng cho khả năng của ông ấy. Erzin xứng đáng có thời điểm tỏa sáng”, ông Aksoy nói.

Song một số người khác đã thẳng thừng chỉ trích các lãnh đạo thành phố. “Điều này không liên quan gì đến thị trưởng của chúng tôi”, Seref Vural, một quan chức địa phương, cho biết.

“Lời khoác lác của thị trưởng chỉ khiến những người dân vẫn đang ngủ trên đường phố không thể tiếp cận viện trợ”, ông nói, ám chỉ hàng nghìn cư dân vẫn chưa cảm thấy an toàn khi trở về nhà. Văn phòng thị trưởng từ chối bình luận về vấn đề này.