Khủng hoảng nước trầm trọng, Iran tính sơ tán thủ đô

Đập Amirkabir ở Tehran trơ đáy hôm 11/11. Ảnh: Reuters.

Những ngày gần đây, thủ đô Tehran tràn ngập những tấm biển ghi thông điệp mới: “Thiếu nước” hay “Mùa thu rồi mà vẫn chưa có mưa”.

Câu chuyện này không có gì xa lạ với Erfan Ensani. Vào tuần trước, người đàn ông 39 tuổi này trở về nhà sau một ngày dài làm việc tại khu dệt may của khu chợ trung tâm thành phố, và vòi nước không chảy.

Theo NBC News, Iran đang đối mặt với cuộc khủng hoảng nước tồi tệ nhất trong nhiều thập niên. Chính quyền thậm chí còn cảnh báo kịch bản sơ tán thủ đô 10 triệu dân giữa lúc người dân như Ensani vật lộn ứng phó.

“Chúng tôi không có nước dùng suốt 3 ngày. Vòi nước cạn kiệt. Công ty cấp nước khuyến nghị chúng tôi mua máy bơm để giải quyết vấn đề, và nên mua thêm một bể chứa dự trữ nước. Nhưng rất tốn kém, đặc biệt khi nền kinh tế đang khó khăn như hiện nay”, Ensani chia sẻ.

Ensani kể rằng hầu hết người dân trong tòa nhà đều chán nản và bất lực. Một số người thậm chí đi sang nhà người thân ở thành phố khác để tắm. Các gia đình có trẻ nhỏ còn khó khăn hơn.

Khoảng hai tuần trước, Tổng thống Masoud Pezeshkian cho biết giới chức có khả năng áp đặt những biện pháp mạnh tay nếu cuối tháng 11 vẫn chưa có mưa. “Ngay cả khi phân phối nước theo khẩu phần, nếu trời vẫn không mưa, chúng ta sẽ không có nước. Chúng ta sẽ phải sơ tán Tehran”, ông nói.

Từ tháng 9 chưa có mưa

Trung tâm Dự báo Thời tiết Quốc gia Iran báo cáo lượng mưa trên toàn quốc đã giảm khoảng 89% so với mức trung bình dài hạn, đánh dấu mùa thu khô hạn nhất trong 50 năm. Riêng Tehran đã trải qua 6 năm hạn hán, trong khi nhiệt độ vượt 50 độ C trong mùa hè vừa qua dẫn đến tình trạng mất điện.

Gần đây, tuyết đã rơi trên núi Tochal gần Tehran, nhưng không giúp giảm bớt tình trạng thiếu nước cho các hồ chứa nước của thủ đô. Các hồ chứa nước quanh Tehran hiện chỉ còn 5% dung tích dự trữ, Mohsen Ardakani - người đứng đầu Công ty nước và nước thải vùng Tehran - cho biết. Đập Amir Kabir - một trong 5 hồ chứa nước cung cấp cho thủ đô - chỉ chứa 14 triệu m3 nước, giảm so với 86 triệu m3 của năm 2024.

Theo Newsweek, thủ đô tiêu thụ hàng ngày khoảng gần 3 triệu m3 nước.

Hình ảnh vệ tinh cho thấy mực nước của Đập Latian, ở miền bắc Iran, vào ngày 20/6 và ngày 3/11. Ảnh: Vantor.

Bộ trưởng Năng lượng Abbas Aliabadi cho biết xung đột kéo dài 12 ngày giữa Iran - Israel vào mùa hè năm 2024 cũng làm hư hại cơ sở hạ tầng nước, khiến vấn đề thêm trầm trọng. Hai tuần trước, ông cảnh báo chính phủ có thể phải cắt nước hoàn toàn một số đêm để giải quyết khủng hoảng.

Hãng thông tấn Tasnim đưa tin các lệnh hạn chế sử dụng nước ở Tehran đã bắt đầu hai tuần trước. Còn trong tuần này, ông Aliabadi nói Iran đang sử dụng công nghệ gieo mây với hy vọng tăng lượng mưa, mặc dù công nghệ này vẫn cần mây mới hoạt động được.

Mohammadmahdi Javadianzadeh - Giám đốc Tổ chức Phát triển Công nghệ nước và khí quyển - cho biết giới chức đã gieo mây tại lưu vực hồ Urmia hôm 15/11. Hồ Urmia từng là hồ nước mặn lớn nhất Trung Đông. Nhiều năm hạn hán và quản lý yếu kém đã biến nơi đây thành đồng bằng muối rộng lớn, phản ánh rõ nét thách thức về nước lâu dài và áp lực ngày càng tăng lên tài nguyên thiên nhiên của Iran.

Các tỉnh đông và tây Azerbaijan sẽ là địa điểm gieo mây tiếp theo, khi những khu vực này vẫn còn độ ẩm trong khí quyển.

Khủng hoảng không chỉ gói gọn ở Tehran. Theo Vox, dự trữ nước của Mashhad - thành phố lớn thứ hai Iran - đã giảm xuống dưới 3% dung tích.

Không chỉ là vấn đề tạm thời

Giới phân tích cho rằng hạn hán kéo dài cùng tình trạng tiêu thụ quá mức trong nhiều năm, cùng ngành nông nghiệp kém hiệu quả và quản lý yếu kém đã dẫn tới vấn đề này.

“Tôi không còn gọi vấn đề hiện tại là khủng hoảng nữa. Khủng hoảng là khi tình hình có thể trở lại bình thường vào một thời điểm nào đó. Tuy nhiên, những thiệt hại với hệ sinh thái, thiên nhiên, nhiều lĩnh vực trong nền kinh tế và cơ sở hạ tầng không thể đảo ngược được nữa”, Kaveh Madani - Giám đốc Viện Nước, Môi trường và Sức khỏe thuộc Đại học Liên Hợp Quốc - cho biết.

Nhiều chuyên gia ở Bắc Mỹ, sau nhiều năm nghiên cứu về nguồn cung nước tại Iran, không ngạc nhiên trước tình hình hiện tại.

Trong một nghiên cứu năm 2021 trên tạp chí Scientific Reports, Ali Nazemi - phó giáo sư tại Đại học Concordia - cùng các đồng nghiệp đã nhận định Iran đang khai thác quá mức nước ngầm ở gần 4/5 diện tích đất đai, khiến đất sụt lún và mặn hơn, trong khi các hồ nước mặn biến mất.

Bài nghiên cứu cảnh báo về một cuộc khủng hoảng âm ỉ, có khả năng “tác động không thể đảo ngược với đất đai và môi trường, đe dọa nguồn nước, lương thực và an ninh kinh tế xã hội của đất nước”. Bài nghiên cứu đã dùng dữ liệu công khai từ Bộ Năng lượng Iran đánh giá tình trạng cạn kiệt nước ngầm.

Người dân mua bể chứa nước ở Tehran hôm 17/11. Ảnh: WANA.

Ông Nazemi cho biết tình trạng tồi tệ hơn do các phương pháp tưới tiêu kém hiệu quả và cơ sở hạ tầng nước đô thị cũ kỹ, dễ bị rò rỉ. Còn Amir AghaKouchak - giáo sư kỹ thuật dân dụng và môi trường tại Đại học California, Irvine - nhận định biến đổi khí hậu làm trầm trọng thêm vấn đề, nhưng điều quan trọng nhất là cách thức quản lý việc sử dụng nước.

Iran đặc biệt tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu, đứng thứ 6 trong danh sách các quốc gia dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Hơn 82% diện tích Iran khô hạn hoặc bán khô hạn. Quốc gia này cũng trồng các loại cây trồng cần nhiều nước, và ngành nông nghiệp chiếm tới 90% tổng lượng nước khai thác của quốc gia.

Do chưa có cách giải quyết nhanh chóng cho tình trạng cạn kiệt nước, các quan chức đang đề xuất những giải pháp quyết liệt hơn. Bộ trưởng Năng lượng Iran Abbas Aliabadi cảnh báo sẽ phạt những cá nhân lãng phí nước, đồng thời lưu ý về kế hoạch cắt điện với các hộ gia đình đổ nước vào bể bơi.

Tuy nhiên, ông Madani cho rằng tất cả lựa chọn hiện tại chỉ mang tính tạm thời. “Giải pháp hiệu quả nhất là giảm mức tiêu thụ của người dân. Giới chức cần giành được lòng tin của công chúng, tăng cường tính minh bạch trong hệ thống và chọn kênh truyền thông phù hợp”, ông nói thêm.

“Chính quyền đã biết về vấn đề này trong nhiều năm, nhưng chưa có động thái mạnh mẽ nào. Ở một đất nước giàu tài nguyên như chúng tôi, thật đáng buồn khi chúng tôi không có điện vào mùa hè, còn bây giờ đối mặt với khủng hoảng nước”, Sadegh Razavi - chủ một nhà hàng ở Tehran - chia sẻ.