Trong diễn biến chính trị gây chấn động có thể dẫn đến nhiều hệ lụy, Bắc Kinh đã quyết định xây dựng luật an ninh quốc gia mới thiết kế riêng cho đặc khu hành chính Hong Kong.
Luật mới đưa ra gần một năm sau khi các cuộc biểu tình chống chính quyền ở Hong Kong nổ ra, làm dấy lên lo ngại về số phận của mô hình "một quốc gia hai chế độ" vốn là nền tảng cho sự tự trị của Hong Kong từ năm 1997, theo South China Morning Post.
Dự luật gồm những nội dung gì?
Theo dự thảo "quyết định" được đệ trình tại kỳ họp Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Nhân Đại - quốc hội Trung Quốc) hôm 22/5, luật mới nhằm ngăn chặn, chấm dứt và trừng phạt các hành vi ở Hong Kong đe dọa an ninh quốc gia, bao gồm hoạt động ly khai và lật đổ cũng như can thiệp và khủng bố nước ngoài.
Nhân Đại cũng nhấn mạnh trách nhiệm của lãnh đạo Hong Kong trong bảo vệ an ninh quốc gia, bằng cách triển khai các chương trình quảng bá và giáo dục về vấn đề này, ngăn cấm các hành vi đe dọa an ninh quốc gia và thường xuyên gửi báo cáo cho chính quyền trung ương ở Bắc Kinh.
 |
| Nhân viên an ninh bên ngoài Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh trong ngày khai mạc kỳ họp Nhân Đại thường niên hôm 22/5. Ảnh: AP. |
Ai sẽ thi hành luật?
Vấn đề này vẫn chưa rõ ràng. Song dự thảo quyết định nói trên, tên đầy đủ là "Quyết định của Nhân Đại về việc xây dựng kiện toàn chế độ pháp luật và cơ chế chấp hành để bảo vệ an ninh quốc gia tại đặc khu hành chính Hong Kong", nêu rằng giới chức giám sát an ninh quốc gia có liên quan tại Bắc Kinh có thể thành lập các tổ chức ở Hong Kong nếu cần thiết.
Quy định này ngụ ý các đặc vụ của Bắc Kinh sẽ có quyền hành pháp tại thành phố.
"Khi có sự can thiệp của nước ngoài, đó không phải là điều mà các ban ngành của Hong Kong có thể tự giải quyết", Ip Kwok-him, một đại biểu Nhân Đại của Hong Kong, nói.
Một số chính trị gia ủng hộ thiết chế có tên tuổi - bao gồm cựu phó chủ tịch Ủy ban Luật Cơ bản Elsie Leung Oi-sie - nói rằng ngay cả khi các tổ chức của đại lục được thành lập tại Hong Kong, nhân sự của họ vẫn sẽ bị ràng buộc bởi luật pháp địa phương.
Luật được ban hành ra sao và khi nào?
Theo Điều 18 của Luật Cơ bản, văn bản được xem là hiến pháp của Hong Kong, luật quốc gia chỉ có thể được áp dụng tại Hong Kong nếu chúng được liệt kê trong Phụ lục III của Luật Cơ bản và liên quan đến quốc phòng, đối ngoại hoặc "các vấn đề khác ngoài giới hạn" tự trị của thành phố.
Luật quốc gia sau đó hoặc sẽ được ban hành - tự động có hiệu lực - hoặc sẽ được áp dụng thông qua luật địa phương. Bắc Kinh đã chọn cách đầu, về cơ bản là qua mặt LegCo.
Nhân Đại dự kiến bỏ phiếu về dự thảo quyết định nói trên vào cuối kỳ họp thường niên đang diễn ra, có khả năng vào ngày 28/5. Quyết định sau đó sẽ được chuyển đến Ủy ban Thường vụ Nhân Đại, nơi sẽ vạch ra nội dung chi tiết của dự luật an ninh. Dự luật sau đó sẽ được giới thiệu trong cuộc họp hai tháng một lần của Ủy ban Thường vụ Nhân Đại vào đầu tháng 6.
Tam Yiu-chung, đại diện duy nhất của Hong Kong trong Ủy ban Thường vụ Nhân Đại, cho biết họ thường phải mất một hoặc hai cuộc họp kéo dài cả tuần để thông qua một luật, nghĩa là luật an ninh mới có thể được thông qua vào tháng 6 hoặc tháng 8.
 |
| Kế hoạch của Bắc Kinh được công bố sau gần một năm Hong Kong chao đảo vì các cuộc biểu tình. Ảnh: SCMP. |
Lo lắng của phe phản đối là gì?
Các chính trị gia đối lập cho biết kế hoạch của Bắc Kinh không tạo ra không gian để thảo luận hay đàm phán ở Hong Kong về việc dự luật này nên được soạn thảo ra sao. Họ cảnh báo luật sẽ tương đương với việc chấm dứt mô hình "một quốc gia, hai chế độ" khi cho phép Bắc Kinh thiết lập hệ thống pháp lý mới tại Hong Kong.
Nghị viên kỳ cựu của phe dân chủ tại Hong Kong, Lee Cheuk-yan, bày tỏ nỗi lo rằng các tội danh có thể bị cáo buộc một cách tùy tiện.
Một số tổ chức kinh doanh nước ngoài - bao gồm Phòng Thương mại Mỹ tại Hong Kong - đã cảnh báo luật mới sẽ làm tổn hại đến vị thế trung tâm tài chính toàn cầu của thành phố này.
Vì sao Hong Kong chưa ban hành luật an ninh riêng từ khi chuyển giao?
Điều 23 của Luật Cơ bản yêu cầu chính quyền Hong Kong ban hành luật an ninh quốc gia của riêng mình.
Song nỗ lực triển khai Điều 23 vào năm 2003 đã bị gác lại sau khi khoảng nửa triệu người đã xuống đường phản đối, vì sợ rằng việc này sẽ hạn chế các quyền và sự tự do của họ.
Sau đó, các chính quyền ở Hong Kong đã tránh việc tái khởi động quá trình này, trong đó lãnh đạo đương nhiệm Lâm Trịnh Nguyệt Nga nói cần có "một môi trường thuận lợi" để giải quyết vấn đề gây tranh cãi này.
Vì sao xúc tiến luật dù biết có thể bị phản ứng dữ dội?
Luật mới được đưa ra gần một năm sau bất ổn xã hội chưa từng có - được kích hoạt bởi dự luật dẫn độ nay đã bị rút lại - với các cuộc biểu tình chống chính quyền ngày càng dữ dội nổ ra ở Hong Kong vào tháng 6 năm ngoái.
Các chính trị gia và người biểu tình cũng đã vận động sự ủng hộ của quốc tế thông qua các chuyến đi nước ngoài và các chiến dịch trên mạng. Việc này là cái gai trong mắt Bắc Kinh, vốn coi đây là hình thức can thiệp của nước ngoài.
Tháng 11/2019, Mỹ đã ban hành Đạo luật Nhân quyền và Dân chủ Hong Kong, cho phép Washington đình chỉ quy chế giao thương đặc biệt mà Hong Kong được hưởng, dựa trên xác nhận hàng năm của Bộ Ngoại giao Mỹ về việc liệu thành phố có đang duy trì sự tự trị đúng mức theo thể chế "một quốc gia, hai chế độ" hay không.
Tại Hong Kong, phe dân chủ, vốn giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử hội đồng cấp quận vào tháng 11, đang tiến hành chiến dịch "35+" để giành quyền kiểm soát cơ quan lập pháp 70 ghế trong cuộc bầu cử tháng 9 và ngăn cản mọi dự luật mà chính quyền đề xuất.
Chính trong bối cảnh đó, Bắc Kinh quyết định phải can thiệp vì sẽ rất khó khăn để chính quyền địa phương tự mình ban hành luật đã bị trì hoãn lâu nay giữa lúc tình hình "ngày càng xấu đi".
Hong Kong vẫn cần phải xây dựng luật an ninh quốc gia riêng?
Câu trả lời là có, theo quyết định nói trên của Nhân Đại. Quyết định nhấn mạnh rằng chính quyền địa phương vẫn có trách nhiệm lập hiến để triển khai Điều 23 càng sớm càng tốt, và luật này không thể mâu thuẫn với phiên bản do Bắc Kinh soạn thảo.
Điều 23 quy định rằng luật an ninh quốc gia phải nghiêm cấm các hành vi "phản quốc, ly khai, nổi loạn, lật đổ chính quyền nhân dân trung ương, hoặc đánh cắp bí mật nhà nước", cũng như ngăn chặn "các tổ chức hoặc cơ quan chính trị của địa phương thiết lập quan hệ với các tổ chức hoặc cơ quan chính trị nước ngoài".
Luật mà Bắc Kinh đề ra nghiêm cấm các hành vi ly khai, lật đổ, can thiệp nước ngoài và cuối cùng là khủng bố.
Giáo sư Simon Young Ngai-man, trường luật Đại học Hong Kong, nói việc ban hành luật an ninh quốc gia là đáng báo động, nói rằng việc này làm suy yếu ý tưởng lập pháp rõ ràng rằng "các yêu cầu của Điều 23 phải Hong Kong 'tự mình' ban hành và không bị chính quyền trung ương áp đặt từ trên xuống".
Đó có thể là lời giải thích về việc tại sao Bắc Kinh liên tục nói luật an ninh của họ khác với Điều 23.
"Một sự thay thế hoàn toàn [cho Điều 23] cũng có nghĩa là sửa đổi Luật Cơ bản, bao gồm các thủ tục phức tạp", một đại biểu Nhân Đại nói với điều kiện giấu tên nói.
 |
| Nhà hoạt động Hoàng Chi Phong, lãnh đạo Phong trào Dù vàng năm 2014, có thể bị nhắm đến theo luật an ninh mới. Ảnh: AFP. |
Ai có thể bị ảnh hưởng bởi luật mới?
Các nhà hoạt động xã hội tại thành phố tỏ ra bi quan rằng một số tổ chức sẽ không được phép tồn tại theo luật mới, theo nhà lập pháp Tanya Chan. Bà cũng cảnh báo luật cũng có thể được sử dụng để ngăn cản các nhà hoạt động đối lập tranh cử trong các cuộc bầu cử ở địa phương.
Luật có lẽ cũng sẽ đi ngược lại những người thúc đẩy chủ nghĩa địa phương hoặc ủng hộ độc lập.
Một số học giả cho rằng luật có thể ảnh hưởng đến nhà hoạt động trẻ Hoàng Chi Phong và đảng Demosisto của anh. Trong những năm qua, cả hai đã dẫn dắt các nỗ lực vận động quốc tế của xã hội dân sự Hong Kong.
Chuyên gia luật Simon Young Ngai-man của Đại học Hong Kong cũng cảnh báo luật an ninh quốc gia sẽ không cho phép các tổ chức phi chính phủ cũng như các chính phủ nước ngoài tổ chức hoạt động.
