Gần hai năm kể từ sau cuộc tấn công ngày 7/10/2023 khiến hơn 1.200 người Israel thiệt mạng, tiến trình ngừng bắn tại Gaza đang bước vào thời điểm bản lề. Thỏa thuận đình chiến do Mỹ làm trung gian và được Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (LHQ) thông qua vào tháng 10 đã giúp chấm dứt các đợt không kích của Israel cũng như mở ra một lộ trình an ninh mới cho Dải Gaza.
Giai đoạn đầu của thỏa thuận bao gồm trao đổi con tin và tù nhân, thiết lập tuyến ngừng bắn và rút quân tương đối của Israel. Tuy nhiên, các cáo buộc vi phạm từ cả hai phía, bao gồm các cuộc không kích của Israel khiến hơn 370 người Palestine thiệt mạng kể từ khi đình chiến có hiệu lực, đã khiến giai đoạn này trở nên phức tạp hơn dự kiến.
Dù vậy, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu khẳng định: “Chúng tôi sắp hoàn tất giai đoạn đầu và cần bảo đảm kết quả tương tự ở giai đoạn hai”.
Các tuyên bố của Hamas và Israel
Ông Bassem Naim, thành viên cấp cao Cục Chính trị Hamas, nói rằng tổ chức này sẵn sàng thảo luận về tương lai kho vũ khí của họ như một phần của giai đoạn hai trong thỏa thuận ngừng bắn.
“Chúng tôi rất cởi mở trong việc tìm cách xử lý vũ khí: đóng băng, cất giữ hoặc đặt dưới bảo đảm của các bên Palestine để không sử dụng trong thời gian đình chiến”, ông Naim nói với AP.
Tuy nhiên, Hamas khẳng định việc này chỉ có thể diễn ra trong một lộ trình rộng hơn hướng đến giải pháp chính trị dài hạn, bao gồm thảo luận về một nhà nước Palestine.
“Chúng tôi giữ quyền kháng chiến, nhưng sẵn sàng tham gia một tiến trình toàn diện và nghiêm túc, có thể kéo dài 5-10 năm”, ông Naim nhấn mạnh.
 |
| Ông Bassem Naim, thành viên cấp cao Cục Chính trị Hamas. Ảnh: Reuters. |
Việc Hamas đưa ra khả năng “đóng băng” vũ khí được xem là thay đổi quan trọng so với lập trường cứng rắn trước đây, khi lãnh đạo tổ chức nhiều lần bác bỏ yêu cầu giải giáp từ Israel.
Giới quan sát nhận định rằng giai đoạn hai của thỏa thuận được đánh giá phức tạp hơn nhiều, bao gồm các nội dung then chốt như triển khai lực lượng ổn định quốc tế, hình thành uy ban kỹ trị Palestine, đợt rút quân mở rộng của Israel và tiến trình giải giáp Hamas.
Một hội đồng quốc tế do Tổng thống Mỹ Donald Trump đứng đầu được cho là sẽ giám sát toàn bộ tiến trình. Tuy nhiên, bản kế hoạch 20 điểm được ông Trump đề xuất vẫn còn mơ hồ về trình tự và thời gian thực hiện, khiến việc đàm phán chi tiết kéo dài, theo Politico.
Hamas khẳng định họ chấp nhận lực lượng quốc tế “giám sát biên giới và ghi nhận vi phạm” song phản đối việc lực lượng này có quyền lực hoạt động sâu trong nội địa Gaza.
“Chúng tôi chào đón lực lượng Liên Hợp Quốc giám sát nhưng không chấp nhận bất kỳ quyền hạn nào ảnh hưởng đến chủ quyền lãnh thổ Palestine”, ông Naim nói.
Cùng lúc đó, Tướng Eyal Zamir, Tổng tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) phát biểu trong chuyến thăm Beit Hanoun và Jabaliya ở Dải Gaza rằng phòng tuyến "đường vàng" hiện là biên giới mới của Israel, theo Times of Israel.
 |
| Tướng Eyal Zamir (trái), Tổng tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF). Ảnh: Reuters. |
"Đường vàng" là dải đánh dấu khu vực IDF chưa rút quân, được quy định theo thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas từ ngày 10/10.
Tướng Zamir nói rằng IDF hiện đã nắm quyền "kiểm soát hoạt động trên các khu vực rộng lớn của Dải Gaza", đồng thời tuyên bố lực lượng Israel "sẽ vẫn" ở lại những khu vực này.
Kịch bản giai đoạn 2
Trong một diễn biến khác, tại cuộc họp báo chung với Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Thủ tướng Netanyahu khẳng định yêu cầu trọng tâm của Israel trong giai đoạn hai vẫn không thay đổi: Hamas phải giải giáp.
“Điều quan trọng là Hamas phải tuân thủ cam kết giải giáp và để Gaza được phi quân sự hóa”, thủ tướng Israel nói.
Ông Merz, lãnh đạo châu Âu đầu tiên thăm Israel sau khi Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) ra lệnh bắt Thủ tướng Netanyahu, cũng cho rằng tiến trình hòa bình phải tiếp tục sang giai đoạn ba sau khi hoàn thành giai đoạn hai.
 |
| Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Ảnh: Reuters. |
Trong giai đoạn đầu của thỏa thuận ngừng bắn, Hamas đã trả tự do 20 con tin Israel cuối cùng còn sống để đổi lấy khoảng 2.000 tù nhân Palestine. Israel cũng đã rút về tuyến đình chiến nhưng vẫn kiểm soát 58% diện tích Gaza, theo Politico.
Một điểm nghẽn khác là vai trò của lực lượng ổn định quốc tế (ISF). Theo nghị quyết 2803 của LHQ, lực lượng này sẽ đặt dưới sự chỉ đạo của “Hội đồng Hòa bình” do ông Trump đứng đầu. Tuy nhiên, thông số cụ thể về thành phần, quyền hạn hay địa bàn hoạt động vẫn chưa được thống nhất.
Israel úp mở rằng có thể cân nhắc “các phương án thay thế” cho mô hình ISF, trong khi chưa đưa ra chi tiết cụ thể. Hamas phản đối việc ISF đảm nhiệm vai trò giải giáp, gọi đó là chuyện “không thể chấp nhận”.
Một trở ngại khác là việc mở cửa trở lại Rafah, vốn là cửa khẩu duy nhất của Gaza với thế giới bên ngoài không qua Israel. Dù Tel Aviv tuyên bố sẵn sàng mở cửa để người dân rời khỏi Gaza, Palestine và Ai Cập lo ngại đây là kế hoạch ép người Palestine di tản vĩnh viễn. Hamas cáo buộc Israel không tuân thủ cam kết về tiếp cận nhân đạo và để thị trường tư nhân chiếm dụng phần lớn hàng hóa, khiến đa số người dân Gaza tiếp tục rơi vào tình trạng thiếu ăn và không nơi trú.
Trên trường quốc tế, ICC đang xem xét cáo buộc Israel phạm tội diệt chủng, trong khi ông Netanyahu gọi các cáo buộc này là “ngụy tạo” và được đưa ra bởi “một công tố viên tham nhũng”. Cùng lúc, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) cũng đang xem xét cáo buộc tội ác diệt chủng liên quan chiến dịch quân sự tại Gaza.
Bất chấp sức ép quốc tế, ông Netanyahu tiếp tục phản đối thành lập nhà nước Palestine và không loại trừ khả năng sáp nhập Bờ Tây.
Vấn đề Trung Đông
Mục Thế giới giới thiệu cuốn sách "Châu Phi - Trung Đông: Những vấn đề chính trị và kinh tế nổi bật". Cuốn sách giới thiệu cuộc cải cách thể chế chính trị và kinh tế ở châu Phi và Trung Đông từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay. Cuốn sách bao trùm nhiều vấn đề về sắc tộc, khả năng giải quyết mâu thuẫn sắc tộc, tôn giáo, chính sách của các nước lớn, dầu mỏ, khí đốt ở hai khu vực này...
