Gen Z được ví như thế hệ sinh trưởng trên Hỏa tinh

Cuốn sách Thế hệ lo âu nằm trong danh sách tác phẩm nổi bật của Goodreads 2024.

Trong cuốn sách Thế hệ lo âu, tác giả Jonathan Haidt đã ví von rằng Gen Z như những người đầu tiên sinh trưởng trên Hỏa tinh. Lý do nằm ở sự khác biệt rõ rệt trong cách thế hệ này trưởng thành, phá vỡ những quy tắc và lề thói vốn quen thuộc từ trước. Gen Z lớn lên trong một môi trường được định hình bởi mạng xã hội, thực tế ảo và công nghệ số, những yếu tố mà Haidt gọi là “vũ trụ thay thế”.

Một chiếc điện thoại thông minh trong túi đã trở thành "cánh cửa" để thế hệ trẻ thoát ly khỏi thế giới thực. Qua đó, họ bước vào không gian mạng - một nơi đầy hấp dẫn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều bất ổn. Ở đó, Gen Z dành hàng giờ lướt qua hình ảnh, video, và các nội dung từ bạn bè hoặc những người xa lạ. “Thuật toán mạng xã hội được thiết kế để giữ chân họ càng lâu càng tốt, nhưng đổi lại, thời gian dành cho gia đình, bạn bè, hay các hoạt động giao tiếp xã hội trực tiếp lại giảm sút nghiêm trọng”, tác giả Jonathan Haidt viết.

Trong quá trình phát triển, các mối quan hệ xã hội đóng vai trò cực kỳ quan trọng, đặc biệt với lứa tuổi thanh thiếu niên. Tuy nhiên, để duy trì sự chấp nhận từ bạn bè, Gen Z buộc phải liên tục xây dựng và quản lý "dấu ấn trực tuyến". Nỗi sợ hãi bị chỉ trích hoặc bẽ mặt trên mạng khiến nhiều bạn trẻ lao vào cuộc đua không ngừng nghỉ nhằm duy trì sự hiện diện của mình. Sự phụ thuộc này không chỉ làm suy giảm các kỹ năng xã hội thực tế mà còn khiến họ ít có cơ hội trải nghiệm những thử thách cần thiết cho sự trưởng thành toàn diện.

Quá trình chuyển giao từ "tuổi thơ gắn liền với vui chơi" sang "tuổi thơ gắn liền với điện thoại" bắt đầu từ cuối những năm 1980. Đến giữa thập niên 2010, hầu hết thanh thiếu niên đều sở hữu một thiết bị thông minh. Trẻ em không còn nhiều cơ hội tham gia các hoạt động ngoài trời hoặc vui chơi tự do. Điều này cản trở khả năng rèn luyện kỹ năng đối mặt với thử thách, vốn cần thiết cho sự phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần.

Sự thiếu hụt trong tương tác thực tế không thể được bù đắp hoàn toàn bởi các kết nối ảo. Nguy hiểm hơn, trẻ em và thanh thiếu niên có xu hướng tiếp cận với những nội dung không phù hợp, thậm chí độc hại, trên không gian mạng. Sự “Tái thiết lập Vĩ đại” mà tác giả Haidt đề cập chính là sự thay đổi toàn diện trong cách trẻ em trưởng thành, với việc thay thế các cộng đồng nhỏ truyền thống bằng một thế giới ảo khó kiểm soát.

Gen Z, như những nhà tiên phong trên “Hỏa tinh”, đang phải đối mặt với áp lực kép: Sự gián đoạn trong các giá trị truyền thống và những rủi ro từ thế giới số. Họ chính là thế hệ thử nghiệm cho một mô hình trưởng thành hoàn toàn mới, đặt ra những câu hỏi sâu sắc về tương lai của con người trong kỷ nguyên công nghệ.