Dù sự kiện Mỹ tiêu diệt thủ lĩnh Al Qaeda Ayman al-Zawahiri không ảnh hưởng tới các nhánh khác của nhóm khủng bố trên thế giới, việc này vẫn có thể châm ngòi cho tiến trình thay đổi thủ lĩnh đầy gian nan.
Trước kia, Ayman al-Zawahiri không có sức hút và tầm ảnh hưởng lớn như người tiền nhiệm Osama bin Laden - chủ mưu vụ tấn công ngày 11/9/2001 tại Mỹ.
Nhưng sau khi lực lượng đặc nhiệm Mỹ tiêu diệt bin Laden ở Pakistan vào năm 2011, ông ta đã đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích tổ chức này phân tán quyền lực, khiến các nhánh của Al Qaeda “mọc rễ” khắp nơi trên thế giới.
Trong đó phải kể đến nhóm al-Shabab vẫn kiểm soát một vùng nông thôn rộng lớn ở Somalia, JNIM hoạt động ở Tây Phi, đặc biệt là Mali, và cả Al Qaeda tại tiểu lục địa Ấn Độ (AQIS), theo South China Morning Post.
“Ông ta chấp nhận những nhân vật mới trong mạng lưới Al Qaeda”, Hans-Jakob Schindler - Giám đốc Dự án chống chủ nghĩa cực đoan và cựu cố vấn Liên Hợp Quốc - cho biết. “Đây (việc thủ lĩnh bị tiêu diệt) như một đòn giáng mạnh vào Al Qaeda. Tuy nhiên, điều đó cũng không ngăn được những thứ” mà các nhánh của Al Qaeda đã lên kế hoạch.
Giới phân tích chỉ ra một số “ứng viên” tiềm năng có thể kế nhiệm Ayman al-Zawahiri.
Lính trung thành của Osama bin Laden
Đứng đầu danh sách phải kể đến Saif al-Adel - cựu biệt kích Ai Cập và một trong những người còn sống thuộc "thế hệ sáng lập" Al Qaeda. Có thông tin cho biết người này đang ở Iran.
Adel gia nhập Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập vào những năm 1980. Người này từng bị bắt nhưng sau đó được trả tự do. Ông ta đến Afghanistan rồi gia nhập Al Qaeda.
Adel là lính trung thành của Osama bin Laden trước khi trở thành thủ lĩnh lâm thời của Al Qaeda vào năm 2011. Ông giúp Zawahiri có quá trình kế vị suôn sẻ vì đó là mong muốn của bin Laden, dù chính Adel có thể là lựa chọn tốt hơn vào thời điểm đó, khi sức ép cạnh tranh từ ISIS ngày càng lớn trong những năm tiếp theo, theo CNN.
Adel chỉ có một vài bức ảnh chụp. Người này được cho là đã giả chết khi còn ở độ tuổi 20. Tình trạng của Adel tại Iran cũng không rõ ràng: Đôi khi ông ta bị giam giữ, có lúc bị quản thúc tại gia, và đôi khi được tự do.
 |
| Chân dung Saif al-Adel. Ảnh: FBI. |
Rita Katz - Giám đốc và người đồng sáng lập SITE Intelligence Group - nói thông tin về nơi ở của Adel rất khan hiếm, nhưng nhấn mạnh ông khá chắc Adel vẫn ở Iran. Giới quan sát cho rằng Adel đã sống ở đây khoảng 2 thập niên.
“Có tin đồn ông ta mãn hạn tù ở Iran và chuyển đến Syria. Tuy nhiên, thông tin không có nhiều”, bà Katz nói.
Ali Soufan, cựu đặc nhiệm FBI, mô tả Adel là "trùm cuối" nội gián, nắm trong tay nhiều mối quan hệ trên nhiều quốc gia và là chiến lược gia sắc sảo. Ông Soufan cho rằng Adel đóng "vai trò trung tâm từ vụ Black Hawk Down ở Somalia, đánh bom Đại sứ quán Mỹ ở Đông Phi tới vụ tấn công liều chết nhằm vào tàu khu trục Mỹ USS Cole".
Dấu hỏi lớn
Một thành viên khác là Abu Abd al-Karim al-Masri. Al-Masri là người tham gia lãnh đạo nhóm thánh chiến Syria Hurras al-Din và được cho là đang ở Syria.
“Dù Zawahiri không tham gia vào hoạt động hàng ngày tại các nhánh, ông ta vẫn có một đặc điểm cần thiết là sự nổi tiếng và thâm niên. Nguyên nhân là tất cả người đứng đầu tại các nhánh cần thề trung thành với lãnh đạo mới”, ông Schindler nói. “Do đó, việc thay thế Zawahiri sẽ gặp thách thức”.
Một báo cáo của chuyên gia Liên Hợp Quốc hồi đầu năm cho thấy những người có khả năng tranh giành vị trí lãnh đạo Al Qaeda có thể tới từ các nhánh ở châu Phi. Báo cáo đề cập tới ba người: Abdal-Rahman al-Maghrebi - con rể của Zawahiri; Yazid Mebrak, người đứng đầu AQIM và Ahmed Diriye, thủ lĩnh Shabaab ở Somalia.
 |
Ayman al-Zawahri (trái) cùng với Osama bin Laden ở Khost, Afghanistan năm 1998. Ảnh: AP. |
Đối với Al Qaeda, việc bổ nhiệm một thủ lĩnh từ châu Phi sẽ là bước nhảy vọt về thông lệ vì các nhân vật cấp cao của tổ chức khủng bố này tại Ai Cập và Saudi Arabia thường xem nhẹ các nhánh ở châu Phi, theo một số cựu thành viên của Al Qaeda.
Trung tâm Soufan - tổ chức nghiên cứu an ninh có trụ sở tại Mỹ - cho biết việc một số nhân vật của Al Qaeda bị tiêu diệt trong những năm gần đây đã khiến mạng lưới này “dần cạn kiệt những người ‘kế vị’ tiềm năng”.
Al Qaeda mới chỉ có hai thủ lĩnh và tình hình hiện tại của Shura (hội đồng cầm quyền của tổ chức này) vẫn chưa rõ. Chính Zawahiri cũng mất nhiều thời gian để có được lời thề trung thành từ các thành viên trong hội đồng. Giới phân tích đánh giá Shura có thể mất vài tuần để tuyên bố danh tính thủ lĩnh thứ 3.
Bà Rita Katz cho biết người lãnh đạo tiếp theo của Al Qaeda là "câu hỏi lớn" sau khi Zawahiri bị tiêu diệt.
“Tình hình hiện tại không giống như khi Osama bin Laden bị giết. Rất nhiều nhân vật cấp cao của tổ chức này đã chuyển đến Syria, và cũng có nhiều người đã bị tiêu diệt khi tới đây”, bà nói.
Số lượng thủ lĩnh tiềm năng đã giảm dần trong những năm qua, đặc biệt là với cái chết của Hamza, con trai bin Laden, và vụ tiêu diệt nhân vật cấp cao Mohammed al Masri tại Iran.
Giới lãnh đạo của Al Qaeda ở bán đảo Arab cũng suy tàn vì hoạt động của Mỹ và Saudi Arabia.
Tổ chức Soufan nhận định sự hiện diện lâu dài của Adel ở Iran, nơi đại đa số người dân theo dòng Hồi giáo Shiite, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến vị thế của ông trong lòng một số nhóm nhất định.
Trong khi đó, các thành viên trẻ của Al Qaeda có thể thích tuýp lãnh đạo như Masri, người khi ở Syria đã "tích cực lôi kéo quan hệ, tuyển mộ tân binh tiềm năng ở những địa phương thuộc các khu vực chìm trong nội chiến và nổi dậy”.
"Lựa chọn thủ lĩnh tiếp theo của Al Qaeda sẽ khiến ta hiểu rõ hơn về kế hoạch của tổ chức này trong tương lai", Soufan kết luận.
