Thương mại điện tử tăng tốc, hàng giả bám theo
Chia sẻ tại tọa đàm “Chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử” do tạp chíTiếp thị và Gia đình vừa tổ chức, ông Nguyễn Văn Thành - đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương - cho biết, quy mô thị trường thương mại điện tử dự kiến đạt 30-31 tỷ USD trong năm nay, chiếm hơn 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa. Tuy nhiên, song hành với đà tăng trưởng này là sự gia tăng nhanh chóng của hàng giả, hàng kém chất lượng và các hành vi xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng trên không gian số.
Việc mua sắm trực tuyến đã trở thành thói quen phổ biến của người dân. Một khảo sát gần đây cho thấy 100% người tham gia từng mua hàng online, phản ánh mức độ thâm nhập sâu rộng của thương mại điện tử vào đời sống. Nhưng đi kèm sự tiện lợi là những rủi ro ngày càng rõ nét, khi có tới 70% người tiêu dùng cho biết họ không hài lòng vì sản phẩm nhận được không đúng quảng cáo, chất lượng kém hoặc là hàng giả.
 |
| Tốc độ mở rộng nhanh khiến thương mại điện tử trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho gian lận thương mại nếu thiếu các công cụ quản lý phù hợp. Ảnh: Lộc Liên. |
Trong bối cảnh đó, Luật Thương mại điện tử vừa được Quốc hội thông qua ngày 10/12 và sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 được xem là bước hoàn thiện quan trọng về hành lang pháp lý. Ông Nguyễn Văn Thành cho biết luật mới lần đầu tiên đặt ra yêu cầu rõ ràng đối với các nền tảng xuyên biên giới và các sàn có giao diện, ngôn ngữ hướng tới người tiêu dùng Việt Nam, buộc phải đăng ký, lưu trữ dữ liệu giao dịch và chịu sự điều tiết của pháp luật Việt Nam.
Đây được coi là nền tảng pháp lý để xử lý các tranh chấp phát sinh, đồng thời tăng trách nhiệm của các sàn trong việc bảo vệ người tiêu dùng.
Một điểm đáng chú ý là hoạt động bán hàng qua livestream - hình thức đang đóng góp doanh thu lớn cho nhiều nền tảng. Theo quy định mới, các nội dung livestream và dữ liệu giao dịch phải được lưu trữ trong thời gian dài để phục vụ công tác kiểm tra, đối soát khi phát sinh tranh chấp. Các sàn cũng phải chủ động kiểm duyệt thông tin hàng hóa và nhanh chóng gỡ bỏ nội dung vi phạm khi có yêu cầu từ cơ quan chức năng.
Theo ông Nguyễn Văn Thành, nếu chỉ ban hành luật mà thiếu sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng thì rất khó kéo giảm hàng giả trên môi trường số.
Lấy người tiêu dùng làm “tai mắt”
Từ góc độ quản lý thị trường, ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương - thẳng thắn thừa nhận trách nhiệm, khi tình trạng vi phạm trên không gian mạng vẫn ở mức cao và chưa được kiểm soát triệt để.
Theo ông Linh, khác với mô hình kinh doanh truyền thống, thương mại điện tử khiến danh tính người bán và địa điểm giao dịch trở nên khó xác định. Người mua có thể đặt hàng ở bất cứ đâu, trong khi không biết rõ ai là người bán, hàng hóa được lưu trữ ở đâu. Chính sự “vô hình” này tạo ra khoảng trống lớn cho hàng giả, hàng nhái và các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Thách thức càng lớn hơn khi nhiều nền tảng mạng xã hội và sàn thương mại điện tử vận hành xuyên biên giới, chịu sự điều chỉnh của pháp luật nước ngoài. Nếu thiếu sự hợp tác từ các đơn vị vận hành nền tảng, việc truy vết và xử lý đối tượng vi phạm gần như rơi vào bế tắc.
Trong khi đó, mô hình kinh doanh đang dịch chuyển mạnh từ chợ truyền thống, cửa hàng vật lý sang môi trường số, không chỉ với hàng tiêu dùng mà cả những nhóm hàng đặc thù như dược phẩm, hóa chất. Điều này buộc lực lượng quản lý phải thay đổi tư duy và phương thức hành động.
 |
| Ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước - Bộ Công Thương. Ảnh: Lộc Liên. |
Theo lãnh đạo Bộ Công Thương, một trong những giải pháp cốt lõi là buộc người bán trên các nền tảng số phải được định danh. Khi danh tính được xác thực, người bán không chỉ chịu trách nhiệm về chất lượng hàng hóa mà còn phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế và tuân thủ các quy định về sở hữu trí tuệ. Các chế tài xử phạt trên không gian mạng cũng sẽ được nâng cao nhằm tăng tính răn đe.
Trong bối cảnh lực lượng quản lý thị trường còn mỏng so với quy mô hàng triệu người bán online, cơ quan chức năng đang chuyển sang “tư duy ngược”. Theo đó, người tiêu dùng và doanh nghiệp được khuyến khích chủ động phát hiện, khiếu nại và báo cáo vi phạm thông qua các công cụ trực tuyến. Những phản hồi này trở thành nguồn dữ liệu quan trọng giúp cơ quan quản lý vào cuộc kịp thời.
Song song với hoàn thiện pháp lý, công nghệ được xác định là “vũ khí” then chốt. Các giải pháp truy xuất nguồn gốc, hệ thống cảnh báo sớm và phân tích dữ liệu đang được triển khai để phát hiện sớm dấu hiệu gian lận. Từ năm 2026, một số nhóm hàng có nguy cơ rủi ro cao dự kiến sẽ phải bắt buộc khai báo và truy xuất nguồn gốc.
Theo các chuyên gia, cuộc chiến chống hàng giả trên môi trường số không chỉ là bài toán thực thi pháp luật, mà còn là phép thử đối với năng lực quản trị của nền kinh tế số. Khi luật pháp, công nghệ và người tiêu dùng cùng vào cuộc, thương mại điện tử Việt Nam mới có thể phát triển bền vững, minh bạch và an toàn hơn cho người mua.
