Các cuộc đàm phán giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và các đặc phái viên Mỹ trong ngày 2/12 đã không tạo ra bất kỳ đột phá nào liên quan đến một thỏa thuận hòa bình tiềm năng cho Ukraine. Trợ lý Điện Kremlin Yuri Ushakov thẳng thắn thừa nhận rằng những “vấn đề lãnh thổ” còn bỏ ngỏ vẫn là lực cản lớn nhất.
Phát biểu này dường như ám chỉ đến tuyên bố chủ quyền của Moscow đối với toàn bộ tỉnh Donetsk ở miền đông Ukraine sau cuộc trưng cầu dân ý năm 2022. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết trên Fox News rằng giao tranh hiện nay chủ yếu tập trung ở khoảng 20% diện tích Donetsk, tương đương hơn 5.000 km², khu vực mà Nga vẫn chưa nắm quyền kiểm soát.
Tầm quan trọng của Donetsk
 |
| Quân đội Ukraine trên chiến trường. Ảnh: Reuters |
Donetsk từ lâu là trái tim công nghiệp của Ukraine. Khu vực này từng đóng góp hơn một nửa sản lượng than, gang, thép thành phẩm và than cốc của cả nước, trước khi chiến tranh tàn phá nhiều mỏ và nhà máy. Ngoài công nghiệp nặng, Donetsk còn sở hữu trữ lượng đất hiếm, titan và zirconi - những nguồn tài nguyên mang giá trị chiến lược to lớn cho bất kỳ quốc gia nào nắm quyền kiểm soát.
Phần lãnh thổ Donetsk mà Nga vẫn mong muốn kiểm soát bao gồm hai đô thị trọng yếu: Sloviansk và Kramatorsk - “thành phố pháo đài” đã trở thành trung tâm chỉ huy và hậu cần của quân đội Ukraine kể từ năm 2014. Hai thành phố này nằm trong một vành đai phòng thủ dày đặc bao gồm chiến hào, công sự, chướng ngại vật chống tăng, boongke và bãi mìn. Đây là những mắt xích sống còn trong hệ thống phòng thủ nhiều tầng lớp ở miền đông Ukraine.
Địa hình bằng phẳng, trải dài với những cánh đồng rộng lớn tại Donetsk giúp Nga dễ dàng mở các mũi tiến công vào sâu trong Ukraine. Nếu phòng tuyến tại Sloviansk và Kramatorsk bị xuyên thủng, nguy cơ Moscow tiến thẳng tới hữu ngạn sông Dnipro sẽ tăng lên đáng kể.
Tổng thống Volodymyr Zelensky nhiều lần khẳng định rằng việc nhượng bộ Donetsk cho Nga là bất hợp pháp nếu không có trưng cầu dân ý. Ông cảnh báo rằng điều đó chẳng khác nào mở đường cho các cuộc tấn công sâu hơn của Nga trong tương lai. Kyiv lo ngại rằng Moscow sẽ tận dụng thời gian ngừng bắn để tái vũ trang và một lần nữa sử dụng Donetsk như bàn đạp để tấn công phần lãnh thổ phía tây Ukraine.
Các cuộc khảo sát gần đây của Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv cho thấy đa số người Ukraine phản đối mọi hình thức nhượng bộ lãnh thổ. Các quan chức Ukraine, bao gồm cả Tổng thống Zelensky, đều bác bỏ kịch bản từ bỏ đất đai như một phần của thỏa thuận hòa bình. Ông Zelensky nhấn mạnh rằng ông không có quyền “trao đổi” lãnh thổ, bởi đất đai thuộc về quốc gia, không phải tài sản của một cá nhân hay chính quyền.
Hiến pháp Ukraine quy định mọi thay đổi về biên giới phải được quyết định thông qua trưng cầu dân ý toàn quốc, chỉ được triệu tập nếu thu thập đủ chữ ký của 3 triệu cử tri trên ít nhất 2/3 số tỉnh thành.
Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai chỉ trích lập trường này, cho rằng yêu cầu trưng cầu dân ý là không thực tế và khẳng định “sẽ có hoạt động trao đổi đất đai” trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào. Tuyên bố này ngay lập tức gây tranh cãi ở Ukraine và tại nhiều quốc gia đồng minh châu Âu, song làn sóng phản đối ấy dường như không thể tạo ra bất kỳ chuyển biến đáng kể nào đối với tình hình ở Ukraine.
Giải pháp nào cho vấn đề lãnh thổ ở Ukraine?
Vấn đề lãnh thổ Ukraine tiếp tục là điểm nghẽn lớn nhất trong tiến trình hòa đàm. Kyiv vẫn giữ vững lập trường rằng mục tiêu tối hậu là khôi phục toàn vẹn lãnh thổ, dù có thể phải tính đến những giai đoạn trung gian hoặc cơ chế chuyển tiếp.
Trong khi đó, Moscow coi các vùng lãnh thổ mà Nga tuyên bố sáp nhập không chỉ có giá trị chiến lược mà còn mang ý nghĩa chính trị quan trọng. Điện Kremlin nhiều lần khẳng định rằng những khu vực như Donetsk hay Luhansk có cộng đồng gốc Nga đông đảo và vì vậy, “quyền lợi của người Nga bên ngoài biên giới Nga” cần được bảo vệ.
Do đó, bất kỳ phương án nào cũng phải tính đến sự kết hợp giữa áp lực quân sự, bảo đảm an ninh dài hạn và cơ chế quốc tế hóa vấn đề lãnh thổ. Một số mô hình được thảo luận trong giới hoạch định chính sách gồm thiết lập vùng phi quân sự do một tổ chức quốc tế giám sát hoặc gắn vấn đề lãnh thổ với một thỏa thuận an ninh rộng hơn giữa Nga và phương Tây. Tuy nhiên, tất cả những kịch bản này đều đòi hỏi một mức độ tin cậy nhất định mà cho đến nay các bên chưa thể tạo dựng.
Trợ lý cấp cao của Tổng thống Nga, ông Yuri Ushakov, cho biết sau cuộc họp tại Moscow rằng: “Về các vùng lãnh thổ Ukraine đang bị Nga kiểm soát, cho đến lúc này chúng tôi vẫn chưa tìm được điểm chung. Tuy nhiên, một số đề xuất từ phía Mỹ vẫn có thể được đưa ra thảo luận”.
“Một vài công thức được phía Mỹ đề xuất hoàn toàn không phù hợp với chúng tôi, và công việc sẽ còn phải tiếp diễn”, ông Ushakov nói thêm.
Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng thừa nhận tiến trình chấm dứt cuộc xung đột kéo dài gần 4 năm qua “sẽ không dễ dàng”. Ông cho biết các đại diện của Washington đã có mặt tại Nga để xem xét khả năng tháo gỡ vấn đề, đồng thời nhấm mạnh tình hình hiện tại “không hề đơn giản”.
Về phía Kyiv, Tổng thống Zelensky tái khẳng định rằng bất kỳ kế hoạch nào cũng phải chấm dứt chiến sự một cách dứt điểm, chứ không chỉ tạo ra một khoảng lặng tạm thời. Trong một bài đăng gần đây, ông nhấn mạnh: “Sẽ không có giải pháp đơn giản. Mọi thứ phải minh bạch và công bằng. Không có thỏa thuận nào diễn ra sau lưng Ukraine, và không điều gì về tương lai của chúng tôi được quyết định mà không có chúng tôi”.
Những cuốn sách hay về châu Âu
Tri Thức - Znews giới thiệu tới độc giả các cuốn sách hay nên đọc để hiểu thêm về châu Âu, khu vực có bề dày lịch sử được mệnh danh là "lục địa già".
Độc giả có thể xem thêm tại đây.
