Quả trứng ban đầu của con vật sống trong nước mềm mại. Đó đã là một sáng tạo thiêng liêng rồi, cái bao trong suốt bé tí, nơi nương náu một sinh thể đang thành hình… Từ đó, giun, cá, tôm và gần như mọi động vật sống dưới nước đều đẻ trứng.

Hàng tỷ quả trứng được dòng nước mang đi, phân tán trong đại dương hoặc sông hồ. Thế rồi chúng bị nuốt, bị hút, bị cắn, bị ngốn bởi những kẻ đang đói ngấu. Bởi tự nhiên làm tốt công việc của mình, những loài sống dưới nước mỗi lần đều đẻ ra một lượng trứng lớn. Hàng nghìn, thậm chỉ hàng triệu quả! Điều đó làm tăng thêm cơ may khi một vài trong số chúng thoát khỏi bữa tiệc và cuối cùng nở ra, cho ra đời một thế hệ mới.

Tuy nhiên, bạn thấy đấy, tất cả những quả trứng này có một điểm dở: nếu không ở trong nước, chúng sẽ bị khô quắt và con non bên trong sẽ không bao giờ được sinh ra.

Trong biển hoặc ao thì không có gì phải lo. Nhưng khi những con vật như động vật bốn chân bắt đầu sống trên đất liền, thì sẽ phiền hơn: để đẻ trứng, chúng buộc phải ở lại gần một cái hồ hoặc một con sông. Nghĩa là đang có bao nhiêu lãnh thổ hoang vu để thám hiểm, thế mà tất cả con vật ấy phải ở lại chen chúc dọc theo các bờ sông, bờ ao, bãi biển…

Vậy nên tự nhiên thử một mẫu mới trong sự sáng tạo của mình. Một mẫu thiên tài mà ta sẽ phải nói về nó: vẫn là quả trứng thôi, nhưng là quả trứng được vỏ cứng bảo vệ. Ban đầu cái vỏ hãy còn mềm, nhưng dẫu sao vẫn là cái vỏ. Bên trong, có những cái túi khác nhau do màng ngăn cách. Cứ như thể có nhiều mẩu ghép thành vậy! Trong cái túi này có một con non tương lai. Nó bơi lội, lặng lẽ, trong một chất dịch bảo vệ nó khỏi sự va đập và vi khuẩn.

Trứng có vỏ màng cứng bảo vệ là một cuộc cách mạng lớn của sự tiến hóa. Tranh: NXB Kim Đồng.

Một túi khác chứa đầy nước và toàn bộ thức ăn cần thiết để công dân bé nhỏ của chúng ta biến đổi và trở nên có khả năng sống sót khi thoát ra khỏi thiên đường của nó. Cái túi thứ ba dùng để chứa chất thải của con non tương lai, và giúp nó hít thở khí xuyên qua vỏ nhờ lỗ bé xíu. Cứ như thể con non tương lai này là một phi hành gia được cử tới hành tinh khác trên một tàu vũ trụ!

Tuy chật chội, nhưng con tàu mang theo cùng nhà du hành những gì anh ta cần để đến được thế giới mới. Những con vật đẻ ra loại trứng này được gọi là động vật màng ối.

Và bởi vì những quả trứng ấy hoàn thiện hơn so với trứng cá hoặc trứng tôm, động vật màng ối đẻ trứng ít hơn. Nhiều nhất là vài chục quả. Và chúng phải chăm sóc trứng. Chúng giấu trứng đi. Chúng bảo vệ trứng. Chúng vùi trứng dưới một lớp lá cây để giữ ấm cho trứng. Chúng ấp trứng. Và thậm chí một số con cuối cùng giữ luôn trứng trong bụng cho đến khi con non sẵn sàng chào đời. Ít ra đó vẫn là nơi trú ẩn tốt nhất.

Động vật màng ối cổ nhất mà chúng ta biết có tên là Hylonomus lyelli. Đó là một loại thằn lằn dài 20 cm chỉ sống bên ngoài môi trường nước, cách đây khoảng 310 triệu năm. Nó có những cái răng nhỏ nhọn hoắt dùng để chọc thủng bộ giáp của côn trùng và rết mà nó vây bắt trong rừng.

Nhưng chính nó cần phải dè chừng nhiều mối nguy hiểm, chẳng hạn như mọi con động vật bốn chân to lớn hơn nó, cũng như chuồn chuồn khổng lồ Meganeura, kẻ sẽ rất hài lòng nếu bắt được nó. Vậy nên, con Hylonomus cái đẻ những quả trứng có màng ối, trong số những quả trứng màng ối đầu tiên trên thế giới. Nó đặt trứng trên mặt đất, trong một nơi khuất gió và ẩm ướt. Và tất nhiên, khuất khỏi tầm nhìn của những hàng xóm háu ăn.

Động vật màng ối cho ra đời hai họ lớn vẫn tồn tại cho đến này nay. Họ đầu tiên là thằn lằn, cá sấu, rắn, chim. Đúng vậy, mặc cho vẻ ngoài, tất cả những con vật này đều là họ hàng khá gần của nhau! Họ còn lại là động vật có vú. Động vật có vú là câu chuyện của vài triệu năm tới. Còn lúc này, động vật màng ối tận dụng sự tự do hoàn toàn mới mẻ mà những quả trứng đã ban tặng cho chúng. Và chúng bắt đầu sống tại những vùng khô hạn. Thậm chí rất khô.