Câu chuyện chiến thuật của chung kết Copa America 2021 là các ngôi sao. Họ đã làm nên điểm nhấn lớn trong lối chơi của hai đội với cùng một lý do: sự hạn chế trong đóng góp phòng ngự.
Brazil và Argentina đều vào sân với đội hình không quá bất ngờ. Điểm nhấn quan trọng cho Argentina là sự trở lại đội hình xuất phát của Angel Di Maria, cái tên luôn chơi hay trong các giải đấu lớn cho đội tuyển, nhưng lại vô duyên với chung kết World Cup 2014 cũng như một số kỳ Copa America nửa cuối thập niên 2010.
Cấu trúc bất đối xứng của Brazil
Brazil nhập cuộc với sơ đồ có thể xem là 4-3-3, nhưng cách vận hành của họ mang tính bất đối xứng giữa hai cánh trong giai đoạn kiểm soát bóng và triển khai tấn công.
 |
| Cách vận hành hệ thống chiến thuật của Brazil. |
 |
| Ngay từ giây thứ 9 của trận đấu, các cầu thủ Brazil bắt đầu "vào vị trí". |
Cụ thể, ở cánh phải, Everton và Danilo chủ yếu bám biên và chơi tương đối cổ điển về mặt vị trí. Lucas Paqueta nhô lên cao, giữ vị trí ở hành lang trong bên phải.
Trong khi đó, cánh trái có sự xuất hiện của Neymar, đồng nghĩa rằng anh không dạt ra cánh mà đứng sẵn ở trung tâm nhiều hơn. Đồng thời, hậu vệ đang chơi cho Atletico Madrid, Renan Lodi, sẽ đẩy lên cao. Fred đối nghịch với Paqueta, sẽ giữ vị trí thấp để hỗ trợ tuyến dưới luân chuyển bóng cũng như sẵn sàng bọc lót khoảng trống cánh trái mà Lodi (và Neymar) để lại.
 |
| Fred lùi lại sẵn sàng nhận bóng. |
 |
| Với Lodi và Paqueta dâng cao cùng 3 tiền đạo, Brazil có hàng tấn công 5 người. |
Cách vận hành này giúp Brazil có một tuyến tấn công gồm 5 người trên cao, mang tới sức kéo giãn về chiều rộng. Ngoài ra, nó cũng phù hợp với đặc điểm lối chơi của Paqueta và Neymar, những cầu thủ có khả năng tạo đột biến từ khu vực hành lang trong phải và trái.
Sự tự do cho Neymar
Hệ thống này khi tấn công thì không sai lý thuyết nào. Vấn đề nằm ở việc Brazil ứng xử như thế nào với ngôi sao Neymar.
Neymar di chuyển rất rộng và tự do để nhận bóng, làm bóng. Anh cũng có quyền hoán đổi vị trí linh hoạt với các cầu thủ khác, điển hình trong trận này là với tiền đạo Richarlison. Anh thậm chí được giải phóng hoàn toàn khỏi vai trò phòng ngự cánh trái khi đối thủ có bóng. Nhiệm vụ khỏa lấp nếu có sẽ được các cầu thủ khác đảm nhiệm, điển hình là Fred.
Nói rộng hơn, khi mất bóng, Neymar hầu như không tham gia chống phản công và phòng ngự. Đặc điểm này đã tồn tại ở các trận đấu trước của Brazil trên suốt hành trình vòng chung kết Copa America 2021.
Pha bóng ngay phút thứ 9 của trận đấu là minh họa sinh động cho chi tiết này.
 |
| Từ một tình huống tấn công biên, Neymar di chuyển vào bên trong để đập nhả với Richarlison. |
 |
| Bị mất bóng, Richarlison lập tức đuổi theo đối thủ, còn Neymar thì đứng bên trong, dẫn tới việc vị trí hoán đổi một cách tự nhiên. |
 |
| Neymar và Richarlison coi như đã đổi vị trí, còn Fred thì chủ động hỗ trợ phòng ngự cánh trái. |
 |
| Argentina luân chuyển bóng về thủ môn và sang cánh còn lại, Richarlison bám theo bóng, càng lộ rõ việc Fred phải lấp chỗ trống. |
Song tấu Messi - Di Maria
Điều này không phải vấn đề quá lớn trong các trận đấu trước đây của Brazil. Nhưng trước Argentina, nó lại là câu chuyện không thể đùa giỡn. Lý do bởi cánh trái của Brazil khi phòng thủ cũng chính là cánh phải của Argentina khi tấn công. Đó không chỉ là khu vực hoạt động của Angel Di Maria mà còn của Lionel Messi.
 |
| Bản đồ nhiệt của Lionel Messi tại chung kết Copa America 2021. |
Khác với các trận đấu trên đường tới chung kết, Messi vẫn lùi về sâu để nhận bóng tổ chức tấn công, nhưng anh không lùi về trung lộ, mà lệch hẳn sang biên phải.
 |
| Pha lùi về nhận bóng chính giữa sân để tổ chức tấn công thường thấy của Messi tại VCK Copa America 2021. |
Sự có mặt của Di Maria đồng nghĩa Messi có một đồng minh đáng tin cậy cho việc đập nhả phối hợp biên. Với sự trợ giúp từ hậu vệ phải Gonzalo Montiel, họ dễ dàng thao túng cánh phải để lên bóng một cách tự tin.
 |
| Messi lùi về cánh phải để nhận bóng. |
 |
| Chuyền cho Di Maria, lập tức di chuyển, Lodi phải tiến lên để bám theo Di Maria nên Fred có động thái lùi về. |
 |
| Loạt hành động xoay đổi vị trí của Messi và Di Maria cùng cú chạy chồng biên của Montiel khiến Lodi và Fred không thể cân đối vị trí và bị xuyên phá. |
Xuyên suốt những hình ảnh trên, hẳn bạn đọc có thể nhận thấy Richarlison ở rất gần pha bóng, nhưng anh cũng mơ hồ không thể hiện rõ sự hỗ trợ hiệu quả nào, mà chỉ đứng ở một vị trí trung dung không rõ ràng.
Thống kê của ban tổ chức cho thấy Argentina tấn công gần như lệch hẳn về một bên với 48,1% bóng được triển khai tại cánh phải.
Ai phụ trách khu vực trung tâm?
Thế nhưng, bàn thắng quyết định của trận đấu lại đến từ một khu vực khác. Đó là trung tâm. Vẫn với vấn đề Neymar và Richarlison, không gian rộng rãi cho Rodrigo De Paul đã hiện ra. Cầu thủ hay nhất trận đã có dư thời gian để kiến tạo cho Di Maria lập công ở phút 22.
 |
| Xuất phát từ một tình huống ném biên của Lodi, Argentina giành bóng từ Neymar. |
 |
| Sau khi mất bóng, Neymar đi bộ hờ hững, Richarlison lùi về nhưng cũng bối rối nhìn Neymar. |
 |
| Fred thậm chí để tâm tới Messi nhiều hơn, còn Neymar và Richarlison thì đứng ở những vị trí không có tác dụng gì, tạo nên một cấu trúc lỏng lẻo, còn De Paul thì thoải mái cầm bóng tiến lên và kiến tạo. |
Đến lúc này, Brazil mới nhận ra vấn đề Neymar - Richarlison đã khiến họ phải trả giá đắt thế nào. 8 phút sau bàn thua, ông Tite buộc phải đưa ra sự điều chỉnh để khỏa lấp điểm yếu này bằng việc chuyển sang sơ đồ 4-4-2. Một tiền vệ biên thực thụ là Everton chơi cánh trái, còn Paqueta phải hi sinh sở trường để đảm nhiệm vai tiền vệ phải. Neymar và Richarlison chính thức là cặp tiền đạo. Và giờ họ "hiểu" rõ ràng hơn về vai trò gây áp lực khu vực giữa sân.
Nhưng thay đổi lúc này đã quá muộn màng. Brazil và cả Argentina không còn ghi được thêm bàn nào nữa. Bàn duy nhất của Argentina được thực hiện trong thời điểm Brazil còn đang lấn cấn với vị trí của Neymar đã định đoạt trận đấu này.
 |
| Điều chỉnh sơ đồ sang 4-4-2 của HLV Tite. |
Bước sang hiệp hai, ông Tite chơi canh bạc tất tay khi đưa Roberto Firmino vào sân thay Fred và chuyển sang sơ đồ gần như là 4-1-5 khi tấn công.
 |
| Sơ đồ 4-1-5 của Brazil trong hiệp hai. |
Thế nhưng ngay cả sơ đồ này còn cân bằng hơn so với hiệp một, khi ít nhất Richarlison và Everton cũng là 2 tiền vệ cánh rõ ràng, còn Paqueta sẵn sàng lùi lại hỗ trợ Casemiro phòng ngự trung lộ.
Thắng nhờ ngôi sao, bại có tại ngôi sao?
Ai cũng biết rằng đối với những cầu thủ tấn công xuất chúng, một sự ưu đãi dành cho họ cũng là dễ hiểu. Việc giảm tải vai trò phòng ngự cũng là một cách để họ bảo toàn năng lượng tấn công.
Tuy nhiên, bài toán vẫn luôn là sự cân bằng. Ví dụ, tại tuyển Bồ Đào Nha những năm gần đây, Cristiano Ronaldo không phòng ngự thường xuyên nhưng anh chơi trung phong hoặc hộ công nên không tác động xấu tới cả hệ thống. Hoặc như chính Argentina, khi Messi thi đấu trong vai trò "số 10" gần như cổ điển, họ vẫn đảm bảo một hệ thống để có thể phòng ngự mà không cần quá nhiều sự tham gia của Messi.
Trong cuộc chơi ấy, thắng - bại không phải câu chuyện của các ngôi sao, mà còn là khả năng tính toán và giải quyết của các huấn luyện viên.
Khi Messi nâng cúp, hẳn nhiều người cũng đã nhận ra chính Neymar cũng chưa hề có danh hiệu lớn nào cấp đội tuyển tính ở hai giải đấu lớn là World Cup và Copa America.
