Cách Hốt Tất Liệt đưa đế chế Mông Cổ vượt xa châu Âu

Dân tộc Mông Cổ sống ở nội lục nhưng quan niệm đại dương đại diện cho toàn bộ Vũ Trụ (Thư tịch Trung Hoa nhiều lần khẳng định người Mông Cổ mong muốn sở hữu vạn vật trong tứ hải).

Bản tiếng Việt sách Hoàng đế của biển cả - Hốt Tất Liệt và sự hình thành của nước Trung Hoa do Omega+ thực hiện. Ảnh: O.P.

Hoàng đế của biển cả

Họ trao tặng cho người lãnh đạo tối cao của mình - Hốt Tất Liệt, người sáng lập nhà Nguyên, người biến Trung Hoa thành cường quốc nhờ nhận ra tầm quan trọng của biển - tước hiệu Đại Hãn đế quốc (một hoàng đế vĩ đại như đại dương) hoặc “Hoàng đế của biển cả” (tiếng Mông Cổ “Đạt Lai Hãn” (Dalai Han). Tước hiệu Đạt Lai Hãn của người Mông Cổ đã được dịch sang các ngôn ngữ khác là Vua của các Vua, Hãn của các Hãn, Người cai trị toàn thế gian.

Cuốn Hoàng đế của biển cả - Hốt Tất Liệt và sự hình thành của nước Trung Hoa của giáo sư, nhà nhân chủng học Mỹ Jack Weatherford - người nổi tiếng với nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử và văn hóa, đặc biệt liên quan đến Thành Cát Tư Hãn và người Mông Cổ - là một biên niên sử về Hốt Tất Liệt, từ một hoàng tử thảo nguyên được giáo dục theo tinh thần Trung Hoa, đến người lập nên nhà Nguyên và biến đế chế du mục Mông Cổ thành cường quốc biển hùng mạnh.

Hốt Tất Liệt - cháu nội của Thành Cát Tư Hãn, người Mông Cổ đã tạo dựng cho mình một đế quốc rộng lớn nhất lịch sử, nhưng toàn bộ là trên đất liền - chính là người đã chuyển hướng các cuộc chinh phục này và các đạo quân của họ ra biển.

Sau khi thống nhất Trung Hoa, Hốt Tất Liệt mở mang giao thương đường biển, thực thi nhiều cải cách quản trị và kinh tế, đưa nhà Nguyên trở thành một trong những đế quốc giàu có nhất trong lịch sử Á - Âu.

Ông đã biến triều đại Mông Cổ của ông và cho Trung Hoa đất nước của những chiến binh thảo nguyên mà ông dẫn dắt thành thành chủ nhân của lực lượng hải quân mạnh nhất thế giới vào cuối thế kỷ 13. Thành Cát Tư Hãn đã chinh phục đất liền, nhưng chính Hốt Tất Liệt mới là người đạt đến tầm nhìn vĩ đại: “Kiểm soát biển, và bạn kiểm soát mọi thứ”. Điều này dẫn đến sự ra đời của một hạm đội với quy mô và kỹ thuật đóng tàu chưa từng có, vượt xa những gì châu Âu có thể hình dung trong nhiều thế kỷ sau.

Nếu đặt những thành tựu này lên bản đồ hiện đại thì đến cuối triều Nguyên, Hốt Tất Liệt đã kiểm soát các tuyến đường biển từ đảo Sakhalin ngoài khơi Thái Bình Dương của nước Nga cho đến eo biển Hormuz ở Vịnh Ba Tư, nằm giữa Iran và nơi giao nhau của các nước Ả rập là Oman, Arab Saudi, UAE. Không một thế lực nào có thể làm được điều đó trước đây và cả sau này. Tác giả Jack Weatherford cho biết.

Tạo hình Hốt Tất Liệt trong loạt phim Marco Polo. Ảnh: Netflix.

Câu chuyện chuyển đổi quyền lực hấp dẫn nhất trong lịch sử

Một trong những thành tựu vĩ đại nhất của Hốt Tất Liệt là thống nhất Trung Quốc năm 1279 sau khi đánh bại Nam Tống - triều đại giàu có và đầy kinh nghiệm hàng hải.

Để giành chiến thắng, ông xây dựng hạm đội trên biển, khai thác triệt để chuyên môn đóng tàu của người Trung Quốc, đồng thời tiến hành một cuộc chạy đua vũ trang trên biển, tận dụng triệt để chuyên môn để xây dựng một lực lượng hải quân tấn công hùng mạnh. Sự chuyển mình từ chiến thuật kỵ binh sang chiến lược hải quân này là một trong những câu chuyện chuyển đổi quyền lực hấp dẫn nhất trong lịch sử.

Ngoài đối thủ chính là Nam Tống, trong sách tác giả Jack Weatherford còn đề cập tới cuộc chiến ở Nhật Bản, Chiêm Thành và Việt Nam. Đáng kể trong số đó là việc ba lần quân Nguyên đại bại khi xâm lược Đại Việt vào năm 1258, 1285 và 1287. Điều này cho thấy dù có lực lượng thủy chiến tinh nhuệ với kỹ thuật đóng thuyền vượt xa châu Âu thời điểm đó, nhưng quân đội của Hốt Tất Liệt vẫn pải đối mặt nhiều thất bại.

Không dừng lại ở các chiến dịch quân sự, sách còn phân tích sâu sắc về cách mà sự thống trị trên biển của Hốt Tất Liệt đã định hình lại nền thương mại toàn cầu: Hốt Tất Liệt đã thiết lập "Con Đường Tơ Lụa trên biển" rộng lớn và an toàn, tạo ra một mạng lưới thương mại đường biển từ bờ biển Thái Bình Dương kéo dài đến Trung Đông và xa hơn nữa.

Sự thống trị của nhà Nguyên trên biển đã cách mạng hóa thương mại thế giới. Việc vận chuyển gia vị, lụa và hàng hóa từ châu Á qua các tuyến đường biển đã thay đổi sâu sắc thói quen tiêu dùng ở những thị trường xa xôi như Anh và Pháp. Cuốn sách còn nói về cách Hốt Tất Liệt tổ chức lại nền kinh tế (bao gồm cả việc phát hành tiền giấy) để nuôi dưỡng một đế chế biển đắt đỏ và phức tạp.

Tác giả Jack Weatherford đã thành công khắc họa Hốt Tất Liệt là một nhân vật lịch sử phức tạp và lôi cuốn, một người có tầm nhìn khác biệt so với những người đi trước. Hốt Tất Liệt được miêu tả là một nhà lãnh đạo ngoại giao và thực dụng hơn là một chiến binh bẩm sinh như ông nội. Ông cởi mở với văn hóa, công nghệ và tôn giáo (bằng chứng là sự hiện diện của các học giả Hồi giáo tại triều đình, những người đã phát minh ra các công cụ đo lường thiên văn và bản đồ học hiện đại).

Khác biệt với sự tàn bạo của các thế hệ trước, Hốt Tất Liệt thường áp dụng chính sách khoan dung hơn đối với nông dân và những người đầu hàng, một chiến lược khôn ngoan nhằm thu lợi từ năng suất lao động và nguồn lực bền vững.

Ngoài ra, sách còn làm nổi bật vai trò của phụ nữ Mông Cổ cấp cao trong việc quản lý kinh doanh và chính quyền khi các vị Khả hãn tham gia chiến dịch, cho thấy một mô hình lãnh đạo tiến bộ so với nhiều xã hội đương thời.

Sách cũng kể về sự suy tàn của nhà Nguyên sau khi ông qua đời, đồng thời gợi mở tầm ảnh hưởng lâu dài của thời kỳ này: từ việc mở rộng giao thương Á - Âu cho tới những tiếp xúc đầu tiên giữa Trung Hoa và châu Mỹ.

'Bí sử Mông Cổ' soi sáng cuộc đời Thành Cát Tư Hãn “Bí sử Mông Cổ” được nghiên cứu kỹ lưỡng, dịch và phổ biến bằng hơn 30 thứ tiếng trên thế giới. Đáng nói, bản dịch tiếng Việt tham khảo và sử dụng mọi thành tựu nghiên cứu mới nhất. 10:39 11/10/2024

Sự lạ lùng mang tính kiệt xuất của Thành Cát Tư Hãn Qua "Thành Cát Tư Hãn và sự hình thành thế giới hiện đại", độc giả Trần Đăng Khoa thấy sự lạ lùng mang tính kiệt xuất của Thành Cát Tư Hãn. 18:48 19/4/2023

Marco Polo làm gì khi gặp Hốt Tất Liệt Marco Polo học tiếng Mông Cổ và trở thành sứ giả chính thức của Hốt Tất Liệt. 10:36 19/1/2023