"Hãy thử tưởng tượng một cánh đồng hoa anh túc rực rỡ, hàng trăm cọc tiền mặt và những chiếc xe hơi hầm hố. Chỉ với một thao tác trên điện thoại di động, bạn hoàn toàn có thể nhìn ngắm khung cảnh này trên nền nhạc ballad mang đậm bản sắc Mexico", New York Times miêu tả.
Chào mừng bạn đến với Cartel TikTok, thể loại video chuyên lãng mạn hóa và quảng bá văn hóa băng đảng trên mạng xã hội. Đáng chú ý, những đoạn video này đang thu hút hàng trăm nghìn lượt xem từ người dùng trên khắp thế giới.
 |
| Cánh đồng hoa anh túc. Ảnh: New York Times. |
Theo nhiều chuyên gia về tội phạm có tổ chức, Cartel TikTok là chiến dịch truyền thông mới nhất giúp các băng đảng buôn ma túy thu hút tân binh trẻ tuổi. Trong các đoạn video, người xem chỉ kịp nhìn thấy một thế giới xa hoa tràn ngập lạc thú dù sự thật không hề đơn giản như vậy.
Nhà nhân chủng học Alejandra Leon Olvera từ Đại học Murcia, Tây Ban Nha, nhận xét: “Đây là hành vi tiếp thị ma túy. Các băng đảng (cartel) đang dùng mạng xã hội để công khai tuyên truyền văn hóa ma túy bằng chủ nghĩa khoái lạc”.
Khi băng đảng cũng chơi TikTok
Suốt nhiều năm nay, văn hóa băng đảng đã lưu hành trên các phương tiện truyền thông đại chúng của Mexico. Song nội dung này mới “lấn sân” mạng xã hội TikTok và nhanh chóng phổ biến với người dùng quốc tế.
Trong tháng qua, một đoạn video về tàu siêu tốc đã trở thành chủ đề nóng với thanh thiếu niên Mỹ. Đoạn video nhận về hàng triệu lượt thích và chia sẻ, càng khiến tốc độ lưu hành tăng nhanh chóng mặt.
Song điểm bất thường sau khi bấm vào đoạn video, người xem sẽ bị điều hướng sang các nội dung có liên quan đến thế giới băng đảng.
 |
| Các nhạc công chơi nhạc ballad mang đậm bản sắc Mexico. Ảnh: New York Times. |
Ricardo Angeles, một người dùng TikTok 18 tuổi ở bang California, cho biết: “Ngay khi tôi bấm like chiếc thuyền siêu tốc, tôi bị điều hướng sang các đoạn video về xe hơi đắt tiền và thú cưng kỳ lạ”. Cậu thanh niên bình luận: “Thật thú vị. Giống như tôi đang xem một bộ phim”.
Giống như anh Angeles, nhiều người dùng nhận thấy sự gia tăng bất thường của các đoạn video có nội dung băng đảng. Họ bất ngờ khi thấy TikTok tự động gợi ý nhiều đoạn phim về súng ống và xe hơi sang trọng của giới tội phạm.
“Có phải các băng đảng đang triển khai chiến lược tiếp thị trên TikTok không?”, một người dùng bối rối. “Có phải Covid-19 đã gây ảnh hưởng đến doanh số bán hàng của họ hay không?”.
Khi được hỏi về chính sách kiểm duyệt nội dung, một phát ngôn viên của TikTok nói nền tảng này “cam kết làm việc với các cơ quan chức năng nhằm chống lại hoạt động tội phạm có tổ chức”.
TikTok đồng thời khẳng định “đã xóa các nội dung và tài khoản được lập ra với mục đích tuyên truyền bất hợp pháp”. Trong đó, những đoạn video có nội dung băng đảng đã được xóa khỏi nền tảng này.
Theo nhà văn Ioan Grillo, tác giả cuốn El Narco, văn hóa băng đảng đã được tuyên truyền tại Mexico từ hơn một thập kỷ trước, cũng là khi nước này bước vào giai đoạn tuyên chiến với thế giới tội phạm.
Lúc đầu, các băng đảng đăng tải nhiều đoạn video bạo lực, như cảnh tra tấn hay cảnh chặt đầu, để đe dọa đối thủ và lực lượng hành pháp từ chính phủ. Song chúng đã trở nên hiểu biết và khéo léo hơn, đồng thời coi nền tảng số là trợ thủ đắc lực trong công tác tiếp cận đại chúng.
Hồi tháng 7, băng đảng New Generation đã đăng tải một đoạn video, trong đó, các thành viên ôm vũ khí hạng nặng và ngồi trên hàng chục chiếc xe bọc thép để phô trương sức mạnh. Đoạn video xuất hiện cùng lúc Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador đang ghé thăm các bang thành trì trên cả nước. “Đó là một cú đấm vào chiến lược an ninh của chính phủ”, nhà văn Ioan Grillo nhận xét.
Tổng thống Obrador từng vận động tranh cử với lời hứa đối đầu các băng đảng tội phạm. Song đến nay, ông vẫn chưa tạo ra thay đổi đáng kể để cải thiện tình trạng bạo lực. Năm 2019, Mexico ghi nhận 34.582 vụ giết người, tiếp tục thiết lập một kỷ lục đáng buồn trong lịch sử.
Tô hồng thế giới tội phạm
Giờ đây, phần lớn nội dung về thế giới tội phạm đã được lãng mạn và thi vị hóa. Khi xem các đoạn video, nhiều thanh niên nông thôn tin rằng việc buôn bán ma túy sẽ mang đến cuộc sống xa hoa với tiền mặt, xe hơi đắt tiền và phụ nữ đẹp.
Nhà phân tích cấp cao Falko Ernst của tổ chức tư vấn International Crisis Group cho biết một số thành viên băng đảng đích thân dựng video để khoe chiến lợi phẩm. Các video khác là do nhiều nhóm xã hội đen thực hiện và phát tán lên mạng xã hội.
Song dù cách thức biên tập có khác nhau, các đoạn video đều có chung mục đích tuyển những thanh niên trẻ tuổi sẵn sàng mạo hiểm để đạt lấy "vinh quang". Theo ông Ernst, thế giới tội phạm được xây dựng từ đội ngũ thanh niên ngây thơ này.
Nhà nhân chủng học Alejandra Leon Olvera nhận xét: “Thông điệp phải ngắn gọn, hấp dẫn và có tính lan truyền cao. Họ có thể biến bạo lực thành niềm vui, thậm chí đưa chúng vào âm nhạc, thơ ca”.
 |
| Tạo hình trùm ma túy Pablo Escobar trong phim tài liệu Narcos. Ảnh: Netflix. |
Ví dụ, một đoạn video ghi cảnh người nông dân thu hoạch trên cánh đồng hoa anh túc đã thu về hơn 500.000 lượt thích. Trong đó, có giọng nói vang lên: “Ở đây, trên núi, chỉ có những người lao động chăm chỉ. Chỉ có người tốt”.
Đối với người Mỹ, văn hóa băng đảng đã vô tình trở nên phổ biến thông qua các bộ phim tài liệu như Narcos của Netflix. Thế giới trong phim dường như có sức mê hoặc kỳ lạ với những thanh niên gốc Mexico như Ricardo Angeles.
Cartel TikTok chính là cách các băng đảng kết nối với đại chúng từ một khoảng cách an toàn. Song Angeles vẫn nhận thức được sự nguy hiểm trong thế giới thực: “Có một sự khác biệt rất lớn giữa việc xem phim về băng đảng và việc thực sự rơi vào thế giới đó”.
Đối với anh Angeles, nội dung băng đảng cũng là lời nhắc nhở rằng cuộc sống sẽ như thế nào nếu cha mẹ người Mexico của anh không đến Mỹ để tìm một cuộc sống tốt đẹp hơn. “Tôi có thể đã đi theo lối sống đó. Tôi thà nghèo đói và vô danh còn hơn là nổi tiếng và giàu có theo cách như vậy”.
