Bài học năm 1999 trở lại tâm điểm chú ý ở Thổ Nhĩ Kỳ

Năm 1999, hơn 17.000 người thiệt mạng trong trận động đất gần thành phố Istanbul của Thổ Nhĩ Kỳ.

Sau đó, các nhà chức trách hứa hẹn đưa ra các quy định xây dựng chặt chẽ hơn và áp dụng “thuế động đất” nhằm cải thiện khả năng sẵn sàng ứng phó ở một quốc gia nằm trên hai đường đứt gãy địa chất lớn, theo Guardian.

Phản ứng chậm của chính phủ đối với thảm họa vào thời điểm đó đã góp phần quan trọng trong việc đưa đảng Công lý và Phát triển (AKP) của Tổng thống Recep Tayyip Erdoğan lên nắm quyền.

Vào thời điểm đó, đảng mới thành lập này đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2002 với thế đa số áp đảo. Họ hứa hẹn về sự minh bạch và xây dựng lại nền kinh tế.

Gần 24 năm sau, khi trận động đất thậm chí còn tàn khốc hơn xảy ra, người dân trên khắp Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ tìm kiếm những người thân mất tích mà còn tìm kiếm câu trả lời.

Thực thi quy tắc xây dựng lỏng lẻo

Sau một trận động đất khác vào năm 2011 khiến hàng trăm người chết, ông Erdoğan, khi đó là thủ tướng, đã quy số người thiệt mạng cao cho vấn đề xây dựng yếu kém. “Các thành phố, nhà thầu và giám sát viên giờ đây nên thấy rằng sự cẩu thả của họ có thể giết người”, ông nói.

Tuy nhiên, với gần 30.000 người thiệt mạng chỉ riêng ở Thổ Nhĩ Kỳ và hơn một triệu người mất nhà cửa, Guardian nhận định rõ ràng việc thực thi lỏng lẻo các quy tắc xây dựng đã làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng này.

Tổng thống Erdoğan đã coi xây dựng là động lực của nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ. Trên giấy tờ, các tiêu chuẩn an toàn xây dựng của Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những tiêu chuẩn tốt nhất trên thế giới. Chúng được cập nhật thường xuyên với các quy tắc cụ thể cho các khu vực dễ xảy ra động đất.

Bê tông phải được gia cố bằng thép, trong khi các bức tường và cột chịu lực phải được phân bố sao cho tránh hiện tượng “bánh kếp”, khi các tầng trên sụp đổ theo phương thẳng đứng xuống dưới.

Tuy nhiên, trong nhiều năm, các nhà địa chất, chuyên gia ứng phó động đất của Thổ Nhĩ Kỳ và quốc tế,... đã cảnh báo rằng thậm chí nhiều công trình kiến trúc hiện đại trên khắp đất nước đang chờ đợi để trở thành đống đổ nát vì các quy tắc xây dựng không được tuân thủ đúng cách.

Trận động đất hôm 6/2 đã để lại những hậu quả thảm khốc. Ảnh: Reuters.

Trong khi đó, các công ty xây dựng và nhà thầu phớt lờ những quy định đã không bị trừng phạt đủ mạnh tay.

Đồng thời, dân số ở nhiều khu vực bị tàn phá nặng nề nhất của Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng lên trong thập kỷ qua khi hàng triệu người tị nạn từ nước láng giềng Syria tháo chạy khỏi nội chiến. Ngân sách chính phủ không rõ khoản thuế động đất - ước tính đã huy động được 3 tỷ USD kể từ thảm họa năm 1999 - được sử dụng như thế nào.

Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã định kỳ tổ chức "ân xá xây dựng" kể từ những năm 1960, trong đó các công ty xây dựng và chủ sở hữu tòa nhà thiếu chứng nhận an toàn được miễn trừ việc trả phí phạt.

Lần ân xá gần nhất là vào năm 2018, và chỉ vài ngày trước khi trận động đất hôm 6/2 xảy ra, truyền thông Thổ Nhĩ Kỳ đưa tin rằng một đợt ân xá khác sẽ được thảo luận tại Quốc hội nước này.

Một báo cáo dẫn tuyên bố từ Bộ Môi trường và Đô thị Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2018 cho biết hơn 50% tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ, đã vi phạm các quy định an toàn.

Bài học trong quá khứ bị bỏ quên

Tại 10 tỉnh bị ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ, có tới 75.000 tòa nhà đã được ân xá như vậy trong những năm qua, theo Pelin Pınar Giritlioğlu, người đứng đầu phòng công đoàn kiến trúc và kỹ thuật Istanbul.

Hakan Süleyman, nhà nghiên cứu tại khoa kỹ thuật động đất tại Đại học Boğaziçi của Istanbul, cho biết việc thực thi đúng các quy tắc an toàn sẽ mang đến “bức tranh hoàn toàn khác bây giờ”.

“Số người chết sẽ giảm đi rất nhiều vì các tòa nhà được thiết kế để chống chịu động đất sẽ ít bị sập hơn. Thiệt hại đối với cơ sở hạ tầng sẽ được giảm thiểu, điều này sẽ giúp đẩy nhanh quá trình khôi phục”, ông nói.

“Về lâu dài, đầu tư vào các tòa nhà chống động đất không chỉ cứu được mạng sống mà còn giảm tổng chi phí phục hồi và tái thiết sau thảm họa”, vị chuyên gia nói thêm.

Phó tổng thống Fuat Oktay cho biết 131 nghi phạm cho đến nay đã được xác định phải chịu trách nhiệm về sự sụp đổ của nhiều tòa nhà ở 10 tỉnh của Thổ Nhĩ Kỳ, Reuters đưa tin.

Bên cạnh đó, ông cho biết Bộ Tư pháp đã thành lập các văn phòng điều tra tội phạm động đất ở các tỉnh chịu ảnh hưởng.

Nhiều tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ đã bị đổ sập sau trận động đất hôm 6/2. Ảnh: Reuters.

Bộ Tư pháp đã cam kết sẽ trừng phạt bất kỳ ai có liên quan đến vụ việc. Tuy nhiên, việc quy trách nhiệm cho nhiều nhà thầu khó có thể xoa dịu làn sóng phẫn nộ ngày càng tăng của công chúng đối với chính sách của chính phủ.

“Tôi đã đối phó với động đất trong 53 năm nhưng chưa bao giờ trải qua thảm họa như thế này trước đây”, giáo sư Övgün Ahmet Ercan, thành viên của ban cố vấn động đất thuộc phòng kỹ sư địa vật lý Thổ Nhĩ Kỳ cho biết.

Mặc dù họ không lường trước được động đất ở cường độ mạnh như vậy tại khu vực này, hầu hết sự tàn phá là do lỗi của con người, ông cho biết thêm.

Tổng thống Erdoğan đã cam kết rằng việc tái thiết sẽ hoàn thành trong một năm. Guardian nhận định đây là nhiệm vụ dường như bất khả thi với quy mô tàn phá trên một khu vực rộng lớn.

Song với các cuộc bầu cử quốc gia được lên kế hoạch vào tháng 5, tương lai chính trị của tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ đang phụ thuộc vào cách ông xử lý hậu quả.

“Việc xây dựng các công trình chống chịu được động đất không khó nhưng quá khứ đã chứng minh rằng các bài học hiếm khi được rút ra sau những thảm họa ở Thổ Nhĩ Kỳ”, ông Süleyman nói.

“Các trận động đất gần đây một lần nữa nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi, nhưng thử thách thực sự sẽ nằm ở khả năng của chính phủ trong việc thực thi các quy định và xây dựng các công trình an toàn hơn trong tương lai”, ông nói thêm.