 |
| Cựu tổng thống Iran, ông Mahmoud Ahmadinejad, thăm nhà máy giàu uranium ở Nataz. Ảnh: AFP |
Cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân gây tranh cãi của Iran mang tới kết quả nhất định. Ngày 2/4, Iran và Mỹ ký thỏa thuận khung về chương trình hạt nhân của Tehran. Giới chức hai nước xem đây là một thỏa thuận lịch sử.
Tuy nhiên, giới phân tích chính trị thế giới tỏ ra hoài nghi về thỏa thuận khung này. Zalmay Khalilzad, nhà phân tích cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) tại Washington. Cựu đại sứ Mỹ ở Iraq, Afghanistan và Liệp Hợp Quốc nêu 4 lỗ hổng đáng lo ngại trong thỏa thuận mới.
Điện hạt nhân không phải là mục tiêu số một của Iran
Xét ở góc độ kinh tế, khả năng Iran sử dụng năng lượng hạt nhân để sản xuất điện rất thấp. Tehran có trữ lượng lớn dầu mỏ và khí đốt tự nhiên - hai loại nguyên liệu rẻ hơn nhiều so với năng lượng hạt nhân trong việc sản xuất điện.
Sau khi Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất kết thúc, Tổng thống Iran khi đó là Hashimi-Rafsanjani nói: "Để tránh số phận của Iraq, Iran phải có vũ khí hạt nhân".
Iran ký Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) nhưng họ có một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân bí mật. Có thể các kỹ sư của họ đang làm việc tại một cơ sở trong lòng đất. Các thanh sát viên của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) vẫn chưa thể tìm hiểu các cơ sở này vì Tehran không chịu hợp tác.
Hành động của Iran trong 35 năm qua cho thấy vũ khí hạt nhân luôn là mục tiêu cuối cùng của họ. Nhưng do các nhu cầu về kinh tế, chính trị trước mắt, giới lãnh đạo Tehran sử dụng chiến thuật nhượng bộ để nới lỏng các biện pháp trừng phạt trong từng thời kỳ.
Thỏa thuận không thể ngăn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân
 |
| Lò phản ứng hạt nhân nước nặng IR-40 ở Arak. Giới phân tích cho rằng, thỏa thuận mới chỉ là bước lùi tạm thời của Iran trong nỗ lực sở hữu vũ khí hạt nhân. Ảnh: AP |
Nội dung thỏa thuận khung không hạn chế chương trình làm giàu uranium của Iran mà chỉ thay đổi về thời gian. Nó cấm Iran tái chế uranium và plotonium, giảm kho dự trữ uranium làm giàu ở mức thấp, hạn chế phát triển các máy ly tâm tiên tiến.
Tehran sẽ phải mất lần lượt 10 năm và 15 năm để làm giàu uranium và plotonium ở mức đủ lớn để sản xuất vũ khí hạt nhân. 15 năm có vẻ dài, nhưng với một quốc gia, mốc thời gian này rất ngắn.
Thỏa thuận mới còn tạo ra một tiền lệ xấu cho các nước đối thủ của Iran trong khu vực. Đặc biệt, Arab Saudi có thể noi gương Tehran trong tham vọng hạt nhân của họ.
Tehran có thể qua mặt các thanh sát viên quốc tế
Các bên vẫn chưa công bố chi tiết về các quy trình kiểm tra đối với thỏa thuận cuối cùng. Các công nghệ, kỹ thuật thu thập thông tin tình báo cho các hoạt động kiểm tra ngày một tinh vi hơn, nhưng không có nghĩa là các thanh sát viên có thể phát hiện mọi thứ ở Iran.
Có thể Tehran đã xây dựng một cơ sở làm giàu uranium và plutonium trong lòng đất ở một nơi xa xôi nào đó. Các hoạt động tranh tra sẽ trở nên khó khăn hơn, đặc biệt với một quốc gia luôn có giải pháp tinh vi cho quyết tâm sở hữu vũ khí hạt nhân.
Điều may mắn có thể đến khi một người nào đó trong chương trình hạt nhân Iran tiết lộ thông tin, nhưng phương Tây không thể chỉ dựa vào may mắn.
Nếu Iran vi phạm, không ai dám chắc họ sẽ phải chịu các biện pháp trừng phạt ngay lập tức
Thỏa thuận khung quy định rằng nếu Iran vi phạm, các lệnh trừng phạt sẽ tự động được áp đặt trở lại, nhưng đó chỉ là lý thuyết. Iran có yêu cầu riêng trong việc gỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Ngoài ra, liệu Nga và Trung Quốc tự động áp đặt lệnh trừng phạt khi Iran vi phạm hay không?
Cơ chế xác định sự vi phạm của Tehran không thực sự rõ ràng. Thực tế ấy có thể dẫn đến các tranh cãi kéo dài, gây khó khăn cho các bên liên quan, đặc biệt là Moscow và Bắc Kinh. Ngay cả các đồng minh của Mỹ ở châu Âu có thể thỏa hiệp với Tehran để tránh tái áp đặt lệnh trừng phạt vì lợi ích kinh tế. Iran có thể tận dụng khoảng thời gian mà cộng đồng quốc tế tranh cãi để sản xuất vũ khí hạt nhân.
Nhà phân tích Zalmay Khalilzad kết luận, thỏa thuận khung không cung cấp cơ chế để giải quyết câu hỏi về quy mô quân sự của Iran. Thậm chí nó có thể mở đường cho sự đột phá trong công nghệ tên lửa của Tehran và tăng khả năng bá chủ khu vực.
Người Mỹ sẽ cảm thấy tự tin hơn nếu Thượng viện phê chuẩn thỏa thuận, tương tự như Hiệp ước Giảm vũ khí tiến công chiến lược Start mà họ ký với Moscow.
