Đồng bằng sông Cửu Long là vùng đồng bằng trù phú nhất của cả nước, thời tiết thuận lợi cho sản xuất quanh năm, với diện tích 39.000 km², trong đó có 2,7 triệu hecta đất nông nghiệp, có khoảng 30% làm lúa một vụ với 15 triệu dân (tính đến năm 1996), là vùng sớm tiếp cận nền kinh tế hàng hóa.

Khoảng 500 năm trước người Việt đã đến Đồng bằng sông Cửu Long lập nghiệp, riêng cuộc khẩn hoang ở vùng Đồng Tháp Mười không mấy thuận lợi, nơi nào thuận thì làm, nơi nào không thuận thì chừa ra. Đến thời Pháp thuộc, cuộc khẩn hoang ồ ạt với nhịp độ nhanh nhưng hiệu quả canh tác kém nên không thu hút được nông dân. Từ năm 1926, phần đất khai hoang ở tỉnh Tân An bị dừng lại, các nơi khác diện tích không rộng thêm mà có phần giảm sút.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt đi thị sát vùng Tứ giác Long Xuyên, nơi ông đứng sau này được xẻ thành kênh T5.

Từ sau ngày giải phóng năm 1975, cả nước thiếu lương thực, mục tiêu khai hoang được đặt ra để gia tăng diện tích sản xuất nông nghiệp, nhưng hiệu quả không cao do khó khăn nhiều hơn thuận lợi, lũ lụt là thiên tai lớn nhất đối với sự phát triển của vùng.

Hàng năm khi lũ nhỏ, nông dân bị thiệt hại từ 1,2 triệu đến 1,4 triệu hecta lúa; khi lũ lớn, thiệt hại từ 1,9 triệu đến 2 triệu hecta lúa. Nhiều nhà quản lý, nhà khoa học trong và ngoài nước cho rằng việc khai thác Đồng Tháp Mười, khu Tứ giác Long Xuyên không hiệu quả do đất đai bị phèn nặng, mùa lũ nước ngập sâu và lâu, nhưng mùa khô xì phèn lại thiếu nước ngọt phục vụ cho sản xuất và đời sống.

Tháng 4/1982, khi làm Chủ nhiệm Ủy ban kế hoạch Nhà nước, bước chân ông Võ Văn Kiệt đi khắp mọi miền đất nước, tìm hiểu tiềm năng, thế mạnh từng nơi, từng vùng, trong đó có vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt cùng giáo sư Nguyễn Văn Hiệu khảo sát máy bơm phèn tại khu Tứ giác Long Xuyên.

Ông Võ Văn Kiệt từng mắc võng ngủ ở trấp Rùng Rình, thăm huyện mới thành lập ở Đồng Tháp Mười, trao đổi với đội ngũ cán bộ quy hoạch ngay trên hiện trường. Đồng Tháp Mười nằm ở phía tây bắc, là đầu nguồn sông Tiền, có tổng diện tích khoảng 599 nghìn hecta, trong đó tỉnh Long An có 261 nghìn hecta, tỉnh Đồng Tháp 246 nghìn hecta và Tiền Giang 92 nghìn hecta. Vùng Đồng Tháp Mười xếp hàng thứ sáu trong sáu vùng kinh tế trong cả nước.

Vùng Tứ giác Long Xuyên nằm ở phía Nam sông Hậu có diện tích 488 nghìn hecta, trong đó tỉnh An Giang có 239 nghìn hecta, Kiên Giang có 234 nghìn hecta, Cần Thơ có 15 nghìn hecta.

Khi mới bắt tay vào nghiên cứu, một số nhà khoa học trong và ngoài nước đã lên tiếng phản đối, họ cho rằng nhiều người trước đây đã không thành công, vì đụng tới “rún phèn” là thất bại, tốn tiền của công sức là chắc chắn, việc đầu tư ồ ạt vào đây là kém khôn ngoan.

Cuối năm 1995, tại Cao Lãnh có Hội thảo “Về sử dụng nguồn nước và phòng chống lũ lụt Đồng Tháp Mười”. Đầu năm 1996, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Thủ tướng Võ Văn Kiệt chủ trì cuộc họp với các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long về vấn đề quy hoạch lũ. Những ý tưởng rõ ràng về chung sống với lũ và kiểm soát lũ được ông chính thức nêu lên, là cơ sở cho việc tiến hành quy hoạch lũ sau này.

Ông Võ Văn Kiệt cho rằng: “Lũ lụt Đồng bằng sông Cửu Long là một hiện tượng tự nhiên, góp phần vào môi trường sinh thái của vùng. Hàng trăm năm nay nhân dân ta đã chung sống, tồn tại với nó và lâu dài cũng vậy”; “Lũ lụt được coi như là một tài nguyên cần được lợi dụng, khai thác triệt để các mặt lợi của nó”; “Chiến lược phòng chống lũ lụt phải được hiểu một cách toàn diện, đầy đủ, toàn vùng, lợi dụng, hạn chế, tránh né, khai thác tiềm năng của nó, chớ không phải chống lũ, là triệt tiêu lũ”; “Đồng bằng sông Cửu Long ngày càng được mở rộng, đất đai được bồi bổ hàng năm, giao thông (đường bộ, đường thủy), thủy lợi, khu dân cư, quốc phòng phải gắn bó nhau, hỗ trợ nhau, thúc đẩy nhau phát triển, làm cho sản lượng và chất lượng lương thực, cây ăn trái, thủy sản, công nghiệp, dịch vụ ngày càng tăng”.

Ngày 9/2/1996, Thủ tướng Võ Văn Kiệt ký quyết định 99/TTg về định hướng dài hạn và kế hoạch năm năm phát triển Đồng bằng sông Cửu Long (1996-2000).

Trên cơ sở đi thị sát các tỉnh biên giới và đánh giá tình hình lũ lụt miền Tây, ngày 25/7/1996, Thủ tướng Võ Văn Kiệt ký chỉ thị về việc lập kế hoạch cải tạo và mở rộng kênh Vĩnh Tế, xây dựng hệ thống công trình kiểm soát lũ tràn và sử dụng nước lũ vào việc cải tạo vùng tứ giác Long Xuyên (tức Bắc Hà Tiên).

Thủ tướng còn giao nhiệm vụ cho các nhà khoa học nghiên cứu, phối hợp với các bộ bàn về cách thoát lũ ra Biển Tây. Ông Võ Văn Kiệt còn chỉ đạo việc xây dựng công trình thủy lợi gắn với giao thông, và giao thông gắn với khu dân cư nhằm nâng cao đời sống nhân dân.

Việc tiến hành nạo vét kênh Vĩnh Tế diễn ra khẩn trương, không đầy 30 tháng đã vét 170 km kênh mương với khối lượng 19 triệu m³ đất; xây 17 cầu cống (chiều dài 800 m). Việc nạo vét kênh Vĩnh Tế làm thông luồng chảy. Đi đôi với việc nạo vét kênh Vĩnh Tế, các công trình giao thông (cập bờ kênh Vĩnh Tế), các công trình điều tiết lũ như Tha La, Trà Sư cũng được khẩn trương xây dựng. Cống Tha La, Trà Sư đóng, mở, điều tiết nước lũ theo yêu cầu của mùa vụ.

Các kênh xả lũ về hướng Biển Tây là kênh T5, kênh T4, kênh T3. Năm 1996, đầu tư cho phát triển thủy lợi, giao thông ở Đồng bằng sông Cửu Long lên tới 1.500 tỷ đồng.

Ông Võ Văn Kiệt chỉ đạo phải phấn đấu để Đồng Tháp Mười và khu Tứ giác Long Xuyên mỗi năm sản xuất hai vụ, tăng năng suất để xuất khẩu.

Sản lượng lương thực ở Đồng bằng sông Cửu Long tăng theo từng năm: năm 1976 sản xuất 4,85 triệu tấn lúa, năm 1985 lên 6,98 triệu tấn và từ năm 1995 lên 15 triệu tấn. Từ chỗ phải nhập khẩu gạo, từ năm 1995, hàng năm Đồng bằng sông Cửu Long xuất khẩu từ 1,5 đến 2 triệu tấn gạo. Từ phấn đấu sản xuất mỗi năm hai vụ, hiện nay đã lên tới ba vụ, bình quân lương thực đầu người từ 1 tấn lên 1,5 tấn. Nhà dân ít bị ngập lụt, đường sá khô ráo, trong mùa lũ, học sinh không còn phải nghỉ học như trước. Thật là “xanh rừng, vàng lúa, ngói đỏ, đường quang, rộn ràng chợ búa.

Ông Võ Văn Kiệt không thỏa mãn với những thành tựu đã đạt được, mà ông còn muốn công nghiệp hóa nông nghiệp, phát triển mạnh thị trường trong nước và nước ngoài, đào tạo tay nghề vững chắc cho người dân, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, tạo đà cho sự phát triển trong tương lai.