Vì sao thế giới vẫn do dự với lãnh đạo nữ?

Năm 2025 được xem như năm lên ngôi của nữ giới trong vai trò lãnh đạo, theo Bloomberg.

Tháng 3, Namibia có nữ tổng thống đầu tiên - bà Netumbo Nandi-Ndaitwah.

Tháng 10, bà Sanae Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản.

Tháng 11, bà Catherine Connolly được bầu làm tổng thống Ireland, trong cuộc đua mà đối thủ chính của bà cũng là phụ nữ.

Hiện nay, phụ nữ đang lãnh đạo nhà nước hoặc chính phủ ở nhiều quốc gia, như Đan Mạch, Iceland, Ấn Độ, Italy, Mexico, Peru, Thụy Sĩ và Thái Lan. Tỷ lệ nữ đại biểu quốc hội cũng đạt mức cao mới - hơn 27%. Trong khi đó, tỷ lệ nữ CEO trong danh sách 500 công ty lớn nhất thế giới của Fortune tăng lên mức kỷ lục, dù vẫn còn thấp: 6,6%.

Thế nhưng, ngay cả khi ngày càng nhiều phụ nữ vươn lên vị trí cao nhất, niềm tin dành cho họ lại đang dậm chân tại chỗ. Chỉ số Lãnh đạo Reykjavik - thước đo đánh giá mức độ xã hội nhìn nhận sự phù hợp của nữ giới và nam giới trong vai trò lãnh đạo - hầu như không thay đổi so với năm 2024.

Trong khối G7 (Canada, Pháp, Đức, Italy, Nhật Bản, Anh và Mỹ), chỉ 45% người được khảo sát cho biết họ cảm thấy “rất hài lòng” nếu một phụ nữ nắm quyền đứng đầu chính phủ.

Sự trì trệ này phản ánh “khoảng cách tín nhiệm” thầm lặng vẫn đeo bám nữ giới khi nắm quyền. Đó cũng là minh chứng cho thấy dù có những tiến bộ về bình đẳng giới, vẫn còn rất nhiều rào cản vô hình.

Bà Sanae Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản. Ảnh: Reuters.

Rào cản

Nhiều học giả và lãnh đạo doanh nghiệp cho rằng sự bất ổn toàn cầu có thể đang làm suy giảm niềm tin đối với lãnh đạo nữ. Từ Covid-19 đến các cuộc xung đột, khủng hoảng kinh tế, thảm họa môi trường và nỗi lo sợ về tình trạng mất việc làm hàng loạt do AI, thập kỷ qua là hành trình đầy biến động.

Trong khi đó, con người vốn có xu hướng nghiêng về sự quen thuộc - điều mà giới tâm lý học gọi là “hiệu ứng tiếp xúc đơn thuần”.

Giống các thiên kiến khác, xu hướng này trở nên mạnh hơn khi con người cảm thấy mọi thứ vượt khỏi tầm kiểm soát. Nói cách khác, khi thế giới bất định, chúng ta tìm đến những gì quen thuộc, và trong suốt nhiều thế kỷ, phần lớn quốc gia cùng doanh nghiệp do đàn ông lãnh đạo.

Corinne Low, nhà kinh tế học tại Wharton, cho rằng “bộ não của chúng ta là những thuật toán được lập trình qua nhiều thế hệ… để nghĩ về các nhà lãnh đạo là nam giới”.

Khi người lãnh đạo không phải nam giới, “sự lập trình” này khiến chúng ta dễ hoài nghi, mất lòng tin hoặc coi lãnh đạo nữ kém năng lực hơn.

Giáo sư Alison Fragale, nhà tâm lý học tổ chức, cho rằng hiện tượng “gán nhầm nguồn gốc kích thích” cũng có thể là yếu tố. Đây là trạng thái khi con người hiểu lầm nguyên nhân gây lo lắng của mình là sự việc hay cá nhân không liên quan.

Trong bối cảnh hiện nay, các yếu tố vĩ mô như xung đột, bất ổn chính trị - kinh tế đang làm gia tăng lo âu. Và nỗi lo này “có thể bị gán nhầm cho đủ thứ”, bao gồm cả lãnh đạo nữ.

Bà Catherine Connolly đến Lâu đài Dublin vào ngày công bố kết quả bầu cử tổng thống Ireland tại Dublin. Ảnh: Reuters.

Fragale cũng chỉ ra ảnh hưởng ngày càng lớn của AI cùng định kiến giới tồn tại trong những mô hình ngôn ngữ lớn này. Fragale dẫn nghiên cứu cho thấy một mô hình ngôn ngữ mô tả bác sĩ nam xuất sắc bằng từ “thông minh”, “tham vọng”, “chuyên nghiệp”. Trong khi đó, bác sĩ nữ có trình độ tương đương được mô tả bằng từ “thấu cảm”, “kiên nhẫn”, “yêu thương”.

Thành kiến này, theo bà, đang âm thầm định hình nhận thức, đặc biệt là ở nhóm trẻ vốn dành nhiều thời gian hơn trên mạng. Chỉ số Reykjavik cho thấy tại các nước mà niềm tin vào nữ giới giảm, sự sụt giảm này chủ yếu đến từ nhóm tuổi 18-34.

Hiện tượng “vực thủy tinh” cũng là một phần của câu chuyện. Khái niệm này mô tả việc phụ nữ thường được bổ nhiệm vào vị trí lãnh đạo trong thời điểm khủng hoảng hoặc bất ổn.

Cựu Thủ tướng Anh Theresa May đã được giao nhiệm vụ dẫn dắt nước Anh vượt qua giai đoạn Brexit hỗn loạn. Trong khi đó, bà Marissa Mayer tiếp quản vị trí CEO của Yahoo! Inc. khi doanh nghiệp này đang gặp khó khăn.

Mô hình thường lặp lại: Một phụ nữ được giao công việc gần như bất khả thi và nỗ lực xoay chuyển tình thế. Khi thất bại, kết quả lại dẫn đến định kiến tiêu cực rằng đàn ông có thể làm tốt hơn. Ngôn ngữ và giọng điệu chính trị ngày nay cũng góp phần dẫn đến “kịch bản tư duy” cũ kỹ trên.

Nhà nghiên cứu Corinne Low lưu ý rằng chuẩn mực xã hội chịu ảnh hưởng mạnh từ hành vi của những người ở cấp cao nhất trong chính phủ và doanh nghiệp. Low chỉ ra rằng sắc lệnh kết thúc các nỗ lực DEI (Đa dạng, Công bằng và Hòa nhập) của chính phủ Mỹ đã “làm thay đổi niềm tin của người dân về năng lực”, gieo rắc ý nghĩ rằng phụ nữ và các nhóm thiểu số có được vị trí nhờ sự ưu ái. “Nếu bạn tin như vậy, bạn sẽ có cái nhìn kém thiện cảm hơn với họ”, bà nói.

Bình thường hóa vai trò

Không có giải pháp thần kỳ nào để thay đổi ngay lập tức hàng thế kỷ định kiến xã hội, cũng như những thiên kiến vẫn đang ảnh hưởng đến cách nhìn về nữ giới nắm quyền.

Tuy vậy, các chuyên gia đồng thuận rằng việc tiếp tục bình thường hóa vai trò lãnh đạo nữ - thông qua sự hiện diện và lặp lại - có thể giúp thay đổi cục diện.

Vào tháng 3, bà Netumbo Nandi-Ndaitwah đã tuyên thệ nhậm chức tổng thống Namibia, trở thành người phụ nữ đầu tiên lãnh đạo quốc gia này kể từ khi giành độc lập. Ảnh: Reuters.

Trong quá trình đó, theo Alison Fragale, nếu có “đồng minh”, việc thay đổi suy nghĩ sẽ diễn ra nhanh hơn. “Nếu bạn không tin tôi, thì rất khó để tôi tự xoay chuyển tình thế, vì thiên kiến sẽ khiến bạn diễn giải mọi hành động của tôi bằng sự nghi ngờ. Nhưng nếu một người mà bạn tin tưởng lên tiếng ủng hộ tôi, khen ngợi, giao nhiệm vụ quan trọng, bạn sẽ dễ thay đổi quan điểm hơn”, Alison Fragale giải thích. Vì vậy, “nếu bạn tin rằng một phụ nữ đang bị đánh giá thấp hơn năng lực thực, hãy lên tiếng để sửa lại”, bà nói.

“Tôi mong đến ngày giới tính của người đắc cử hay được bổ nhiệm CEO không còn là tin đáng chú ý”, Heather Wolf - giám đốc điều hành tại Trewstar, công ty tìm kiếm nhân sự cao cấp đã đưa hơn 300 phụ nữ vào hội đồng quản trị doanh nghiệp, nói.

Trong khi đó, Michelle Harrison - chủ tịch Verian Group và đồng sáng lập Chỉ số Reykjavik - cho rằng sự thay đổi này cần mở rộng ra cả với nam giới. “Chúng ta cần những hình mẫu đa dạng cho cả nam giới, trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế”, bà nói.