 |
Theo Financial Times, Tổng thống Nga Vladimir Putin đang khẳng định lập trường cứng rắn với châu Âu: Không thanh toán bằng RUB tức không có khí đốt.
Hôm 31/3, ông Putin ký sắc lệnh tuyên bố bắt đầu từ tháng 4, các quốc gia trong diện “không thân thiện” phải mua khí đốt bằng đồng RUB, đồng thời sử dụng tài khoản giao dịch RUB tại ngân hàng Gazprombank.
Đây có thể coi là đòn trả đũa nhắm vào hệ thống biện pháp trừng phạt của phương Tây, vốn ngăn cản Nga tiếp cận vào một nửa dự trữ ngoại hối. Trên thực tế, kế hoạch của ông Putin buộc phương Tây vi phạm các quy tắc trừng phạt bằng cách tạo sự tương tác với các ngân hàng Nga.
Đòn đáp trả chính trị
Theo công ty tư vấn năng lượng ICIS, doanh số bán khí đốt của Nga sang châu Âu ước tính khoảng 350 triệu USD/ngày. Nhờ con số khổng lồ này, Nga hoàn toàn có thể làm suy yếu tác dụng của các biện pháp trừng phạt dù thanh toán bằng bất kỳ hình thức nào.
Do vậy, dù trả bằng EUR hay RUB, Moscow vẫn thu về lượng lớn ngoại tệ và hữu ích trong hoạt động nhập khẩu hoặc bảo vệ giá trị đồng nội tệ.
Bên cạnh đó, chính phủ Nga còn yêu cầu tất cả nhà xuất khẩu năng lượng chuyển 80% doanh thu sang RUB hoặc quy đổi tiền trước. Điều này buộc các công ty châu Âu muốn sử dụng EUR để mua khí đốt phải tìm đến Ngân hàng Trung ương Nga để thực hiện một số thủ tục.
 |
| Kế hoạch của ông Putin mang nhiều mục đích chính trị. Ảnh: TASS. |
“Để thể hiện sự ủng hộ với Ukraine, phương Tây đã tăng cường các biện pháp trừng phạt chống lại Nga. Đổi lại, Nga yêu cầu thanh toán bằng đồng RUB cho khí đốt tự nhiên. Quá trình này chỉ có thể được thực hiện thông qua Ngân hàng Trung ương Nga, hiện bị trừng phạt”, Bas van Geffen, chiến lược gia vĩ mô cấp cao tại Rabobank, nhận định.
Theo vị chuyên gia, nếu không muốn chấm dứt hoạt động cung cấp khí đốt từ Nga sang châu Âu, các nước phương Tây phải vi phạm lệnh trừng phạt do chính mình đặt ra.
Kế hoạch này đem về cho Moscow nhiều lợi thế. Nga đã và đang thành công trong việc khai thác lỗ hổng tiềm ẩn trong các lệnh trừng phạt đối với ngân hàng trung ương.
Trong tuyên bố trước đó, ông Putin cũng nhấn mạnh động thái này là bước đi “củng cố” chủ quyền của Nga.
“Đây không phải vấn đề thương mại mà liên quan đến chính trị. Kế hoạch này dường như được thiết kế để chuyển sự khó chịu từ các hạn chế áp đặt cho ngân hàng trung ương sang các công ty châu Âu, một phần cũng để phá bỏ những rào cản đó”, Ron Smith, nhà phân tích dầu khí cấp cao tại BCS ở Moscow, cho biết.
Giảm vị thế đồng USD
Đồng USD là đơn vị tiền tệ mặc định trong thương mại và thị trường toàn cầu. Đây là lý do tại sao những quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Nga, đều nắm giữ hàng trăm tỷ USD trong kho dự trữ của ngân hàng trung ương.
Trong một cuộc khủng hoảng, khi các chính phủ cần hỗ trợ tiền tệ hoặc trả nợ, điều kiện tiên quyết là phải nắm giữ một lượng lớn USD, EUR và một số đồng ngoại tệ phổ biến khác.
Tuần này, Goldman Sachs cảnh báo nếu các nhà đầu tư nước ngoài tỏ ra miễn cưỡng khi nắm giữ các khoản nợ của Mỹ trước những thay đổi cấu trúc trong thương mại hàng hóa toàn cầu, đồng USD sẽ giảm giá hoặc gia tăng lãi suất thực tế để kìm hãm sự mất giá.
Việc Mỹ thường xuyên sử dụng các biện pháp trừng phạt tài chính làm công cụ chính sách đối ngoại đang thúc đẩy các nước thứ 3 đa dạng hóa và thoát khỏi sự phụ thuộc vào thương mại bằng đồng USD
Goldman Sachs
Mục tiêu chống lại các lệnh trừng phạt của phương Tây của Nga còn kích thích các quốc gia không thân thiện với Mỹ hay EU.
Trong sắc lệnh mới, Điện Kremlin cho biết người mua ở các quốc gia bị coi là thù địch với Nga sẽ được yêu cầu mở tài khoản bằng cả ngoại tệ và đồng RUB tại ngân hàng Gazprombank. Đây là ngân hàng nằm trong danh sách trừng phạt của Anh nhưng được Mỹ và EU “làm ngơ” vì liên quan đến hoạt động thương mại khí đốt.
Trước đó, Tổng thống Putin đã cho ngân hàng trung ương, cơ quan hải quan và chính phủ 10 ngày để thiết lập hệ thống mới. Việc triển khai thanh toán cho các mặt hàng khác như dầu mỏ, kim loại và phân bón cũng đang được xem xét.
Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng châu Âu có thể tiếp tục thanh toán bằng đồng EUR trong một tháng nữa vì hầu hết đợt giao hàng trong tháng 4 sẽ đến hạn thanh toán vào tháng 5.
Nga cũng chịu ảnh hưởng
Kế hoạch của Moscow đang vấp phải sự phản bác mạnh mẽ của EU. Thủ tướng Đức Olaf Scholz mới đây tuyên bố những hợp đồng giao hàng, chủ yếu sử dụng EUR và USD để thanh toán, sẽ vẫn được giữ nguyên.
Song, nước này vẫn chuẩn bị kịch bản khí đốt từ Nga bị gián đoạn. Đức cũng cảnh báo có thể phải cắt giảm nguồn cung cấp điện đối với ngành công nghiệp.
Theo các nhà phân tích, Gazprom có quyền thương lượng lại các điều khoản hợp đồng 3 năm/lần. Do đó, việc ép buộc sử dụng một loại tiền tệ mới nằm ngoài hợp đồng chắc chắn gây tranh cãi.
Nếu hai bên không thể đi đến thống nhất, vấn đề này sẽ được đưa ra Tòa án Trọng tài Stockholm. Gazprom hiện có hàng chục hợp đồng khác nhau cần thương lượng lại. Vì vậy, việc sửa đổi có thể sẽ kéo dài.
 |
| Việc tranh chấp sẽ được giải quyết ở tòa án quốc tế tại Stockholm. Ảnh: Getty. |
“Dựa trên nguyên tắc tôn nghiêm của hợp đồng, nếu có tranh chấp lớn trong hợp đồng xuất khẩu khí đốt của Gazprom, khí đốt sẽ tiếp tục chảy cho đến khi vấn đề được giải quyết ở tòa án trọng tài tại Stockholm”, Morten Frisch, một nhà đàm phán hợp đồng khí đốt, nhận định.
Việc ngừng hoạt động đồng nghĩa Gazprom và chính phủ Nga thiệt hại doanh thu. Tuy nhiên, xét về lý thuyết, nhà xuất khẩu năng lượng có thể cắt dòng chảy sang châu Âu ngay lập tức.
Dòng chảy có thể chuyển đến Trung Á hoặc Thổ Nhĩ Kỳ, phần còn lại có thể được tích trữ trong kho. Mạng lưới đường ống rộng lớn hàng nghìn km của Nga vẫn có thể hoạt động trong khi hệ thống và các mỏ khí đốt cũ bị đóng cửa.
Lượng khí đốt dự trữ của Nga hiện khá hạn chế, ít hơn một nửa so với lượng xuất khẩu sang châu Âu hàng năm. Theo Tom Marzec-Manser, chuyên gia tại ICIS, Gazprom sẽ chỉ mất 4 tháng rưỡi để bơm đầy các kho dự trữ, thay vì 7 tháng như thông thường, nếu không có đường ống xuất khẩu sang châu Âu.
Song, sau khi lấp đầy, Gazprom sẽ phải tạm dừng hoạt động do việc phân phối đường ống sang các thị trường khác không hề đơn giản.
Hiện không có đường ống nào nối giữa Tây Siberia, nơi Gazprom đang cung cấp khí đốt cho châu Âu, và Trung Quốc. Bên cạnh đó, việc hoàn tất dự án đường ống 50 tỷ m3 mỗi năm từ Mông Cổ tới Trung Quốc sẽ mất những 3-4 năm.
