Ứng dụng trí tuệ nhân tạo để nâng cao chất lượng xuất bản

Quang cảnh Hội thảo. Ảnh: Việt Linh.

Quang cảnh Hội thảo. Ảnh: Việt Linh.

Năm 2017, toàn ngành xuất bản làm ra 30.851 đầu sách với 312,5 triệu bản. Năm 2022, năm có lượng sách làm ra lớn nhất thời gian qua, toàn ngành đã xuất bản 38.029 cuốn với 598,9 triệu bản. Như vậy, sau 6 năm của giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ, lượng sách làm ra tăng 91% về bản, 23% về số đầu sách, nâng số sách trung bình một người dân thụ hưởng trong một năm lên 6 bản.

Tăng trưởng đột phá về số đầu sách, bản sách, nâng mức hưởng thụ sách trên đầu người lên cao là một trong những thành tựu đạt được trong 20 năm qua, từ khi ngành xuất bản thực hiện Chỉ thị 42-CT/TW ngày 25/8/2004 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản”.

Đó cũng là nhận định chung của các đại biểu tham gia hội thảo khoa học “Nâng cao chất lượng toàn diện xuất bản phẩm trong tình hình mới”. Hội thảo do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức sáng 21/3 tại Hà Nội.

Số lượng tăng mạnh, cần nâng cao chất lượng tương xứng

Ông Phan Xuân Thủy, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nói Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 25/8/2004 của Ban Bí thư “Về nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động xuất bản” là văn bản chỉ đạo có ý nghĩa to lớn, khẳng định rõ vị trí, vai trò và định hướng phát triển hoạt động xuất bản trong điều kiện đất nước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Ông Phan Xuân Thủy - Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương - phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Việt Linh.

Ông Phan Xuân Thủy - Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương - phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Việt Linh.

Trong đề dẫn hội thảo, PGS.TS Phạm Minh Tuấn - Phó tổng biên tập tạp chí Cộng sản, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam - cũng nhận định: “Hoạt động xuất bản đã có bước phát triển mạnh mẽ, các chỉ số phát triển về đầu sách, bản sách có sự tăng trưởng cao, đạt và vượt mức đề ra tại Chỉ thị 42 và Kết luận số 19”.

Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam cho biết năng lực sản xuất của ngành xuất bản tăng hơn 2,3 lần; tỷ lệ sách bình quân đầu người đạt 6,1 bản vào năm 2023, giúp Việt Nam lọt top 3 khu vực Đông Nam Á. Việc ứng dụng công nghệ, thực hiện chuyển đổi số trong ngành đang diễn ra mạnh mẽ, với 4.500 đầu sách điện tử năm 2023, chiếm 15,3% tổng xuất bản phẩm. Ứng dụng AI, công nghệ cao trong biên tập, xuất bản, phát hành sách ngày càng trở nên phổ biến. Xuất bản điện tử ngày càng phát triển với 32 nhà xuất bản đã đăng ký hoạt động trong lĩnh vực này.

GS.TS Đinh Xuân Dũng, người bám sát các hoạt động xuất bản 25 năm qua, cũng chung nhận định. Ông cho rằng cuộc sống những năm gần đây xuất hiện rất nhiều lĩnh vực mới, nhu cầu mới và sách đang vươn lên “đồng hành” với đời sống và cố gắng chiếm lĩnh các lĩnh vực mới đang hình thành mạnh mẽ.

Số lượng bản sách qua các năm 2017-2023 tăng mạnh, đặt ra yêu cầu chất lượng phải đi đôi với số lượng xuất bản phẩm.

Tuy vậy, từ thực tiễn đọc, thảo luận, nhận xét về khoảng 10.000 cuốn sách trong 8 năm qua, GS.TS Đinh Xuân Dũng nhận thấy “xuất bản sách của chúng ta những năm qua đang phát triển, tăng trưởng về chiều rộng mà chưa đạt tới chiều sâu với chất lượng toàn diện của nó”.

Từ thực tế đọc sách mà các nhà xuất bản gửi đi dự Giải thưởng Sách Quốc gia, sách đoạt giải cao không nhiều (chấm sơ khảo 800 cuốn mà chỉ có 4, 5 cuốn giải A), thậm chí ban tổ chức muốn có một giải đặc biệt nhưng vẫn để trống trong những mùa giải qua.

Còn với sách phải đọc thẩm định hàng tuần, tổ tư vấn của GS.TS Đinh Xuân Dũng buồn khi tiếp nhận không nhỏ lượng sách “làng nhàng”, vô thưởng vô phạt, có cả những cuốn mắc lỗi sơ đẳng về nghiệp vụ xuất bản.

Theo GS.TS Đinh Xuân Dũng, “vốn” nằm ở trong sách, phần “lãi” trí tuệ, tinh thần, phát triển nhân cách chỉ có được khi đọc sách chất lượng. Còn việc làm ra những cuốn “làng nhàng”, đọc những cuốn tầm thường, xấu độc thì chỉ “lỗ”.

Đồng quan điểm, PGS.TS Phạm Minh Tuấn cho rằng dù số lượng xuất bản phẩm phong phú, đa dạng, nhưng chưa đạt đến sự tinh lọc cần thiết. Thiếu vắng các công trình có giá trị đỉnh cao trong nhiều lĩnh vực.

Ông Tuấn nêu sách chuyên sâu như cẩm nang, hướng nghiệp, dạy nghề hay sách ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ phục vụ phát triển kinh tế, xã hội còn ít. Trong khi đó, vẫn còn nhiều sách có chất lượng trung bình, hàm lượng tri thức và thông tin thấp.

PGS.TS Phạm Minh Tuấn, Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam - biểu dương lượng sách làm ra đa dạng, phong phú, xong cần tinh lọc để có nhiều xuất bản phẩm mang hàm lượng tri thức cao. Ảnh: Việt Linh.

Chất lượng sách trong bối cảnh AI phát triển như vũ bão

Cùng chung trăn trở, các đại biểu, nhà khoa học tham gia hội thảo đã đề xuất giải pháp để chất lượng sách đi đôi với số lượng sách.

Ứng dụng công nghệ giúp ngành xuất bản làm sách dễ dàng, đẩy nhanh tốc độ và làm ra nhiều đầu sách hơn. Người làm xuất bản cũng đề xuất ứng dụng công nghệ, trí tuệ nhân tạo để nâng cao chất lượng sách.

Dẫn hai bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về Khoa học Công nghệ và Học tập suốt đời gần đây, ông Nguyễn Cảnh Bình - Chủ tịch Alpha Books - khẳng định ngành xuất bản gắn chặt với sự phát triển của khoa học công nghệ và học tập.

Ngành xuất bản, cũng như các ngành nghề khác cần “Phổ cập AI trong xuất bản như chúng ta từng phổ cập các phần mềm Word, Excel vậy”.

Ông Nguyễn Cảnh Bình, Chủ tịch Alpha Books

Vấn đề cấp thiết hiện nay là phải “phổ cập AI”. Ngành xuất bản, cũng như các ngành nghề khác cần “Phổ cập AI trong xuất bản như chúng ta từng phổ cập các phần mềm Word, Excel vậy”.

“Vậy chúng ta phổ cập AI thế nào? Xuất bản phẩm của chúng ta phục vụ việc phổ cập AI cho toàn xã hội bằng sách giấy bây giờ là khó kịp, và cũng khó đủ ngân sách”, ông Nguyễn Cảnh Bình nêu thực trạng và đề xuất đẩy mạnh làm sách công nghệ, ứng dụng kỹ thuật số.

Chủ tịch công ty Alpha Books cho biết tháng 4 tới, công ty ông sẽ công bố trung tâm AI ứng dụng trong xuất bản. “Tiềm năng của AI là vô cùng tuyệt vời. Một nền kinh tế số, văn minh mới nhất định phải có sự tham gia của xuất bản”, ông Nguyễn Cảnh Bình khẳng định.

Ông Vũ Trọng Đại - Giám đốc TIMES - cho rằng biên tập viên thời đại mới cần ứng dụng trí tuệ nhân tạo phục vụ công việc của mình. Ảnh: Việt Linh.

Ông Vũ Trọng Đại - Giám đốc TIMES - nhận định trong bối cảnh mới, xuất bản là một trong những mỏ tài nguyên của dữ liệu. Dữ liệu chính là tài nguyên của quốc gia. Theo ông Đại, để khai thác mỏ tài nguyên dữ liệu, đem lại sự phát triển tích cực cho đất nước, quốc gia, cần nhận thức rõ phương thức sản xuất mới hiện nay có trụ cột liên quan tới trí tuệ nhân tạo.

“Chúng ta phải nhận thấy vai trò, ý nghĩa của AI. Muốn khai thác, tận dụng được AI phục vụ cho sự phát triển của ngành xuất bản (có thể gọi là ngành dữ liệu), cần phải dựa trên tư duy biên tập mới. Người biên tập phải dựa trên trí tuệ nhân tạo phục vụ công việc của mình”, ông Đại đề xuất.

Trước yêu cầu cấp thiết của thời đại, công tác đào tạo nhân lực cho ngành xuất bản cũng đang chuyển đổi. TS Vũ Thùy Dương, Trưởng khoa Xuất bản, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cho biết khoa của bà đã xây dựng chương trình đào tạo xuất bản, đưa vào nội dung ứng dụng công nghệ, trí tuệ nhân tạo.

Trong tham luận của mình, bà Dương đề xuất các nhà xuất bản đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hoạt động xuất bản nhằm tăng cường cung cấp thông tin kịp thời tới bạn đọc, để nắm bắt nội dung xuất bản phẩm.

“Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong công tác biên tập sẽ hỗ trợ cho các biên tập viên phát hiện ra các lỗi nhạy cảm, thiếu chính xác trong bản thảo, phần nào khắc phục tính thương mại hóa tiêu cực trong nội dung xuất bản phẩm”, bà Dương nói.

Bên cạnh đó, nhận thức xuất bản là lĩnh vực tư tưởng quan trọng, bà Vũ Thùy Dương cho rằng cần đẩy mạnh bồi dưỡng, nâng cao bản lĩnh chính trị của biên tập viên.

Tham gia công tác đào tạo nhân sự ngành xuất bản, bà Dương quan sát nhiều biên tập viên chưa nắm rõ, quan tâm tới các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, cũng như chủ trương chung của ngành xuất bản. Trước "cơm áo gạo tiền", họ dễ dãi chấp nhận những bản thảo chưa có giá trị cao, thậm chí vi phạm về tư tưởng. Trưởng khoa Xuất bản, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng bồi dưỡng bản lĩnh chính trị của biên tập viên là khâu quan trọng để nâng cao chất lượng xuất bản phẩm.

Ông Phan Xuân Thủy, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nhận định xuất bản điện tử sẽ có những bước phát triển mạnh mẽ, trở thành một trong những phương thức xuất bản chủ yếu.

Cùng với sự phát triển của công nghệ kỹ thuật số và sự ra đời của các phương tiện truyền thông thông minh, truyền thông Internet đã tạo ra xu hướng xuất bản điện tử ở hầu hết các quốc gia và trở thành phương thức xuất bản chủ yếu và tạo ra các giá trị cộng hưởng của nội dung xuất bản phẩm.

Vì vậy, ứng dụng thành quả công nghệ số, trí tuệ nhân tạo vào xuất bản là xu thế không thể đảo ngược.

Bài liên quan

Xuất bản chuyển mình trong thời đại mới

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, ngành xuất bản Việt Nam đang chuyển mình để đáp ứng các nhiệm vụ của thời đại và đã đạt được một số thành tựu.

Sách về AI được giới xuất bản chú ý

Theo đại diện của đơn vị giao dịch bản quyền quốc tế ANA, bên cạnh những dòng sách dự báo về trí tuệ nhân tạo, sách AI bói toán cũng được chú ý.

Xuất bản góp phần nâng cao tầm vóc tri thức, văn hóa dân tộc

Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa khẳng định Giải thưởng Sách Quốc gia có ý nghĩa quan trọng với sự phát triển văn hóa của đất nước trong kỷ nguyên mới.