Cách thủ đô Kiev của Ukraine khoảng 2 giờ lái xe, dọc theo bờ sông Dnieper tiến vào rừng, nhiệt độ ngoài trời là âm 6 độ C. Chó hoang tha thẩn nhặt rác bên vệ đường.
Chiếc xe bus dừng lại, mọi người xuống đường và chuẩn bị sẵn sàng hộ chiếu. Đây là trạm kiểm soát chính của khu vực thảm họa hạt nhân Chernobyl. Từ đây, có vẻ như mọi thứ đều bị nhiễm độc.
Quá khứ bi thương
Lúc 1h23 ngày 26/4/1986, lò phản ứng số 4 của nhà máy điện hạt nhân Chernobyl bất ngờ phát nổ. Vụ nổ thổi bay phần mái nặng 450 tấn của lò phản ứng.
Ngay sau đó, vụ nổ thứ hai thải đám mây khói độc bay cao lên bầu khí quyển. Lượng chất phóng xạ phát ra từ lò phản ứng Chernobyl nhiều hơn 400 lần so với bụi phóng xạ ở Hiroshima và Nagasaki cộng lại trong Thế chiến 2.
Phóng xạ của Chernobyl lan rộng đến tận bờ biển phía tây của Ireland và mũi phía nam của Italy. Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy vụ nổ đã gây ra khoảng 4.000 ca tử vong. Các nhà khoa học cho rằng trong 24.000 năm tới, việc sinh sống tại Chernobyl là không an toàn.
 |
| Thảm họa hạt nhân Chernobyl năm 1986 nhìn từ trên cao. Ảnh: AP. |
Khu vực này có diện tích khoảng 2.600 km2. Qua những rặng cây, có thể nhìn thấy vô số vết tích của những ngôi nhà bỏ hoang. Chernobyl từng có hơn 120.000 cư dân. Giờ đây dân số chỉ vào khoảng 200, hầu hết trong số đó là những cư dân ở đây từ trước vụ thảm họa và không muốn di tản.
36 giờ sau thảm họa, toàn bộ 50.000 cư dân của thị trấn Pripyat, nơi nhà máy điện tọa lạc, mới được sơ tán hết. Cho đến khi đó, người dân đã vô tình tiếp tục cuộc sống của họ, không biết gì về các loại khí độc chết người rơi xuống từ bầu trời. Trẻ em chơi bóng đá hoặc ngồi học ở trường. Các gia đình ăn tối và xem tivi. Một cặp vợ chồng đã kết hôn ngày hôm đó.
"Tất cả người dân Ukraine đều gánh chịu hậu quả từ vụ nổ hạt nhân Chernobyl. Hầu hết người Ukraine đều có người quen hoặc người thân tham gia vào việc làm sạch khu vực này hoặc có vấn đề về sức khỏe liên quan đến Chernobyl", anh Valery Korshunov, nghệ sĩ Kiev sáng lập sự kiện văn hóa Artefact ở Chernobyl, nói với Guardian.
"Hậu quả đối với sức khỏe của người dân sẽ kéo dài qua nhiều thế hệ nữa. Nhưng, cho đến bây giờ, không ai chịu bàn luận công khai và cởi mở về vấn đề này".
"Khu vực này đã an toàn"
Ngay đối diện với trạm kiểm soát là trung tâm thông tin du lịch Chernobyl, bán áo phông, xúc xích, miếng dán tủ lạnh, mặt nạ khí và thậm chí là bộ đồ bảo hộ hạt nhân. Họ cũng bán kem Chernobyl – kem ốc quế hình nón với một ký hiệu phóng xạ.
 |
| Người sáng lập chương trình nghệ thuật Artefact, Valery Korshunov, trả lời phỏng vấn tại khu vực Chernobyl. Ảnh: Illia Kolotiy. |
Tháng 5 năm nay, hoạt động làm sạch tại khu vực có lò phản ứng hạt nhân phát nổ được coi là đã hoàn thành. Kết quả là Quỹ Văn hóa Ukraine quyết định sẽ mở cửa Chernobyl cho khách du lịch. Ký hiệu phóng xạ từng gây sợ hãi trong quá khứ giờ đây lại trở thành thương hiệu để quảng cáo.
Khi được hỏi liệu đây có phải là thời điểm thích hợp để tổ chức sự kiện biểu diễn nghệ thuật tại khu vực này, anh Korshunov cho rằng: “Một số người không muốn vậy, họ thấy Chernobyl là nơi quá buồn và bi thảm đối với bất kỳ sự kiện nào. Tuy nhiên nhiều người khác lại muốn thay đổi khu vực bị xa lánh và cho nơi đây một ý nghĩa mới”.
Việc kinh doanh ở đây rất hứa hẹn. Năm ngoái, khoảng 20.000 du khách đã tham quan khu vực này, tăng đáng kể so với những năm trước. Một loạt khách sạn đã mọc lên ở vùng ven khu vực thảm họa, với giá dao động từ 25 đến 90 USD một đêm.
Vài tuần sau thảm họa, những cánh rừng thông gần lò phản ứng chuyển sang màu đỏ do ảnh hưởng của bức xạ, dần héo và chết. Chernobyl từng là một vùng đất hoang. Còn bây giờ, đây được coi là khu bảo tồn thiên nhiên lớn nhất ở châu Âu. Trên YouTube có rất nhiều video về các sinh vật đột biến ở đây. Trên thực tế, khu vực này đã trở thành thiên đường cho các loài động vật đang bị đe dọa.
 |
| Khách mời tới tham gia chương trình biểu diễn nghệ thuật Artefact tại Chernobyl. Ảnh: Artefact Live. |
Gấu, chó sói, heo rừng và hải ly sống ở đây mà không cần lo sợ bị con người săn bắt. Vào mùa xuân, không gian dường như sống động hơn với tiếng chim hót. Bằng việc sử dụng robot đi vào các lò phản ứng, các nhà khoa học còn tìm thấy nấm trên tường.
Svetlana Korshunova, giám tuyển của chương trình biểu diễn nghệ thuật Artefact, nói: “Chào mừng đến với khu vực cách ly. Chúng tôi ở đây để thay đổi lịch sử. Chúng tôi rất biết ơn các bạn vì đã tin tưởng và đến với chúng tôi, Khu vực này đã an toàn và chúng ta ở đây để thay đổi bộ mặt của Chernobyl, khiến nó trở nên tốt đẹp hơn”.
Sức sống mới cho Chernobyl
Tại khu trung tâm của Pripyat, ban tổ chức đã phục dựng lại lễ hội từng được lên kế hoạch khai mạc 4 ngày sau thảm họa. Khi hoàng hôn buông xuống, bánh xe đu quay bắt đầu được chiếu sáng và chuyển động. Quanh đó còn có vài chiếc xe hơi bán hàng với hình con hươu được vẽ trên thân xe.
Tại địa điểm chuẩn bị cho chương trình Artefact, khung cảnh giống như một rạp chiếu phim bí mật trong bộ phim zombie nào đó với nhiều nhóm nhà khoa học viễn tưởng vây quanh.
 |
| Màn biểu diễn ánh sáng trên các tòa nhà cao tầng cũ tại Chernobyl. Ảnh: Reuters. |
Anh Korshunov chào mừng khán giả, và Artefact bắt đầu. Buổi biểu diễn bao gồm hàng loạt "tác phẩm điêu khắc kỹ thuật số" sử dụng ánh đèn nhiều màu chiếu trên các công trình cũ và màn hình LED. Stalker, bộ phim năm 1979 của đạo diễn Andrei Tarkovsky với nội dung dường như dự đoán được thảm họa Chernobyl, được chiếu trên màn hình LED.
Các sĩ quan quân đội bắt đầu lắc hông theo tiếng nhạc. Khán giả nhảy trong cái lạnh và chiêm ngưỡng ánh sáng đầy màu sắc tràn qua khung cửa sổ phòng của các dãy nhà xung quanh. Quá trình phục dựng ở đây vẫn đang được tiến hành.
Khi nhìn thấy khung cảnh lễ hội được một du khách đăng trên Instagram, một tài khoản người Nga đã bình luận: “Nơi đó đã giết chết bà ngoại tôi. Và giờ thì nó là sàn nhảy”.
