Trung Quốc mặc sức vẽ ‘đường lưỡi bò’ - nguy hiểm hơn sức mạnh quân sự

Hình ảnh “đường lưỡi bò” của Trung Quốc có thể được lưu lại trong trí óc của bất cứ ai. Để đối phó, các nước liên quan cần liên tục có hình thức quảng bá chủ quyền ngược lại.

Đầu tháng 11, Philippines cho đóng dấu thị thực có hình vẽ bản đồ và vùng đặc quyền kinh tế của nước này trên biển lên hộ chiếu Trung Quốc. Đây là động thái Philippines đối phó với việc hộ chiếu Trung Quốc in bản đồ có “đường lưỡi bò” - tuyên bố chủ quyền phi lý và đã bị bác bỏ của Bắc Kinh ở Biển Đông.

Vào tháng 10, Philippines cũng đã rút bộ phim Abominable (do hãng DreamWorks của Mỹ và công ty Pearl Studio từ Trung Quốc hợp tác sản xuất) sau khi phát hiện có hình ảnh “đường lưỡi bò” trong một phân cảnh.

Thoạt nhìn, những động thái vừa rồi có thể tạo ấn tượng rằng Philippines đang rất cương quyết trước các yêu sách của Trung Quốc đối với vùng lãnh thổ đang tranh chấp. Thế nhưng, từ bên trong, điều khiến người dân Philippines khó hiểu hơn cả là các phản ứng và phát ngôn trái chiều của chính phủ về các vấn đề liên quan đến chủ quyền.

Điều khiến người dân Philippines khó hiểu hơn cả là các phản ứng và phát ngôn trái chiều của chính phủ về các vấn đề liên quan đến “đường lưỡi bò”.

Điểm mấu chốt: chính quyền Tổng thống Rodrigo Duterte đang cho thấy thái độ, cách ứng phó thiếu nhất quán đối với một vấn đề rất cần sự nhất quán xuyên suốt, trong bối cảnh Trung Quốc đang huy động mọi nguồn lực và phương tiện để tuyên truyền tư tưởng của mình khắp thế giới.

Một trong những dẫn chứng rõ nhất là Bắc Kinh đang vung tiền khắp nơi để quảng bá hình ảnh “đường lưỡi bò” phi pháp. Nhìn cách Trung Quốc trắng trợn tuyên bố chủ quyền của mình trên khu vực Biển Đông - không chỉ trên các phát ngôn chính thức từ phía chính phủ mà còn qua các kênh tuyên truyền gián tiếp khác - không một quốc gia có quyền lợi liên quan nào không quan ngại.

Đó là nguyên do tại sao quyền lực mềm đang được tận dụng tối đa và có khả năng gây ra nhiều tác động hơn cả sức mạnh quân sự. Và cũng chính từ đây, phản ứng có phần hời hợt, thiếu nhất quán của chính phủ Philippines đang là nguồn cơn của nhiều mối lo.

“Lừng khừng” với Trung Quốc

Khi một phân cảnh trong phim Abominable bị phát hiện trực tiếp miêu tả hình ảnh “đường lưỡi bò” tại Philippines, nhiều khán giả cũng lên tiếng đòi tẩy chay bộ phim. Tuy nhiên, trái với mong đợi của công chúng, chính phủ nước này thể hiện thái độ hời hợt.

Trả lời bên dưới bài đăng của một chuyên gia luật biển nổi tiếng, người kêu gọi tẩy chay bộ phim, ngoại trưởng Philippines đưa ra hai đề xuất. Đầu tiên là cắt cảnh gây tranh cãi, tương tự với cách Malaysia đã làm. Đề xuất thứ hai có phần hơi cực đoan: tẩy chay tất cả các bộ phim do DreamWorks sản xuất.

Điều quan trọng là phản ứng này mang nhiều tính cá nhân hơn vì Bộ Ngoại giao Philippines không có bất kỳ thẩm quyền nào trong việc xử lý việc cắt bỏ phân cảnh hay cấm một bộ phim. Thẩm quyền này thuộc Ủy ban Đánh giá và Phân loại Phim điện ảnh và truyền hình, do Văn phòng Tổng thống trực tiếp quản lý.

Thế nhưng, trả lời báo chí, người phát ngôn Văn phòng Tổng thống lại chỉ quy trách nhiệm cho Ủy ban Đánh giá và Phân loại phim, không đưa ra thêm bất kỳ bình luận nào khác. Rõ ràng, các phương án kể trên không thể là câu trả lời thỏa đáng mà người dân Philippines trông chờ.

Văn hoá không phải là mặt trận duy nhất chính quyền Tổng thống Duterte cho thấy thái độ “lừng khừng” trong cách ứng phó với Trung Quốc.

Sự hiện diện ngày càng đông đảo của cả lao động lẫn những con bạc khát nước đến từ Trung Quốc khiến nhiều người dân Philippines không khỏi “nhăn trán”, “lắc đầu” nghi ngại.

Gần đây, một cuộc chạm trán khác xảy ra trên Biển Đông giữa lực lượng tuần duyên Trung Quốc và tàu Hy Lạp với toàn bộ thủy thủ đoàn là người Philippines. Theo truyền thông, Hải quân Trung Quốc ra yêu cầu con tàu rời khỏi khu vực, mặc dù vị trí này nằm trong lãnh hải của Philippines và hiển nhiên thuộc quyền tài phán của nước này. Đáp lại, thuyền trưởng Philippines khẳng định tàu mình vẫn đang di chuyển trong đúng hải phận nước mình.

Trong khi công chúng ca ngợi thuyền trưởng người Philippines khi nhất quyết không nhún nhường trước phía Trung Quốc, chính phủ nước này lần nữa thể hiện thái độ thờ ơ với hành động bảo vệ lãnh thổ của chính công dân nước họ.

Người phát ngôn của tổng thống tuyên bố tranh chấp xảy ra không phải mối quan tâm của chính phủ với lý do con tàu thuộc sở hữu của Hy Lạp và cờ được treo trên tàu là cờ Liberia. Theo quan điểm của chính quyền ông Duterte, do có nhiều bên liên quan đến cuộc chạm trán này nên sẽ có các cơ quan có thẩm quyền khác nhau bày tỏ quan điểm, không riêng gì Philippines.

Phát ngôn này khiến chủ tịch Ủy ban Quốc phòng và An ninh Thượng viện Philippines buộc phải thốt lên: “Một con tàu Liberia di chuyển trên vùng biển thuộc khu vực đặc quyền kinh tế của Philippines và bị chính quyền Trung Quốc gây khó dễ mà Philippines lại không hề liên quan?”

Sau hơn nửa nhiệm kỳ của ông Duterte, nhiều thỏa thuận với Trung Quốc mới chỉ nằm ở trên bàn giấy và chưa được triển khai.

Với tư cách là người đứng đầu đất nước, tổng thống tất nhiên là người có tiếng nói quan trọng nhất trong chính sách đối ngoại. Thế nhưng, bất chấp nhiều ý kiến phản đối từ các quan chức khác của chính phủ, Tổng thống Duterte vẫn tiếp tục duy trì mối quan hệ theo chiều hướng thân với Trung Quốc.

Ông Duterte một mực cho rằng việc tranh chấp, mâu thuẫn với Trung Quốc - một cường quốc về cả chính trị lẫn kinh tế trong khu vực - là tự chuốc họa vào thân khi chắc chắn Philippines sẽ nhận lấy phần thua.

Đây là một quan điểm cực đoan và thiếu hiểu biết.

Trên thực tế, Trung Quốc bày tỏ rõ sự ủng hộ với các dự án xây dựng của ông Duterte và có lẽ vị tổng thống quan niệm bất kỳ hành động hay tuyên bố phản bác nào từ phía Philippines sẽ gây phương hại và làm hỏng các thỏa thuận chung giữa hai nước. Tuy nhiên, sau hơn nửa nhiệm kỳ của ông Duterte, nhiều thỏa thuận mới chỉ nằm ở trên bàn giấy và chưa được triển khai.

Không thể đồng lõa

Chính phủ của một nước không những phải đặt vấn đề chủ quyền lên hàng đầu mà còn phải có những động thái phản ứng phục vụ lợi ích quốc gia. Việt Nam và Malaysia đã cho thấy sự cứng rắn của mình về vấn đề Biển Đông, điều mà Philippines vẫn chưa làm được.

Phim Abominable cuối cùng cũng bị cấm chiếu tại Philippines, song lần này chính quyền Duterte thật sự bị động và hành động chậm chạp. Nếu chính phủ Philippines luôn coi vấn đề tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc là câu chuyện có thể gạt đi dễ dàng, sẽ còn rất nhiều trường hợp như Abominable xảy ra. Mối nguy này hoàn toàn có cơ sở khi Trung Quốc đang ngày càng tăng cường ảnh hưởng lên Hollywood để nhào nặn những thông điệp chủ quyền theo ý mình.

Phim ảnh thuộc khía cạnh nghệ thuật và hầu hết tình tiết được hư cấu để cuốn hút khán giả. Tuy nhiên, việc chèn những phân cảnh nhằm mục đích tuyên truyền chính trị, đặc biệt nếu chi tiết đó đi ngược lại lợi ích đất nước, nó có thể trở thành một mối nguy đáng lo ngại.

Hình ảnh bản đồ “đường lưỡi bò” thể hiện tham vọng của Trung Quốc có thể được lưu lại trong trí óc của bất cứ ai nếu không có gì tác động làm thay đổi suy nghĩ.

Phần lớn ý niệm của con người dựa vào các hình ảnh. Như cách nhà xã hội học Joel Migdal phân tích, các quốc gia sử dụng hình ảnh để củng cố lợi ích, vị thế và ranh giới lãnh thổ của họ.

Hình ảnh một quốc gia nói lên nhiều điều về cách mà quốc gia đó muốn hiện diện trên chính trường quốc tế và muốn các nước khác nhìn nhận về mình dưới con mắt nào.

Hình ảnh bản đồ “đường lưỡi bò” thể hiện tham vọng của Trung Quốc có thể được lưu lại trong trí óc của bất cứ ai và sẽ vẫn mãi ghi nhận theo cách đó nếu không có gì tác động làm thay đổi suy nghĩ. Đây là trận chiến trên mặt trận tuyên truyền và các phương tiện truyền thông hoặc giá trị văn hóa là những công cụ sẽ được tận dụng tối đa.

Nhưng làm thế nào để cân bằng giữa một bên là lợi ích kinh tế, với phần lớn đến từ Chính sách Vành đai Con đường của Trung Quốc, với một bên là độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước?

Để đối phó, các nước liên quan cần liên tục phản bác những thông điệp tuyên truyền từ Bắc Kinh và có hình thức quảng bá chủ quyền ngược lại. Quốc gia nào để để nước khác tự do tuyên truyền quan điểm không những thua trên mặt trận tư tưởng mà còn tự biến mình thành kẻ đồng lõa với thế lực bên ngoài.

Philippines đã đặt mình vào thế yếu trong suốt ba năm kể từ Tổng thống Duterte lên nắm quyền.