Tràn ngập trích dẫn đạo văn trong sách song ngữ được quảng bá rầm rộ

Ảnh: F.P.

Sáng ngày 8/7, trong nhóm Facebook N.Đ.S xuất hiện bài đăng tựa đề "Sách đạo văn Lahubooks x NXB Dân trí" của tài khoản M.N.N. Người dùng này cho biết sau khi mua sách song ngữ "Nhà trong tim (Find your heart a home)" thì phát hiện cuốn sách đạo chép trích dẫn từ nhiều nguồn.

Theo thông tin từ bìa và trang cuối sách, tác giả cuốn sách có bút danh Lahu (tên đơn vị liên kết ghi: Tác giả). Đây cũng là người vẽ bìa, sửa bản in, trình bày. Sách do Nhà xuất bản (NXB) Dân trí cấp phép phát hành.

Tuy tựa sách trên trang bìa được viết bằng ba ngôn ngữ Việt - Anh - Hàn, nhưng đây thực chất là một cuốn sách song ngữ Anh - Việt. Thông tin tra cứu được trên website của Cục Xuất bản, In và Phát hành cho thấy cuốn sách được đăng ký xuất bản hai lần, một lần với số lượng 5.000 cuốn và một lần với số lượng 10.000 cuốn.

Cụ thể trong bài đăng và trả lời một số bình luận, M.N.N. cho biết vì thấy cuốn sách nhận được nhiều đánh giá 5 sao nên đã đặt mua qua Shopee Mall. Tuy nhiên, khi nhận được sách và đọc thử thì bạn thấy rất lạ, "thắc mắc là sách của tác giả sáng tác, hay là sách trích dẫn, nếu là sách trích dẫn tại sao không ghi nguồn?"

Sau đó độc giả này thực hiện một số tra cứu và đi đến kết luận "đây là một cuốn sách đạo văn". Cụ thể, trong bài đăng M.N.N. trích dẫn ba định nghĩa đạo văn từ một website, chia làm ba loại đạo văn trực tiếp, đạo văn diễn giải và đạo văn chắp vá.

Cuốn sách được thiết kế hướng đến những bạn trẻ muốn trau dồi tiếng Anh. Trong đó, mỗi câu trích trong sách sẽ gồm các phần tiếng Anh - tiếng Việt dịch nghĩa - tiếng Anh kèm tiếng Việt dịch nghĩa theo từng cụm. Việc trích dẫn nguyên văn hoặc chỉ chỉnh sửa một số từ, cụm từ, cách trình bày mà không ghi rõ tên tác giả, nguồn tác phẩm trích dẫn dễ khiến độc giả hiểu lầm đây là sáng tác của chính tác giả.

Một số hình ảnh minh chứng việc đạo chép trong bài đăng của M.N.N.

Đồng thời, người dùng đăng kèm 17 hình ảnh chụp trích từ sách đối chiếu với các trích dẫn tác phẩm của các tác giả khác lấy từ trang Goodreads. Có thể thấy nội dung sách đạo chép nguyên văn hoặc chỉ thay đổi một số từ, cụm từ từ những trích dẫn tác phẩm của tác giả khác và thay đổi cách trình bày thành các dạng rất phổ biến trên mạng xã hội như tin nhắn hoặc "In English people say - In poetry we say" (Trong tiếng Anh người ta nói - Còn trong thơ chúng tôi nói).

Từ các hình ảnh này có thể thấy tác giả Nhà trong tim đạo chép nhiều nhất từ các tác phẩm của Haruki Murakami như Xứ sở diệu kỳ tàn bạo và chốn tận cùng thế giới; Kafka bên bờ biển; Nhảy nhảy, nhảy. Một số tác giả khác cũng bị đạo chép trích dẫn là Noor Unnahar, Kiersten White, Bianca Sparacino, Osho, Alice Oseman, Neil Gaiman, Henry David Thoreau, Walt Whitman, Carl Jung, Colin Powell, John C. Maxwell, Leo Tolstoy, Erin Hanson.

Điều đáng chú ý là một số tác giả tương đối quen thuộc với bạn đọc Việt, đặc biệt là trường hợp Haruki Murakami với lượng người hâm mộ hùng hậu.

Chia sẻ với Tri Thức - ZNews, F.P., một người từng mua sách, cho biết cuốn sách bắt đầu được một số Tiktoker giới thiệu rầm rộ từ tháng 5. Ngoài ra, sách còn được chạy quảng cáo trên nhiều nền tảng Instagram, Shopee, Tiki, Threads.

M.N.N. lý giải việc đến nay chưa ai tố chuyện đạo văn này là vì trích dẫn bằng tiếng Anh, dễ qua mắt những ai không để ý và tác giả là người nước ngoài, sẽ không biết nếu như không có ai báo. Nhưng đáng chú ý, người dùng này tiếp tục chia sẻ rằng nếu phát hiện và lên tiếng, độc giả sẽ bị chặn, ẩn/xóa bình luận.

Khi độc giả để lại đánh giá 1 sao trên link Shopee hơn 1 nghìn lượt bán thì link này bị ẩn, thay bằng link khác hơn 200 lượt bán, với 80 đánh giá 5 sao. M.N.N. sau đó cũng bị chặn ở bài đăng trên Shopee.

Bài đăng của M.N.N. sau một ngày đã thu hút 700 lượt tương tác, hơn 150 bình luận và hơn 100 lượt chia sẻ. Đa số người dùng tán thành rằng hành động của M.N.N. đã làm sáng rõ và cảnh tỉnh cho độc giả. Vài giờ sau khi bài viết được đăng, mọi dấu vết của Lahubooks dường như "bốc hơi" khỏi mọi nền tảng mạng xã hội và sàn thương mại điện tử.

Tri Thức - ZNews đã liên hệ với Nhà xuất bản Dân trí; đại diện nhà xuất bản cho biết đơn vị "đang tìm hiểu, nắm thông tin".

Một câu trong sách, được chỉnh sửa lại từ câu của Kurt Vonnegut "Enjoy the little things in life because one day you`ll look back and realize they were the big things".

Vai trò của những bên liên quan

Dưới bài đăng của M.N.N., T.H. bình luận: "Thường độc giả phổ thông rất ít quan tâm tới vấn đề đạo văn. Mà giở thấy mấy câu quote hay hay là sẽ bỏ tiền ra mua rồi. Nên bài viết này của bạn rất hữu ích để tuyên truyền về chống copy đạo nhái trắng trợn".

"Qua sự việc này, mong là các nhà xuất bản đọc duyệt và kiểm soát bản thảo chặt hơn", người dùng T. bày tỏ quan điểm.

Đây không phải là lần đầu tiên một cuốn sách do nhà xuất bản cấp phép cho cá nhân, đơn vị liên kết phát hành vướng phải tranh cãi về đạo văn. Đầu năm nay, sách Vì cậu là bạn nhỏ của tớ của Tun Phạm do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam cấp phép phát hành cho đơn vị liên kết Glowbooks cũng vấp phải tranh cãi đạo văn và nội dung không phù hợp. Hồi tháng 5, tiểu thuyết Chó hoang và Xương do Nhà xuất bản Dân trí cấp phép phát hành cho Linhlanbooks bị độc giả phản ánh là sử dụng một phần bản dịch trên mạng.

Độc giả trẻ Q.K. thường xuyên theo dõi những vụ việc như trên trong các hội nhóm đọc sách trên Facebook cho biết rằng "những cuốn sách với nội dung tạp nham như vậy không thiếu gì trên thị trường", việc tác giả, đơn vị phát hành bị phát hiện vốn chỉ là do may rủi.

Nhưng cũng không phải tự nhiên mà những cuốn sách chất lượng kém như vậy lại đạt được lượng bán cao. Những cá nhân, tổ chức tận dụng các chiêu trò quảng cáo, tiếp thị trên các nền tảng mạng xã hội.

Người bán dễ dàng kiểm soát được nội dung phản hồi của độc giả trên trang bán hàng, trên mạng xã hội bằng cách chặn người dùng, xóa bình luận, thậm chí là xóa link bán hàng trên sàn thương mại điện tử. Về phía mạng xã hội, sàn thương mại điện tử, các nền tảng này còn chưa giải quyết được sách giả, sách lậu chứ khoan bàn đến những cuốn sách được cấp phép xuất bản đầy đủ như trên đây.

M.N.N. và F.P. chụp các bình luận mà hai người dùng này để lại trên video quảng cáo cuốn sách Nhà trong tim của một số TikToker như @iam...ii hơn 103.000 người theo dõi, @tiem...meoo hơn 20.000 lượt theo dõi nhưng đều bị xóa, ẩn. Một số tài khoản TikTok khác cũng giới thiệu cuốn sách này là @mas...24, @from...love...

Trả lời bình luận của M.N.N. và F.P. tố giác cuốn sách đạo chép ngay bên dưới video, các tài khoản @iam...ii, @tiem...eoo ban đầu kiên quyết chối cãi nhiều lần với lập luận rằng "là người bán nên quan tâm sách chính hãng được phép phát hành và bans (cấm - PV) trên TikTok thôi. Nội dung phải khiếu nại bên nhà xuất bản nha bạn".

Nhưng sau khi bài viết tố đạo văn lan truyền trên Facebook, hai tài khoản này đã vội vã nhắn tin riêng cho M.N.N. và F.P., rằng "lúc ý thực sự không biết sách ý đạo". Hai độc giả M.N.N. và F.P. cho biết điều này thể hiện sự vô tâm của người làm nội dung số vì hai bạn đã bình luận cảnh báo về việc đạo chép từ một tuần trước nhưng người bán vào trả lời chối cãi và ẩn/xóa bình luận.

Điều này thực sự đặt ra câu hỏi rằng những TikToker chuyên review sách gắn link bán sản phẩm có thực sự đọc và chia sẻ cảm nhận chân thực về cuốn sách đến độc giả, hay đơn thuần chỉ vì được nhà xuất bản, công ty sách đặt hàng giới thiệu.