Tình yêu trong tiểu thuyết Anna Karenina khiến nhiều độc giả day dứt . Ảnh: Một cảnh trong phim Anna Karenina (1997).

Thiếu vắng tình yêu? Tôi bật ra cái ý này khi đọc lời bộc bạch của nhà văn Lý Nhuệ người Trung Quốc khi ông nói về hai cuốn tiểu thuyết của mình: Chốn xưa và Ngân thành cố sự.

Ngân Thành cố sự được viết sau Chốn xưa mười năm, gần như cùng một chủ đề, một vùng đất, được tác giả đầu tư nhiều hơn nhưng độc giả lại thích cuốn đầu tiên hơn. Tôi đã nhận ra vấn đề của sự mâu thuẫn này: cuốn thứ hai thiếu vắng tình yêu so với cuốn đầu tiên!

Sự khác biệt trong tiếp nhận tác phẩm của Lý Nhuệ không phải là duy nhất, tác giả công nhận rằng ông đã không cảm thấy thoả mãn với Chốn xưa và viết tiếp Ngân Thành cố sự để bù đắp. Ở cuốn tiểu thuyết thứ hai về Ngân Thành, sự khốc liệt, dữ dội được tăng lên, thậm chí tác giả công phu hơn nhiều nhưng giới nghiên cứu và cả bạn đọc không thấy hấp dẫn bằng cuốn thứ nhất.

Bởi không tồn tại một tình yêu lớn nào trong Ngân Thành cố sự; trong khi ở Chốn xưa, có những tình yêu rất mãnh liệt, gần như là tôn thờ; tình yêu gắn liền với chiến tranh, xung đột giai cấp, gia đình, có lẽ vì thế cuốn sách được ưa thích hơn.

Tôi nhận ra rằng những tiểu thuyết có những tình yêu lớn thường là những cuốn tiểu thuyết lớn. Ta có thể kể đến Anna Karenina của Lev Tolstoy, Anh em nhà Kamazov của Dostoyevsky, Bà Bôvary, Giáo dục tình cảm của Flaubert… Trong Anna Karenina và Bà Bôvary hai người phụ nữ có chồng đều nảy sinh những tình cảm mãnh liệt với người không phải chồng của mình.

Họ say đắm và hiến dâng, sống trong tình yêu đầy tội lỗi của mình với một thái độ quyết liệt và tận tuỵ. Và khi bị phản bội hoặc không thể tiếp tục với tình yêu ấy, hai người đàn bà đều tìm đến cái chết như một sự giải thoát hoặc trả thù người tình của mình.

Trong văn học Việt Nam cũng có những tình yêu rất lớn trong những cuốn sách rất đáng kể. Như mối tình của Phạm Thái và Trương Quỳnh Như trong Tiêu Sơn tráng sĩ của Khái Hưng.

Mối tình của Phạm Thái và Trương Quỳnh Như là một thiên tình sử tuyệt đẹp giữa khách giang hồ và nàng thơ trong nhung gấm, mối tình đã khiến Phạm Thái tạo ra những vần thơ diễm lệ cho đời và cũng vì một phần bởi Trương Quỳnh Như tự tuyệt khi gia đình ngăn cản, Phạm Thái đã không còn sức chiến đấu cho lí tưởng của mình, chàng tuyệt vọng đi trên con đường phiêu lãng không biết đâu là bến bờ…

Trong cuốn tiểu thuyết mỏng Lan Hữu của Nhượng Tống cũng có một mối tình bi thảm giữa Lan và Hữu, một mối tình đã lấy đi rất nhiều nước mắt của người đọc đương thời và cuốn sách đã ảnh hưởng lớn đến độc giả đương thời, thậm chí lúc ấy đã có người “kết tội” rằng: phụ nữ tự tử nhiều là bởi đọc tiểu thuyết!

Trong tiểu thuyết Xóm Cầu Mới của Nhất Linh cũng có một mối tình đầy chênh vênh giữa Mùi và Siêu, những người anh em con chú, con bác, một thứ tình cảm đầy day dứt và mâu thuẫn cùng những ranh giới khó vượt qua; mối tình mơ hồ này là trục chính xuyên suốt, là yếu tố quan trọng khiến Xóm Cầu Mới trở thành một trong những cuốn sách lớn nhất của Nhất Linh.

Trong Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh cũng có một mối tình rất đáng kể giữa Kiên và Phương với nhiều thăng trầm xuyên từ thời chiến cho đến thời bình, mối tình này đã tạo thêm dư vị lạ cho cuốn tiểu thuyết của Bảo Ninh, góp phần mang lại thành công cho tác phẩm.