Cô bạn làm việc chung phòng lắc đầu khi tôi hỏi có về Tết không, khẽ khàng và xa xăm, bạn bảo năm nay chẳng thể về, tiền nong cạn kiệt, vừa mới xin một chân làm Tết trong một nhà hàng ngoài quận Nhất. Dồn tiền lại, đặng qua Tết chừng dăm ba tháng là đến đám cưới thằng em. Mấy chị em chung trọ của cô bạn cũng gần chục đứa cùng quê xứ Bắc, nhưng đâu ai chịu về. Gói ghém chút đỉnh tiền lương thưởng, gửi hẳn về quê cho gia đình, mình ở lại Sài Gòn ăn Tết vậy. Mà rồi cô bạn cũng cười nhẹ hẫng, Sài Gòn cũng có Tết Bắc mà.

Ở cái miền đất nắng ấm phương Nam này, hội tụ biết bao là lưu dân tứ xứ, thứ gì cũng theo bước chân miên di của họ ghé bến Sài Gòn. Giờ ở Sài Gòn đồ Bắc đúng chuẩn đầy rẫy có khó cho đâu mà kiếm. Ở Sài Gòn muốn ăn Tết Bắc, đúng phong vị thì cứ rảo một vòng là gom đủ đầy.

Miến dong Bắc Kạn - Đậu phụ làng Mơ

[…]

Cô bạn ngồi kể vanh vách, hóa ra hơn bốn năm ở Sài Gòn, thoảng khi thèm vị quê lại lê la khắp các cửa hàng dọc đường Chu Mạnh Trinh (quận 1), Trần Quốc Toản (quận 3), Ông Tạ (quận Tân Bình), Hòa Hưng (quận 10), Xóm Mới (quận Gò Vấp), Chu Văn An (Bình Thạnh) hay chợ Đo Đạc (quận 2), để tìm cho mình phong vị chuẩn xứ quê. Cứ hễ thấy hàng quán nào bày kẹo lạc, miến dong với các hũ cà muối, dưa cải thì không cần nhìn biển hiệu cũng biết ngay đó là tiệm bán đồ Bắc. Tầm hai mươi ba tháng chạp trở đi, mấy cửa tiệm lại rộn ràng biết bao đặc sản.

Người Bắc ăn Tết đúng chuẩn phải “mâm cao cỗ đầy” tức là mỗi mâm phải đủ “bốn bát 6 đĩa” được chế biến cầu kỳ, bắt mắt và rất ngon miệng. Vậy nên dẫu xa quê, nhưng cô bạn vẫn thao thiết về bó miến dong Bắc Kạn. Miến có thể được sản xuất từ nhiều loại nguyên liệu ngũ cốc khác nhau.

Tuy nhiên loại miến dong là loại miến được làm từ tinh bột lấy từ củ dong riềng đang được ưa chuộng vì hương vị thơm ngon, miến dai không bị nát khi nấu như những loại miến làm từ ngũ cốc khác. Miến dong nấu măng vầu cũng là món ăn không thể thiếu trên mâm cỗ của người Bắc dịp Tết nhất.

[...]

Nào đâu chỉ có mấy món trứ danh Hà thành, ở ngay Sài Gòn vẫn có thể bắt gặp hằng hà sa số các đặc sản để làm mâm cỗ chuẩn Tết Bắc như bánh đậu xanh Hải Dương, rượu cần Hòa Bình, bánh phu thê Đình Bảng - Bắc Ninh, cốm Vòng Hà Nội, thịt dê Ninh Bình, chả cá Lã Vọng - Hà Nội…

Mâm cỗ Tết miền Bắc. Ảnh: Lê Quân.

Ghé chợ Đo Đạc tìm bánh chưng Tranh Khúc

Một sớm cuối tuần, tôi theo cô bạn ghé chợ Đo Đạc (quận 2) để xem phiên chợ tết người Bắc. Cái tên mang nhiều lạ lẫm, nhưng chính không khí bay bổng của thanh âm giọng nói làm tôi hứng thú. Kẻ bán người mua, tuyền một giọng Bắc mà í ới gọi nhau.

Hỏi nhau, rồi nhìn nhau đồng hương, đôi khi lại vỡ ra nhà cận kề sát bên, lâu nay bôn ba Sài Gòn trăm nẻo, nay gặp lại mừng mừng tủi tủi. Câu chuyện tha hương rồi neo phận mình ở miền đất nắng ấm phương Nam này, làm cái tình quê lại dâng lên đong đầy. Họ chỉ nhau chỗ nào hàng ngon, họ bớt nhau dăm ba nghìn đồng để làm quen.

Nghe như xuân len lén về tự hồi nào trong cái chợ nhỏ đến thương rưng rức.

Chợ này vốn chỉ là những gánh hàng nhỏ của các gia đình miền Bắc đầu thập niên 1980. Dần dần nó phát triển, biến thành cả khu chợ Bắc nằm lọt thỏm giữa quận 2 mà người mua kẻ bán cũng chủ yếu là dân Bắc. Càng cận Tết, chợ càng tấp nập khi dân miền ngoài ở Sài Gòn ăn Tết tụ về đây mua sắm. Từ những thứ bình dị như gạo tám xoan, nếp cái hoa vàng, đến mắm tôm, xôi gấc, trái nhót, chanh đào, bưởi Diễn… và đặc biệt là bánh chưng Tranh Khúc.

Làng bánh chưng nổi tiếng đất Hà thành (làng bánh chưng Tranh Khúc) ở xã Duyên Hà, huyện Thanh Trì, Hà Nội đã có từ rất lâu (trước năm 1975). Vào thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, ở đây đã có những hộ gia đình làm bánh chưng nhưng vì trong thời chiến tranh ác liệt, dân làng phải phiêu bạt đi khắp nơi. Mãi sau 1975 khi thống nhất đất nước, dân làng mới trở lại và phục dựng lại làng nghề làm bánh chưng. Kể từ đó làng nghề được phát triển và duy trì đến nay.

Sau hơn 40 năm, bánh chưng làng Tranh Khúc, Thanh Trì, Hà Nội đã rất nổi tiếng trên cả nước và được nhiều người biết đến. Xuôi những chuyến bay đêm, bánh chưng Tranh Khúc sáng sớm đã yên vị tại Sài Gòn, để biết bao người dân xa xứ thèm vị quê mà tìm đến. Những ngày giáp Tết, đôi khi phải đặt sớm thì mới có, lớ ngớ trễ tầm hai bảy, hai tám Tết thì đừng mong còn loại đặc sản này để thưởng thức.

Ở Sài Gòn thấy cả quê nhà

[…]

Theo các dòng người miền Bắc vào Nam suốt hàng chục năm qua, phố thị Sài Gòn còn rất nhiều con đường, khu chợ đầy ắp hàng Bắc mà người ta chỉ đứng ở đó như thấy, như ngửi được cả màu sắc, mùi vị quê nhà. Người Bắc tìm đến các tiệm bán đồ xứ mình, các khu chợ đặc biệt của riêng dân mình, như tìm thấy quê hương giữa thời khắc thiêng liêng chẳng thể về nơi chôn nhau cắt rốn.

Mâm cúng ngày 30 Tết không thiếu bánh chưng, giò chả, tô miến dong và chén mắm dậy mùi vị Hà Nội. Thậm chí còn không quên lựa những con cua ngon để nấu tô canh rau đay thuần Bắc ăn với cà pháo muối “giải mỡ” những ngày Tết.

Tự bao giờ, những con phố người Bắc ở Thành phố Hồ Chí Minh đã trở thành chốn đi về thân thuộc của những bà con làm ăn xa quê đến từ các tỉnh thành phía Bắc. Rất nhiều người không có điều kiện về quê ăn Tết đã coi đây như quê hương thứ hai của mình mỗi dịp Tết đến, xuân về.

Nhiều con phố hao hao giống một góc phố nào đó ở Hà Nội, chợ Đồng Xuân hay những phố cổ Hà Nội trầm lắng… Một điều lý thú là ngay tại vòng xoay Lăng Cha Cả, có những tên đường được đặt tên y như các con đường ở Hà Nội, như Long Biên, Đồ Sơn, Sầm Sơn, Ba Vì…

Bởi đúng như cô bạn bảo, ở Sài Gòn, ăn Tết Bắc đâu khó để giữ nguyên phong vị quê hương. Từ cái tên đường, cho đến mâm cỗ, đôi khi thuần Bắc đến mênh mang cõi lòng.