Thấy gì từ phát ngôn mới của lãnh đạo tối cao Iran

Khi tên lửa và rocket bay khắp bầu trời Lebanon và Israel vào hôm 25/8, khoảnh khắc nhiều người lo sợ dường như đã đến: Chiến tranh toàn diện. Tuy nhiên, Israel và Hezbollah nhanh chóng kết thúc đợt tấn công qua lại, khi cả hai đều tuyên bố chiến thắng và ám chỉ đụng độ đã kết thúc, ít nhất tính tới thời điểm hiện tại.

Kết quả mơ hồ này tiết lộ một điều: Cả Hezbollah và Iran, đồng minh của lực lượng này, chưa tìm ra được cách nào tốt hơn để đáp trả Israel, để vừa chặn động thái tiếp theo của Israel, vừa không kích động một cuộc chiến diện rộng.

Theo New York Times, phản ứng của Iran, nếu có, vẫn là một ẩn số, và Tehran có thể chọn một phương án nằm ngoài dự đoán của các chuyên gia.

Một số nhà quan sát khu vực nhận định động thái gần nhất của Hezbollah có thể phản ánh phần nào kế hoạch của Iran. Trong khi đó, các nhà ngoại giao chú ý tới một số phát ngôn gần đây của giới lãnh đạo Iran trước và sau các cuộc không kích của Hezbollah. Họ chỉ ra Iran ám chỉ sắp sửa trả đũa, nhưng có thể có mục tiêu và hạn chế nhất định.

Tuần trước, khi những người hành hương hô vang khẩu hiệu trả thù cho cái chết của thủ lĩnh Hamas, Hossein Salami - Tư lệnh Vệ binh Cách mạng Iran - nói: “Các bạn sẽ được nghe tin tốt về việc báo thù, theo ý nguyện của Thượng đế”.

Còn sau khi Hezbollah tấn công, Lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei nói với các sinh viên rằng phản ứng “không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với cầm vũ khí lên, mà còn là suy nghĩ đúng, nói đúng, hiểu đúng và tấn công đúng mục tiêu”.

Iran tiến thoái lưỡng nan?

Chỉ vài tuần trước, Trung Đông - một lần nữa - rơi vào tình thế cực kỳ bấp bênh, nhiều tháng sau khi cuộc chiến ở Dải Gaza nổ ra vào năm 2023. Hồi tháng 7, Israel đổ lỗi cho Hezbollah về một quả tên lửa nhắm vào sân bóng đá tại Cao nguyên Golan do nước này kiểm soát, khiến trẻ em thiệt mạng. Hezbollah phủ nhận trách nhiệm trong vụ việc.

Sau đó, Israel đã đáp trả, khiến toàn bộ khu vực leo thang căng thẳng. Hôm 30/7, Israel ám sát chỉ huy cấp cao của Hezbollah Fuad Shukr, ngay tại thủ đô Beirut của Lebanon.

Vài giờ sau, một vụ nổ đã giết chết thủ lĩnh chính trị của Hamas, khi ông Ismail Haniyeh đang ở Tehran dự lễ nhậm chức tân tổng thống Iran. Vụ ám sát ông Haniyeh, mà cả Hamas và Iran đều cáo buộc do Israel dù Tel Aviv im lặng, là hành động khiêu khích cực đoan với Iran.

Lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei. Ảnh: New York Times.

“Iran rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan, khi chưa tìm được cách đạt được mục tiêu (trừng phạt Israel) mà không phải trả giá đắt, và có nhiều khả năng mọi nỗ lực có thể phản tác dụng”, Ali Vaez - Giám đốc dự án Iran tại International Crisis Group - cho biết.

Tuy nhiên, ông nhận định không đưa ra phản ứng nào cũng là mối đe dọa hiện hữu ngang rủi ro bị trả đũa.

Trong nhiều tuần, các nhà lãnh đạo và chuyên gia khu vực không bận tâm rằng Iran và Hezbollah muốn chiến tranh, mà họ lo ngại tới việc phô trương phối hợp sức mạnh quân sự trong khu vực với các nhóm được Iran hậu thuẫn ở Yemen và Iraq. Phương án này có thể dẫn tới hệ quả khó dự đoán, ví dụ đánh vào một địa điểm có nhiều thường dân, thúc đẩy Israel hành động mạnh hơn nữa.

Hezbollah - lực lượng hùng mạnh nhất được Iran hỗ trợ - sẽ đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch phối hợp phản ứng. Tuy nhiên, việc Hezbollah hành động trước và đơn độc báo hiệu khả năng này đã bị loại trừ. Hassan Nasrallah - thủ lĩnh của Hezbollah - cho biết hôm diễn ra vụ tấn công ngày 25/8 rằng “mọi người có thể hít thở và thư giãn”.

Với Hezbollah, việc mạo hiểm chiến tranh toàn diện đi kèm cái giá chính trị rất đắt. Lebanon đang vật lộn với cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị suốt nhiều năm, trong khi hàng chục nghìn người ủng hộ Hezbollah ở miền Nam đã phải rời bỏ nhà cửa vì các cuộc không kích của Israel gần như diễn ra hàng ngày.

Phản ứng nhẹ nhàng hơn?

Các chuyên gia cho rằng những bình luận gần đây từ các nhà lãnh đạo Iran ám chỉ Tehran khả năng cao sẽ không phản ứng như hồi tháng 4, mà sẽ tấn công có mục tiêu hơn.

Hồi tháng 4, Iran đã đáp trả cuộc tấn công của Israel vào khu đại sứ quán của nước này tại Damascus, Syria bằng cách bắn một loạt hơn 300 tên lửa và máy bay không người lái có vũ trang.

Các thành viên Hezbollah khiêng quan tài của Fuad Shukr, một chỉ huy cấp cao thiệt mạng trong một cuộc không kích của Israel hôm 30/7. Ảnh: New York Times.

Tính toán chính của Iran là tìm ra phương án không có nguy cơ kéo theo Mỹ, nước có tàu chiến triển khai khắp khu vực.

“Người Iran đã chùn bước”, tướng Kenneth F. McKenzie Jr. - cựu chỉ huy Bộ Tư lệnh Trung tâm Lầu Năm Góc (Mỹ) - nói, cho rằng Iran có thể sẽ nhắm vào một mục tiêu không được bảo vệ quá nghiêm ngặt, như đại sứ quán hoặc cơ sở ở châu Âu, châu Phi hoặc Nam Mỹ.

Theo vài quan chức Mỹ, Iran cũng có khả năng trì hoãn phản ứng, miễn là đàm phán ngừng bắn ở Dải Gaza vẫn tiếp diễn. Một số chuyên gia cũng chỉ ra những nỗ lực ngoại giao mạnh mẽ về triển vọng đàm phán dỡ bỏ lệnh trừng phạt.

Trong những bình luận được coi là nhấn mạnh mong muốn nối lại bàn bạc với phương Tây, Lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei hôm 27/8 cho biết “không có rào cản nào” trong việc bắt đầu lại các cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân của Iran.

Chuyên gia phân tích Iran Mohammed Ali Shabani bình luận khi thể hiện chủ nghĩa thực dụng và thường xuyên đưa ra suy nghĩ trước, cả ông Nasrallah và ông Khamenei có thể làm giảm lợi thế trước Israel - một quốc gia mạnh hơn về năng lực tình báo và sức mạnh quân sự.

Dẫu vậy, có những ý kiến vẫn thừa nhận Iran và đồng minh vẫn có cách gây thiệt hại nặng nề cho Israel. Bằng cách báo hiệu ưu tiên đàm phán ngừng bắn ở Gaza, Iran có thể tìm ra cơ hội làm xói mòn mối quan hệ giữa Israel và các đồng minh phương Tây. Trong khi đó, chính công dân Israel cũng không thể trở về nhà, và ngày càng thất vọng với chính phủ.